کنفرانس امنیتی مونیخ امسال از اهمیت بیشتری نسبت به سال‌های گذشته برخوردار بود.
تغییر مستاجر کاخ سفید و پرسش‌های بی‌شماری که در سطح بین‌المللی در رابطه با سیاست‌های آینده آمریکا در اروپا، در خاورمیانه و در آسیا مطرح هستند، بیش از ۳۰ رهبر دولتی، ۸۰ وزیر امور خارجه و دفاع و ژنرال‌های بسیاری را در کنار دبیرکل‌های نهاد‌هایی چون سازمان ملل متحد، پیمان آتلانتیک و یا مقام‌های ارشد اتحادیه اروپا، سازمان همکاری اسلامی، اتحادیه عرب، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و حتی شرکت‌های مهمی چون گوگل و اپل را به مونیخ کشاند. دونالد ترامپ نیز مایک پنس معاون رییس‌جمهوری آمریکا، وزیر دفاع جیمز ماتیس، و وزیر امور خارجه رکس تیلرسون را برای پاسخگویی به کنفرانس امنیتی مونیخ فرستاد.
در کنار پرسش‌هایی که اروپایی‌ها در رابطه با پیمان آتلانتیک و اتحادیه اروپا داشتند، می‌توان گفت که ایران و عملکردش در منطقه زیر نور‌افکن قرار داشت. عادل الجبیر وزیر امور‌خارجه پادشاهی عربستان، جمهوری اسلامی را «حامی اصلی تروریسم در جهان» و «عامل بی‌ثباتی» در منطقه خواند. عادل الجبیر به حمایت جمهوری اسلامی از رژیم سوریه، مسلح نمودن حوثی‌ها در یمن و دخالت مستقیم در امور عراق اشاره کرد و از جامعه جهانی خواست «خط قرمزی برای بازداشتن ایران از چنین اقداماتی» در نظر بگیرد. وی در بخشی از صحبت‌هایش سوالی را مطرح کرد که بسیاری آن را اتهام به همکاری با داعش تعبیر کردند. عادل الجبیر پرسید: «چرا ایران تنها کشوری است که هنوز مورد حمله داعش یا القاعده قرار نگرفته است؟»
اتحاد عملی اسراییل و عربستان سعودی
آویگدور لیبرمن وزیر دفاع اسراییل نیز در سخنرانی‌اش در کنفرانس امنیتی مونیخ از حمله به ایران پرهیز نکرد و هدف نهایی جمهوری اسلامی را تضعیف کشورهای عربی و حمایت از نیروهای تندرو در منطقه دانست. آویگدور لیبرمن در کنفرانس امنیتی مونیخ گفت که در خاورمیانه «اختلاف بین یهودیان و مسلمانان نیست، اختلاف بین تندرو‌ها و میانه‌رو‌ها است». وزیر دفاع اسراییل خواهان همکاری نزدیک با کشورهای عربی برای مقابله با جمهوری اسلامی ایران و تمام جریانات تندرو در خاورمیانه شد.
اگر صحبت‌های آویگدور لیبرمن و عادل الجبیر قابل پیش‌بینی بود، سخنان مولود چاووش‌اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه تعجب همتای ایرانی‌اش و بسیاری دیگر را در کنفرانس امنیتی مونیخ برانگیخت. مولود چاووش‌اوغلو جمهوری اسلامی را متهم به پیش بردن «سیاست‌های فرقه‌گرایانه» در بحرین و پادشاهی سعودی کرد. وزیر امور خارجه ترکیه در ادامه به «تلاش‌های ترکیه برای عادی‌سازی روابط با اسراییل» نیز اشاره کرد.
واکنش جمهوری اسلامی
اولین واکنش محمدجواد ظریف به صحبت‌های مولود چاووش‌اوغلو یادآوری شب کودتای نافرجام علیه رجب طیب اردوغان بود. وزیر امور‌خارجه جمهوری اسلامی گفت: «ترکیه ایران را متهم به فرقه‌گرایی می‌کند اما به یاد نمی‌آورند که برای حکومت آنها شب کودتا تا صبح نخوابیدیم». البته روز بعد بهرام قاسمی با لحن بسیار شدید‌تری ترکیه را به خاطر اظهارات وزیر امور‌خارجه‌اش مورد انتقاد قرار داد. ابراهیم کالین، همتای ترک بهرام قاسمی نیز در پاسخ جمهوری اسلامی را دعوت به «اصلاح سیاست‌هایش در منطقه» کرد.
در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ و در پیامد صحبت‌های نمایندگان پادشاهی سعودی، اسراییل و ترکیه، بسیاری صحبت از تشکیل «ناتو عربی» کردند. این پیمان نظامی با محوریت عربستان سعودی و مصر خواهد بود و دیگر کشورهای عربی و به ویژه اردن نقش مهمی را در آن ایفا خواهد کرد. پیمانی که از بدو تشکیل می‌تواند روی همکاری نظامی، امنیتی و اطلاعاتی آمریکا، اسراییل و ترکیه حساب کند. مشخص است که ترکیه به خاطر عضویت در پیمان آتلانتیک و اسراییل به خاطر واکنش‌های بسیار منفی افکار عمومی جهان عرب نمی‌توانند در این پیمان، در صورت تشکیل، حضور رسمی داشته باشند.
نقش کاخ سفید
دلیل تغییر سیاست ترکیه در قبال جمهوری اسلامی ایران می‌تواند چند دلیل داشته باشد. بدون شک بحران اقتصادی در ترکیه یکی از دلایل نزدیکی‌اش به کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس است. البته تغییر سیاست‌های کاخ سفید در رابطه با ایران و منطقه هم یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند در تغییر سیاست ترکیه در قبال جمهوری اسلامی نقش داشته باشد. البته نباید فراموش کرد که در سال‌های گذشته نیز بحران در روابط ایران و ترکیه از خط قرمزی که بتواند مناسبات اقتصادی دو کشور را به خطر بیاندازد رد نشده است. روابطی که در سال گذشته میلادی به مرز ۳۰ میلیارد دلار رسید.
بسیاری از کارشناسان معتقدند که این ناتوی عربی مدت‌ها است که در عمل وجود دارد و اظهارات وزرای سعودی، اسراییل و ترکیه در کنفرانس امنیتی مونیخ اگرچه در ظاهر بدون ارتباط مستقیم بیان شدند، ولی بدون شک از قبل نه تنها بین آنها بلکه با کاخ سفید نیز هماهنگ شده بود. همکاری امنیتی و اطلاعاتی میان پادشاهی سعودی و اسراییل نیز مدت‌ها پیش آغاز شده است.
در عین حال، هدف این پیمان بیش از آنکه مقابله نظامی با جمهوری اسلامی باشد، مهار جاه‌طلبی‌های سپاه پاسداران در منطقه است. این پیمان در حقیقت واکنش به سیاست‌های جمهوری اسلامی در سه دهه گذشته در منطقه و دامن زدن به درگیری‌های فرقه‌ای است. سیاست‌هایی که در ۸ سال گذشته در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما، با توجه به سیاست‌های مداراگرایانه کاخ سفید با جمهوری اسلامی، توسعه یافتند و خشم کشورهای عرب منطقه را بیش از پیش برانگیختند. خشمی که امروز با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید آشکار‌تر خود را نشان می‌دهد و در امید و انتظار برخورد قاطع با سلطه‌جویی جمهوری اسلامی در خاورمیانه است.
احمد رأفت
