سارا دماوندان- خانواده دور هم نشسته بودند و مادر در آشپزخانه در حال پختن آش پشت پای پسر سربازش بود.
علیرضا روانه خدمت سربازی شده بود تا کمی سختی روزگار را بچشد و به قول اطرافیان «مرد» شود. چند روزی از رفتن‌اش گذشته بود و مادر تصمیم به پختن آش پشت پا گرفته بود. بستگان نزدیک دور هم جمع شده بودند که ناگهان تلفن خانه به صدا درآمد و پسردایی گوشی را برداشت. خانه در سکوت مرگبار فرو رفت. آن طرف خط صاحب صدا حامل یک پیام ناگوار بود. علیرضا در یک سانحه رانندگی جان‌اش را از دست داده بود.
پس از مرگ علیرضا خانه دیگر رنگ شادی ندید. به قول یکی از اطرافیان گویا خاک مرده بر سر بازماندگان پاشیده باشند. هیچ کس نتوانست مرگ علیرضا را باور کند و زمانی که مرگ‌اش را پذیرفتند بازماندگان نتوانستند با نبودن‌اش کنار بیایند.
حادثه تلخ ودردناک آتش‌سوزی و سقوط ساختمان پلاسکو و کشته شدن جمعی از مردم عادی و آتش‌نشان‌هایی که برای خاموش کردن ساختمان رفته بودند و زیر آوار ماندند شمار زیادی از همان مرگ‌های ناگهانی به همراه آورد که پذیرش آن نه تنها برای اطرافیان و وابستگان بسیار سخت و دردناک است بلکه جامعه‌ی ایران را هنوز در بهت و ناباوری فرو برده است.
گذار از مرحله پذیرفتن مرگ اطرافیان، بخصوص عزیزان‌مان و بازگشت دوباره به زندگی عادی دارای مراحلی است که اگر نتوانیم این مراحل را به سلامت بگذرانیم با مسائل و مشکلات روحی- روانی شدیدی روبرو خواهیم شد.
در همین زمینه با ارغوان اشتهاردی دانشجوی کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی به گفت‌گو نشستم و از او خواستم درباره چگونگی مراحل پذیرش مرگ ناگهانی نزدیکان توضیحاتی بدهد.
-وقتی به شخصی خبر درگذشت ناگهانی یکی از عزیزان‌اش داده می‌شود چه اتفاقی می‌افتد؟
-در نخستین گام او حاضر به پذیرش نیست. پس از آن، مرحله‌ی خشم است. فرد خشمگین شده و شروع به ناسزا گفتن می‌کند. به اطرافیان، زمین و زمان و گاهی به مقدساتی که حتی به آنها اعتفاد دارد لعنت می‌فرستد و به نوعی دنبال یک مقصر می‌گردد که مرگ عزیزش را از چشم او ببیند. پس از آن، شخص وارد مرحله غم و اندوه و ناراحتی عمیق می‌شود که چند ماه با او دست به گریبان است. و سپس فرد به مرحله پذیرش و قبول مرگ می‌رسد و نبود عزیزش را خواهد پذیرفت.
-بدون شک واکنش افراد در پذیرش مرگ اطرافیان متفاوت است. به طور کلی چه رفتارهایی از افراد در هنگام رویارویی با مرگ عزیزان‌شان رخ می‌دهد؟
-وقتی زمینه ای برای مرگ فرد نداریم، یعنی با یک مرگ ناگهانی مثل تصادف، خودکشی، زلزله و غیره روبرو می‌شویم شرایط روحی ما دچار مخاطره می‌شود. افراد ممکن است دچار یک شوک همراه با سکوت شوند. یعنی فرد قادر به پاسخگویی و صحبت و حتی گریه نیست. مانند آدم‌های مسخ شده فقط اطراف را نگاه می‌کند. هیچ رفتار یا حرکتی از خود نشان نمی‌دهد یا ممکن است یک سری رفتارهای غیرطبیعی انجام دهد.
-بهترین و مناسب‌ترین رفتار در هنگام روبرو شدن با خانواده‌ای که یکی از اعضای نزدیک خود، مثل پدر، مادر یا فرزند خود را از دست داده چیست؟
-دانستن چند نکته ضروری است. باید متوجه باشیم که شخص غم بزرگی دارد بنابراین در غم و اندوه او شریک شوید. او را تشویق کنید تا احساسات‌اش نسبت به مرگ و خاطرات فرد از دست رفته را مطرح کند. با او همگام باشیم و غم و ناراحتی‌اش را تایید کنیم. در زمانی که با او همراه هستیم و همدردی می‌کنیم مرگ عزیزان‌اش را به ابدیت و خداوند ارتباط ندهید. با دقت و توجه به صحبت‌های فرد گوش دهید و با او همدردی کنید. باید صبور بود و انتظار این را نداشته باشیم که شخص پس از چند روز مرگ عزیز یا عزیزان‌اش را بپذیرد. روند بهبود فرد طولانی است، پس با بردباری به او در پشت سر گذاشتن غم و اندوه کمک کنید. از به کار بردن جملاتی چون باید قوی باشی و بدون او هم باید به زندگی ادامه بدهی باید خودداری کرد چرا که این گفته‌ها کاملا بی‌تاثیر است و این ذهنیت را در او ایجاد کند که شما او را درک نمی‌کنید و نمی‌توانید کمک مناسبی برای او باشید. اجازه دهید به طور طبیعی مراحل سوگ را پشت سر بگذارد. در برگزاری مراسم کمک حال‌اش باشید. تا چند روز پس از مراسم کنارشان باشیم و تغذیه آنها را کنترل کنیم.
-خود فرد در هنگام روبرو شدن با مرگ عزیزان و نزدیکان‌اش چه اقدماتی باید انجام دهد؟
-مرگ تنها اتفاق تلخ زندگی است که نمی‌توان با آن مقابله کرد. برای همه ما این اتفاق رخ می‌دهد در نتیجه عبور از این شرایط بحرانی و سخت به آگاهی و مهارت نیاز دارد. زمانی که با مرگ عزیزی روبرو می‌شویم ممکن است به مدت چندین ماه پس از مصیبت با افسردگی، درماندگی، ناتوانی ، علاقه نداشتن به کارهای سابق، بی‌تفاوتی و بی‌حوصلگی روبرو شویم. به خود حق بدهید که احساس عصبانیت، غمگین بودن، ناراحتی و بسیاری از احساسات ناراحت‌کننده دیگر داشته باشید. هر زمانی که دل‌تان خواست گریه کنید و احساسات و نگرانی خود را بروز دهید. احساسات‌تان را با دیگران در میان گذاشته و صحبت کنید. مراقب وضعیت جسمی خود باشید. اگر پرخاشگر یا عصبانی می‌شوید سخت نگیرید. ارتباط‌تان را با دیگران حفظ کنید و با اطرافیان در تماس باشید. احساسات و عواطف خود را از هر طریقی که می‌توانید ابراز کنید و اگرمی‌توانید بنویسید، گریه کنید، نقاشی کنید، دعا کنید، عصبانی بشوید و داد بزنید و غم سنگینی را که در وجودتان است بیرون بریزید.
-یک مسئله‌ای که در بسیاری از خانواده‌ها دیده می‌شود، جمع‌آوری وسایل شخص درگذشته است. آیا این به تسکین اطرافیان کمک می‌کند؟
-بدترین رفتار ممکن اتفاقا همین است . توصیه می‌کنم به هیچ عنوان لوازم شخصی و یادگاری‌هایی از فرد یا افراد از دست داده را جمع‌آوری و پنهان نکنید. آنها را نگه دارید و همراه خود داشته باشید. اگر باعث تسکین فرد می‌شود بگذارید که باشند.
-کنار آمدن با واقعیت مرگ و برگشت به زندگی عادی چه قدر زمان می‌برد؟
-در میان افراد متفاوت است. تا مدت‌ها فرد در وضعیت بحرانی بسر خواهد برد. این بحران ممکن است عوارضی را در زندگی شخص ایجاد کند؛ مثل مشکلات مالی و خانوادگی و… این عوارض و مشکلات ممکن است گذرا باشد و با تدبیر درست حل شود، بنابراین از گرفتن تصمیمات مهم برای آینده مانند رها کردن کار، انتخاب محل جدید زندگی و مهاجرت باید خودداری کرد. ما باید به یاد داشته باشیم، بهبود اثرات عاطفی چنین اتفاق دردناکی، نیاز به زمان زیادی دارد نباید انتظار داشت که اطرافیان متوفی در مدت زمان کوتاهی به روال زندگی سابق خود برگردند. زندگی دچار یک تغییر ناگهانی ناخوشایند شده و ممکن است لازم باشد دوباره از صفر شروع کرد یا مجبور به انجام کارهایی باشید که تا به حال نکرده‌اید. از نظر روحی باید خود را برای این تغییر آماده کنید.
-پس از چه مدتی اگر غم و اندوه فرد آرام نشد باید به روان‌پزشک یا روان‌شناس مراجعه کرد؟
-ما در روان‌شناسی یک اصل داریم که تا حدودی برای ما حد و مرز افسردگی را مشخص می‌کند. در جریان مرگ یکی از نزدیکان، افسردگی به مدت شش ماه طبیعی است. اما اگر زمان پیش رو از این مدت بیشتر شود شخص در مسیر افسردگی قرار گرفته و باید تحت روان‌درمانی و دارودرمانی قرار بگیرد. گاهی دیده شده که در همان چند ماه نخست شخص آنچنان دچار افسردگی شدید شده است که وجود برخی خطرات احتمالی از جمله اقدام به خودکشی نیز در وی وجود دارد. افرادی که از قبل زمینه افسردگی دارند احتمال کنار آمدن با فقدان را کمتر خواهند داشت و خطرات احتمالی نیز بیشتر است که اطرافیان باید بیشتر مراقب این افراد باشند. مرگ ناگهانی بستگان نزدیک و یا کسانی که شما با آنها ارتباط قلبی دارید یک حادثه تلخ است که که پشت سر می‌گذارید و ممکن است عوارض روانی و رفتاری خاصی به دنبال داشته باشد پس اگر احساس می‌کنید قادر به مقابله با این مشکلات نیستید، به متخصصان روان‌شناس یا روان‌پزشک مراجعه کنید.
