کامیار بهرنگ (+عکس، ویدیو) «لبه تیغ: میراث بازیگران زن ایرانی» با همین عنوان به روشنی می‌گوید که آخرین مستند بهمن مقصودلو در پی کدام روشنگریست. مستندی که با انقلاب اسلامی به پایان می‌رسد و به سینمای ایران پس از بهمن ۵۷ نمی‌پردازد.
پروژه‌‌ی مقصودلو از سال ۲۰۰۲ آغاز و با فیلم‌برداری در ایران، اروپا و آمریکا ادامه یافت و سرانجام در سال ۲۰۱۵ به پایان رسید.
در این مستند، مقصودلو با ۲۱ بازیگر زن که در ۴۶۳ فیلم قبل از انقلاب (سال ۱۹۰۰ تا ۱۹۷۹) نقش داشتند، نزدیک به ۱۵۰ ساعت مصاحبه کرده که حاصل آن در ۲ ساعت و ۷ دقیقه به نمایش در می‌آید.
فیلم شرایط سخت ورود زنان به سینمای ایران را مستند می‌کند و با گفتگوهایی بی‌واسطه از زبان اولین زنان سینمای ایران به مبارزه و مشکلات آنان می‌پردازد. زنانی که برای هنر و بازیگری گاه کتک خوردند، از خانه و خانواده طرد گشتند، و حتی تهدید به قتل شدند ولی ایستادند و ریشه دواندند و تاریخچه‌ی سینمای ایران را ساختند. ریشه‌ای که به تعبیر ژاله علو «نهال شدند، تنومند شدند، شاخه دادند و گل دادند» و حاصل این گل‌ها، زنان سینماگر دوران خود و همچنین امروز ایران هستند.
مقصودلو به روشنی در این مستند بر نبرد همچنان ناتمام سنت و مدرنتیه تمرکز دارد و جامعه سنتی- مذهبی آن زمان را از میان کلام زنان بازیگر آن زمان بیرون می‌کشد و با تمثیل زیبایی از فیلم «دختر لُر» به آن اشاره می‌کند که سرانجام با جنگ و جدل بسیار، دختر از درّه بالا می‌آید و این آغاز یک سیر تاریخی در سینمای ایران است.
تنها اشاره‌ی «لبه تیغ: میراث بازیگران زن ایرانی» به سینمای بعد از انقلاب همانا خانه‌نشینی، ممنوعیت تصویری، و محرومیت از حقوق بازنشستگی بیشتر این زنان هنرمند پس از وقوع انقلاب و روی کار آمدن جمهوری اسلامی است؛ آنچه مری آپیک از آن به «از ته چیده شدن غنچه» تعبیر می‌کند.
kakyhan.london©
بهمن مقصودلو پس از نخستین نمایش این مستند در لندن به سوالات حاضران در سالن پاسخ داد. او در بخشی از سخنان خود گفت: «جدال سنت و مدرنیته در واقع در دهه ۱۹۵۰ میلادی و با فیلم «لات جوانمرد» و با فاصله کوتاهی «جنوب شهر» آغاز می‌شود. در هر دو این فیلم‌ها یک زن فاحشه هست اما در پایان ما شاهد شکسته شدن ساختارهای سنتی موجود در جامعه می‌شویم. حالا به این موضوع توجه داشته باشید که ۱۰ سال بعد مسعود کیمیایی با فیلم «قیصر» چاقوکشی را نمایش می‌دهد که درست خلاف آن مسیر را در پیش می‌گیرد. فرهنگی که «لات جوانمرد» به نمایش می‌گذارد، پیشرو است چرا که در ابتدای امر زنی که به او تجاوز و حتی بچه‌دار شده در پایان با مردی دیگر ازدواج می‌کند و فرزند او نیز پذیرفته می‌شود در حالی که سال‌ها بعد، تجاوز در فیلم «قیصر» به خودکشی زنی که به او تجاوز شده می‌انجامد و در آخر هم تن به قانون داده نمی‌شود و انتقام گرفته می‌شود.»
این کارگردان و مستندساز در مورد «لبه تیغ: میراث بازیگران زن ایرانی» تاکید می‌کند که «تمام دیالوگ‌ها و فیلم‌های استفاده در این مستند فکر شده و حساب شده کنار هم قرار گرفته‌اند». او در مورد تهیه این مستند اضافه کرد: «زمانی شما برای مستند خود سناریو دارید و از ابتدا تا انتها بر همان اساس پیش می‌روید، یک زمانی هم هست که شما اصلا سناریو ندارید. من این فیلم را سال ۲۰۰۲ آغاز کردم و با بازیگر، کارگردان، فیلم‌بردار و منتقد سینما و به طور خلاصه هر کسی که با سینما ارتباط و نقشی تاثیرگذار در آن داشت برای آرشیو خودم مصاحبه کردم تا بعد استفاده کنم. دو سال پیش در لس‌آنجلس وقتی مستند «کیارستمی، یک گزارش» را به نمایش گذاشته بودم در سالن تعدادی از بازیگران زن سینمای ایران حضور داشتند. همان موقع فکر کردم من آرشیو زیادی از مصاحبه این زنان دارم و چه ظلم بزرگی به آنها شده است؛ همین شد که جرقه اولیه این مستند زده شد و بعد ۱۵۰ ساعت مصاحبه را مرور کردم، بخش‌های اصلی مربوط به زنان را بیرون آوردم، ۵۰۰ فیلم از ۱۲۰۰ فیلم را پیدا و تکه‌های مرتبط با مسیر گفتگوها را استخراج کردم. فقط این را بگویم که آن بوسه معروف خانم ویدا قهرمانی آن هم با این کیفیت را تنها در این مستند می‌توانید ببیند، تکه‌ای که نزدیک به ۱۰ هزار دلار برای من خرج داشت.»
مقصودلو که خود تاکید می‌کند که ابتدا منتقد سینما بوده در مورد ادامه مسیر تهیه «لبه تیغ: میراث بازیگران زن ایرانی» گفت: «من وقتی تمام مصاحبه‌ها و فیلم‌ها را کنار هم چیدم نزدیک به ۱۰ ساعت شد و بعد به تدریج آنها را کم و کمتر کردم. من این فیلم را ۳ نوبت ادیت و با نگاه انتقادی خودم به آن نگاه کردم. بارها از دید خودم محصول نهایی را رد کردم تا اینکه سرانجام روش‌های متفاوتی را امتحان کرده و در همین مدت دو بار زخم معده گرفتم چرا که تمام مدت ذهن‌ام مشغول این کار بود. حتی بعضی وقت‌ها توی خواب می‌دیدم که باید این تکه را با آن تکه عوض کنم و به این ترتیب ساختار کنونی به دست آمد. حقیقت این است وقتی در هر نوبت پخش این مستند از تماشاچیان و منتقدان سوال کردم که آیا از دیدن این ۲ ساعت و ۷ دقیقه خسته شده‌اید و جواب منفی دادند با خودم گفتم که من پیروز شده‌ام.»
بهمن مقصودلو در مورد بهترین لحظه‌ی سال‌های تولید «لبه تیغ: میراث بازیگران زن ایرانی» گفت: «در این مدت خواب و خوراک‌ام کاملا به هم ریخته بود. من کاری را که دولت‌ها باید انجام می‌دادند به تنهایی انجام دادم و رقمی نزدیک به ۱۰۰ هزار دلار برای این مستند خرج کردم. بسیاری از موزه‌ها و انبارهای سینمایی را گشتم، در ایران سه نفر برای من دنبال خریدن و تهیه کردن فیلم‌ها بودند. حالا حساب کنید فیلمی به دستم می‌رسید که برفکی و خراب بود و باید فریم به فریم آنها را در یک آتلیه حرفه‌ای ترمیم می‌کردیم، تمام این مسیر را در نظر داشته باشید. اما آخرین بار وقتی در مونترال (کانادا) این فیلم برای اولین بار مورد استقبال قرار گرفت یا در فستیوال تاریخ فرانسه که در بخش مسابقه مستندها انتخاب شد و در دو سانس این فیلم شمار زیادی از منتقدان فرانسوی حضور داشتند و در پایان آمدند و تشکر کردند که چنین فیلمی را در مورد زنان ایرانی ساخته‌ام، تمام خستگی‌ام در رفت و حالم خیلی خوب شد.»
