اختر قاسمی (+عکس) روزهای دهم و یازدهم فوریه دانشگاه کلن غرق ساز و آواز ایرانی و شرقی شده بود.
درست یک روز پس از کنسرت ایرانی دانشجویان رشته علوم موسیقی دانشگاه کلن، سمینار یک روزه‌ی آواز زن ایرانی با حضور سه خواننده زن، سپیده رئیس سادات، سیمین سماواتی و هاله سیفی‌زاده برگزار شد. کسانی که در روزهای جمعه و شنبه در دانشگاه رفت و آمد داشتند بی تردید صدای آواز زنان و نوای تار و سنتور و دف و تنبک را شنیدند.
دانشگاه کلن با آوای این زنان هنرمند رنگ و بوی دیگری به خود گرفته بود. سالن موسیقی دانشگاه پر از جمعیت بود. جمعیتی که عمدتا آلمانی و غیرایرانی بودند. سمینار به زبان انگلیسی برگزار شد. ابتدا پروفسور اسپینتی از دانشکده علوم موسیقی سخنانی ایراد کرد و سپس یلدا یزدانی از برگزارکنندگان سمینار که خود دانشجوی دکترای دانشگاه کلن است صحبت کرد. یلدا یزدانی گفت که این سمینار در واقع مقدمه‌ای برای فستیوال چهار روزه موسیقی زنان نقاط مختلف ایران است که در روزهای ۱۶ تا ۱۹ مارس ۲۰۱۷ در شهر برلین برگزار می‌شود.
در این سمینار همچنین سه فیلم مستند کوتاه از سه زن آوازخوان ایرانی در مناطق مختلف ایران به نمایش درآمد. در این فیلم‌ها هنرمندان از مسائل و مشکلات خود به عنوان زن آوازخوان سخن گفتند.
سپس زنان خواننده به همراه دو نوازنده، روزبه مطیعا و رالف شوارتز، به بررسی موسیقی زنان پرداختند و به پرسش حاضران پاسخ دادند.
در پایان هر سه خواننده قطعاتی را با سنتور و چلو نواختند که مورد استقبال قرار گرفت.
پس از برنامه با یلدا یزدانی به گفتگو نشستم و از او ابتدا در باره‌ی خودش و چگونگی این سمینار پرسیدم.
-من دوره لیسانس‌ام را در ایران در رشته‌ی نوازندگی تار گذراندم و بعد برای فوق لیسانس به استانبول رفتم و موسیقی اقوام را ادامه دادم و الان هم یک سال است که در دانشگاه کلن رشته‌ی دکترای موسیقی اقوام را ادامه می‌دهم.
از سال ۲۰۰۹ که در ایران برای پایان‌نامه دوره‌ی لیسانسم درس می خواندم در باره‌ی موسیقی آوازی زنان شیراز تحقیق کردم و بعد برای دوره‌ی فوق لیسانسم در باره‌ی موسیقی آوازی زنان قشقایی کار کردم و در واقع حدود هشت سال است که در زمینه‌ی موسیقی آوازی زنان این منطقه در ایران کار می‌کنم.
یلدا یزدانی ادامه داد، ولی در پروژه‌ی دکترا در دانشگاه کلن که نزدیک به یک سال است روی آن کار می‌کنم عمدتا در باره‌ی موسیقی آوازی نسل جوان در مناطق مختلف ایران کار کردم. من در دانشگاه از دپارتمان موزیکولوژی درخواست کردم که این سمینار را برگزار کنم ولی چون دانشگاه‌ها همیشه مرکز تحقیقات هستند و برای برنامه‌های بیرونی بودجه زیادی ندارند، از برنامه‌ی یک روزه استقبال کردند و ما توانستیم سه خواننده را دعوت کنیم که خانم هاله سیفی‌زاده از ایران و خانم ریئس سادات و سماواتی هم از آلمان هستند.
-فستیوال موسیقی در برلین چه ربطی به این برنامه دارد؟
-در واقع قرار بود ابتدا فستیوال موسیقی برلین انجام شود و بعد این برنامه در دانشگاه. ما می‌خواستیم که تعدادی از موزیسین‌ها را به کلن بیاوریم که در این سمینار شرکت کنند ولی متاسفانه چون تاریخ برنامه فستیوال برلین عوض شد و به ماه مارس تغییر کرد در نتیجه برنامه کلن به آخرین روز قبل از تعطیلات ترم زمستان خورد و این دو برنامه با فاصله طولانی برگزار می‌شوند. این دو برنامه خیلی به هم ربط دارند. از لحاظ مضمون متفاوت هستند چون پروژه برلین بیشتر کارهای اجرایی و فستیوال موسیقی و وُرک شاپ و کنسرت است ولی برنامه دانشگاه کلن حالت تحقیقاتی داشته. تز پایان‌نامه دکترای خودم هم در همین رابطه است.
-حمایت کننده فستیوال برلین چه افراد یا نهادهایی هستند؟
-خودم به دانشگاه درخواست دادم. حامی فستیوال برلین یک کمپانی است که «جشنواره معاصر تانگو» را برگزار می‌کند و خود من از چهار سال قبل در این فستیوال شرکت می‌کردم و به همین دلیل هم آن را می‌شناختم و بعد درخواست فرستادم که من چنین برنامه‌ای را دارم که خوشبختانه قبول کردند. و از خانم سیمین سماواتی هم دعوت کردند که هر دو تنظیم‌کننده این برنامه باشیم و کارهای آن را انجام بدهیم. یعنی در دانشگاه کلن دپارتمان موزیکولوژی پشتیبانی کرد و در برلین هم اپرای معاصر برلین به همراه کمپانی جشنواره معاصر تانگو.
-برخی از جمله خانم سپیده رییس سادات انتقاد کردند که چرا فستیوال موسیقی را فقط زنانه برگزار می‌کنید در حالی که موسیقی زنانه مردانه ندارد.
-هدف اصلی این برنامه معرفی خواننده‌های نسل جوان از نقاط مختلف ایران است. اصلا تفکیک جنسیتی نشد. بیش از ۴۰ نوازنده در این فستیوال حضور دارند که عمدتا مرد هستند و ما فقط خواننده‌ها را زن انتخاب کردیم. تعدادشان هم خیلی کم است و فقط ۱۱ نفر هستند و برای سرزمینی مثل ایران با فرهنگ‌های متفاوت و اقوام مختلف ۱۱ نفر خیلی کم است ولی ما فکر کردیم این موقعیت را به نسل جوان‌تر و نسلی که کمتر شناخته شده است، بخصوص الان که صدای زنان کمتر شنیده می‌شود، به آنها اختصاص بدهیم. این جشنواره اصلا رقابتی نیست و قرار نیست ببینیم که صدای زنان بهتر است یا صدای مردان و یا بخواهیم کیفیت موسیقیایی زن و مرد را مقایسه کنیم بلکه فقط و فقط، تکرار می‌کنم، تمرکز ما روی نسل جوان است و کسانی که کمتر دیده و شنیده می‌شنوند. البته انتخاب هنرمندان مسئولیت سختی بود ولی تمام توجه من روی نسل جوان و کمتر شناخته شده بود. درست مثل خودم که هشت سال است در مورد موسیقی نقاط مختلف ایران تحقیق می‌کنم ولی کسی مرا نمی‌شناسند اما دلیل نمی‌شود که من کار نکنم. من بعد از هشت کار تحقیقی برای اولین بار در این برنامه دانشگاهی به شکل عمومی در این باره صحبت می‌کنم. به همین شکل خواننده‌های جوانی در ایران هستند که سال‌های زیادی خیلی حرفه‌ای کار می‌کنند ولی معروف نیستند. آنها در شهرهای کوچک زندگی می‌کنند ولی دلیل نمی‌شود که در فستیوال‌های بین‌المللی شرکت نکنند؛ باید این فرصت برای همه باشد. ضمن اینکه بین این تعداد هستند کسانی مثل هاله سیفی زاده و یا ژیوار شیخ السلامی که مردم آنها را می‌شناسند.
ما فقط خواستیم این شانس را به کسانی بدهیم که واقعا امکانات کمتری دارند چون به هر حال مردان در ایران این امکان را خیلی بیشتر از زنان دارند. و حتی خود خانم ریئس سادات گفتند که بهتر است جشنواره‌ها به زنان بیشتر توجه کنند.
-به عنوان یک محقق روند رشد موسیقی زنان را در ایران چگونه می‌بینی؟
-در هر حال روندی که به سرعت تغییر کرده باشد نیست ولی باز هم تغییر را احساس می کنیم مثلا تا قبل از سال ۱۹۹۰ هیچ جا حتی بین نوازنده‌ها هم زن وجود نداشت ولی الان می بینیم که در خیلی از گروه‌های موسیقی زنان فعالیت می کنند و یا حتی در آموزشگاه‌های موسیقی زنان حضور دارند. زمانی بود که اصلا نمی‌شد ساز را نشان داد ولی الان حتی در دهکده‌های کوچک هم آموزشگاه موسیقی هست. حتی خانواده‌ها تغییر کرده‌اند. حتی مذهبی‌ها تعصب کمتری نشان می‌دهند، آنها هم دخترهاشان را به کلاس موسیقی و آواز می‌فرستند. تغییرات همیشه به خاطر قوانین نیست بلکه از خود مردم است و در ایران مردم تغییر کرده‌اند. قبلا خیلی خانواده‌ها می گفتند دختر نباید ساز بزند یا آواز بخواند ولی الان به این شکل نیست. به قول خانم سیفی زاده که در صحبت‌هایش گفت ما در ایران زندگی می‌کنیم و دوست داریم در آنجا زندگی کنیم و متناسب با شرایطی که هست کار موسیقی را انجام می‌دهیم حتی اگر فقط به عنوان همخوان باشد. چرا که نه؟ البته به امید اینکه شرایط بهتر شود. به نظر من فقط اعتراض کردن فایده‌ای ندارد. اینکه تمرکز را روی محدودیت‌ها بگذاریم چیزی عوض نمی‌شود، تمرکز را باید روی نکات مثبت و روی امکانات بگذاریم حتی اگر خیلی کم اجرا بشود. چون فقط از مشکلات گفتن مشکلات را بیشتر می‌کند و بیشتر هم جلوه می‌دهد. ما می‌خواهیم موسیقی مناطق مختلف ایران شناخته شود و همه‌ی خوانندگانی که می‌آیند طبق قوانین کشور در اینجا حضور دارند و حجاب‌شان هم رعایت می‌شود چون قصد ارائه موسیقی و فرهنگ کشورشان را دارند و بعد هم باید برگردند و به زندگی در آنجا ادامه بدهند.
-هنرمندان موسیقی چه مناطقی از ایران را دعوت کردید؟
-موسیقی بوشهر، موسیقی از سه منطقه کردزبان ایران شامل سنندج و از کردهای مهاباد و کردهای شمال خراسان کرمانجی، قشقایی‌ها و بقیه خوانندگان دستگاه‌های مختلف که از تهران هستند.
-موسیقی مناطق دیگر مثل بلوچستان، آذربایجان یا موسیقی بختیاری…؟
-نه متاسفانه، چون خیلی زیادند. امیدوارم که بتوانیم این جشنواره را ادامه بدهیم و از مناطق دیگر هم دعوت کنیم. از تهران سه نفر هستند که خواستند از سبک‌های متفاوت باشند. خانم سیمین سماواتی از آلمان است و خانم گلناز شهریار در حال حاضر در اتریش زندگی می‌کند.
-چرا در این سمینار بررسی موسیقی زنان از خانم سیما بینا دعوت نشد؟ البته خانم ریئس سادات گفت در پاسخ به همین سوال در سالن دانشگاه گفت که از ایشان دعوت شد ولی نتوانستند شرکت کنند. در حالی که خانم سماواتی گفت که ما می‌خواستیم از نسل جوان دعوت کنیم. در یک سمینار علمی بررسی آواز زنان ایران، یک خواننده‌ی پیشکسوت که خود محقق موسیقی محلی ایران هم هست و بیش از ۶۰ سال است در صحنه‌ی موسیقی ایران فعالیت می‌کند، با توجه به اینکه ساکن کلن هم هستند خیلی مفید می‌بود.
-بله، کاملا درست است و باعث افتخار ما می‌بود اگر ایشان شرکت می‌کردند با توجه به اینکه محقق هم هستند. امیدواریم که در جشنواره برلین که دعوت می‌شوند شرکت کنند.
-در مورد جشنواره‌ی موسیقی برلین لطفا بیشتر توضیح بدهید.
-جشنوازه برلین از ۱۶ تا ۱۹ مارس برگزار می‌شود و هر روز سه گروه موسیقی اجرا دارند و روز آخر ارکستری که خانم سماواتی با ترکیبی از موزیسین‌هایی از ایران و آلمان و کشورهای دیگر گرد آورده و متشکل از ۵۸ نفر است برنامه اجرا می‌کند. در طول روز هم وُرک شاپ برگزار می‌شود؛ در مجموع سه وُرک شاپ اصلی است که یکی در موسیقی دستگاهی ایران که آقای علی قمصری برگزار می‌کند و یک وُرک شاپ در مفهوم مقام در موسیقی کردی که آقای ساسان صمدی برگزار می کند و یک روز هم برای تکنیک‌های آوازی در موسیقی ایران که سه نفر از تهران، هاله سیفی زاده و سولماز بدری و زهره قلی پور، این وُرک شاپ را برگزار می‌کنند.
-وُرک شاپ‌ها به چه زبانی هستند؟
-چون برخی که از ایران می آیند فقط فارسی صحبت می‌کنند به زبان فارسی است همراه با ترجمه به زبان انگلیسی.
-سپاسگزارم و با آرزوی موفقیت برای شما و فستیوال موسیقی.
