بر اساس ماده ۴۰ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، عضویت کارکنان نیروهای مسلح در سازمان‌ها، احزاب و جمعیت‌های سیاسی و مداخله، شرکت و یا فعالیت آنها در دستهبندیها و مناقشههای سیاسی و تبلیغات انتخابی ممنوع است و مرتکبان به شش ماه تا سه سال حبس محکوم میشوند.
همچنین برابر ماده ۴۹ آیین نامه انضباطی نیروهای مسلح، پرسنل نیروهای مسلح از عضویت یا وابستگی به احزاب و گروه‌های سیاسی ممنوع بوده و حق فعالیت در جهت برنامه‌ها و تبلیغات آنها را ندارند.
با وجود این چارچوب‌های قانونی اما در بین نهادهای نظامی رژیم، سپاه پاسداران همواره به صورت مستقیم و غیرمستقیم وارد حوزه‌های سیاسی می‌شود و حتی در وضعیت‌هایی همانند انتخابات، فرماندهان بلندپایه آن جانب نامزدهای خاص را گرفته و از آنها پشتیبانی می‌کنند و هیچ مرجع قانونی وجود ندارد که توان مقابله با قانونشکنیهای این سازمان نظامی- سیاسی را داشته باشد.
در مقابل، سپاه مدعی است که عملکرد سیاسی این نیرو جزو ماهیت آن است و در اساسنامهی این تشکیلات بر آن تاکید شده است.
طبق این اساسنامه، سپاه پاسداران نهادی است تحت فرماندهی عالی مقام رهبری که هدف آن «نگهبانی از انقلاب اسلامی ایران و دستاوردهای آن» است.
طبق قانون، این نیرو ماموریت «مبارزه قانونی با عوامل و جریان‌هایی که در صدد خرابکاری، براندازی نظام جمهوری اسلامی، و یا اقدام علیه انقلاب اسلامی ایران می‌باشند» را دارد.
در واقع اساسنامه این تشکیلات دست سپاه را باز گذاشته تا وارد کارزار سیاست شود و حتی در آن اعمال قدرت کند.
در مقابل، ارتش که ملی بودن آن از بدو تاسیس پیش از انقلاب و در زمان پهلوی اول از شاخصه‌های آن بود و در پهلوی دوم ساختارهای آن مدرنیزه شد، همواره به جز مواردی شاخص بیطرفی را حفظ کرد.
پس از انقلاب اسلامی، ارتش درگیر جنگ با عراق شد و به جز مقاطعی از جمله مخالفت فرماندهان رده بالای آن با ادامه جنگ ایران و عراق و اختلافات میدانی با سپاه از سیاست دور بود.
اوج ورود ارتشی‌ها به میدان سیاست با وجود نظارت‌های سفت و سخت یگان‌هایی چون حفاظت اطلاعات ارتش، بازرسی و سازمان عقیدتی- سیاسی به انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ و اعتراضات پس از آن برمی‌گردد، که عطاالله صالحی، فرمانده ارتش، گفت: «بعضی سربازان عکس‌های موسوی و کروبی را در اتاق‌های خود داشتند و به آنها نمی‌گفتیم که آن عکس را پاره کنند، بلکه به مسئول عقیدتی- سیاسی می‌گفتیم که سعی کنید از دل‌های آنها این موضوع را بیرون کنید تا خود عکس‌ها را پایین آورند.» او گفته بود زمانی که معترضین بر بالای پشت بام الله‌اکبر می‌گفتند دل فرزندان ما در خانه می‌لرزید.
حالا از این روزها هشت سال گذشته و فاطمه صالحی، دختر فرمانده کل ارتش، برای پنجمین دوره انتخابات شورای شهر تهران ثبت‌نام کرده است، این موضوع حکایت از آن دارد که در خانواده نفر اول ارتش ایران هم مسائل سیاسی تا حدی مطرح است که فرزند او وارد رقابت‌ها شده است.
از طرفی ارتش جمهوری اسلامی به صورت میدانی هم درگیر انتخابات است. نخست آنکه باید شرایط حضور در انتخابات پرسنلی را فراهم کنند که در روز جمعه ۲۹ اردیبهشت در پادگان‌های مستقر در نقاط دور افتاده ایران خدمت می‌کنند. بخشی از نیروهای ارتش در شهرهای مرزی وظیفه حراست از این مناطق را بر عهده دارند، نیروهایی که در این روز نگهبان هستند نیز باید شرایط حضورشان در انتخابات فراهم شود. به علت افزایش احتمال تهدیدات تروریستی، نیروهای نظامی ایران در حال آماده‌باش هستند و ارتش چنین وضعیتی را در روز انتخابات دارد.
فرمانده هوانیروز ارتش اعلام کرده که ۲۱ هلی‌کوپتر جهت اخذ آرای مردم در مناطق صعب‌العبور به کار گرفته میشوند.
احمد رضا پوردستان، جانشین فعلی ارتش و فرمانده پیشین نیروی زمینی، ۲۶ فروردین ۹۲ در نشست خبری که پیش از انتخابات دوره یازدهم ریاست جمهوری [رقابت بین روحانی و قالیباف] برگزار شد، اعلام کرد که ارتش بدون جانبداری از فرد خاصی به طور صددرصدی در انتخابات شرکت خواهد کرد.
اعتراضات معیشتی در ارتش و تلاش برای ترغیب آنها به مشارکت در انتخابات
در ماه‌های گذشته فرماندهان بلندپایه ارتش به طور محدود در مورد لزوم حضور پرسنل ارتش در انتخابات دوره دوازدهم ریاست جمهوری اظهار نظر کردند. ۲۶ فروردین ۱۳۹۶ سرتیپ امیررضا آذریان، ارشد نظامی منطقه شمال شرق، در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه مشهد در آستان قدس اعلام کرد که «به برکت سازمان عقیدتی- سیاسی، خانواده ارتش جمهوری اسلامی ایران در مباحث فرهنگی و سیاسی از بصیرت و آگاهی بالایی برخوردارند و […] یک‌بار دیگر در ۲۹ اردیبهشت ماه در انتخابات شرکت می‌کنند».
محمدحسین دادرس، معاون هماهنگ‌کننده ارتش، نیز در یک گفتگو عنوان کرد که حضور مردم در انتخابات موجب ارتقای قدرت ملی می‌شود.
با این حال در بدنهی ارتش به‌خصوص به علت مسائل و مشکلات معیشتی و همین‌طور انتقاد به وضعیت مالی و امکانات بهتر نیروهای سپاه در مقایسه با ارتش، اعتراضات بسیار زیاد بود و تحریم انتخابات بسیار جدی شده بود.
اسفندماه سال ۱۳۹۵ یک درجه‌دار ارتش با انتشار عکس خود به دلیل مشکلات مالی و مخارج بیماری کلیه‌اش را برای فروش گذاشته بود.
مهرماه سال گذشته نیز اعتراض پرسنل نیروی‌هوایی ارتش ایران به اختلاس در تعاونی مسکن در دزفول خبرساز شد.
حمایت تلویحی سازمان عقیدتی- سیاسی ارتش از ابراهیم رییسی
این مسائل تا آنجا سران ارتش را نگران کرد که عباس محمدحسنی، جانشین سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، در یک سخنرانی که اتفاقا آن هم در استان خراسان برگزار شد به طور رسمی گفت، اگر در انتخابات شرکت نکنیم نظام سیاسی کشور با بحران مشروعیت سیاسی روبرو می‌شود.
او هشدار داد اگر کشوری مشروعیت سیاسی خود را از دست می‌دهد هر کسی به خود اجازه دخالت در سرنوشت آن را به خود می‌دهد و تلویحا در انتقاد دولت حسن روحانی و حمایت از ابراهیم رئیسی گفت: «همه شش نامزد انتخابات ریاست جمهوری انسان‌های خوبی هستند که صلاحیت شورای نگهبان را گرفته‌اند اما باید از بین آنها شخص اصلح را انتخاب کنیم، اما رییس جمهور اصلح کسی است که برای گرفتن رای بیشتر و خوشایند دیگران دهن به دهن مقام معظم رهبری نگذارد و جوری نباشد که مخالفان نظام خوششان بیاید».
همچنین در فهرستی که هواداران ابراهیم رییسی از کابینه‌های انتخابی او منتشر کرده بودند نام حبیب‌الله سیاری، فرمانده نیروی دریایی ارتش به عنوان وزیر پیشنهادی دفاع آمده بود.
این در حالیست که آخرین ارتشی که به عنوان وزیر دفاع در رژیم جمهوری اسلامی انتخاب شد محمدحسین جلالی، از فرماندهان نیروی هوایی بود که از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۸ وزیر دفاع بود و در حدفاصل ۲۸ دی ۱۳۷۰ تا آبان ۱۳۷۶ فرماندهی نیروی هوایی سپاه را بر عهده گرفت.
پس از پایان جنگ هرگز ارتشی‌ها به عنوان وزیر دفاع انتخاب نشدند. حتی در مقطعی اکبر ترکان، دبیر فعلی شورای عالی مناطق آزاد، به عنوان وزیر دفاع در دولت اول اکبر هاشمی رفسنجانی منصوب شد و تنها غیرنظامی است که از عصر پهلوی تا کنون به مقام وزارت دفاع رسیده است و از آن زمان تا کنون همیشه وزارت دفاع شش دانگ در اختیار سپاهیان بود.
موضع‌گیری تند ارتشی‌ها علیه سپاه
گفتگوی تعدادی از ارتشی‌های قدیمی در صدا و سیمای جمهوری اسلامی در دو سه سال اخیر درباره واقعیت و پشت پرده‌های جنگ هشت سالهی ایران و عراق نشان داد رقابت‌های سنتی بین ارتش و سپاه و اختلاف ایدئولوژیک بین این دو نهاد نظامی تا چه اندازه عمیق است.
سخنرانی حسن عباسی، از تئوریسین‌های سپاه، نیز با واکنش تند ارتشی‌ها در ایران مواجه شد. رئیس کانون بازنشستگان ارتش در نامه‌ای تند خطاب به عباسی نوشت: «وقتی فاقد صلاحیت و اطلاعات لازم راجع به تفکیک وظایف نیروها هستید درباره مسائل اظهار نظر نکنید و از ملت بزرگ ایران عذرخواهی کنید.» عباسی گفته بود اگر «آب کشور را ببرد صدای ارتشی‌ها در نمی‌آید.»
گرچه نظرسنجی‌ها در مورد جهت‌گیری‌های سازمان نظامی همچون ارتش به‌خصوص در جمهوری اسلامی کار دشواری است، اما گزارش‌ها و اطلاعات و نظرسنجی‌های پراکنده و غیر رسمی و همین‌طور بازبینی فضای مجازی نشان می‌دهد که بخش عمدهی نیروهای ارتش یا به وضعیت موجود انتقاد دارند و قصد شرکت در انتخابات ندارند و یا به علت تغییرات بسیار اندک در دریافتی‌های حقوقی خود در دولت حسن روحانی، آرای آنها به او متمایل است، اما به سبب نزدیکی ابراهیم رییسی با محمدباقر قالیباف، به نهادهای قضایی و نظامی و همین‌طور به خاطر سابقه آنها در حمایت از سپاه، به شدت به این دو نامزد انتخاباتی انتقاد دارند.
دغدغهی اصلی ارتشی‌ها در ایران مسائل معیشتی و مسکن است و همواره از اینکه سپاه نورچشم حکومت بوده اعتراض کرده‌اند. اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ معاون فرمانده کل ارتش اعلام کرد برای درآمدزایی مجبور شده‌اند از قرارگاه خاتم‌النبیاء سپاه تقاضای کنند که چند پروژه پیمانکاری به ارتش دهد.
این در حالیست که فرماندهان ارتش برای بهبود وضعیت این سازمان نظامی روش‌های مختلف را هم امتحان کردند، از تلاش برای اعزام نیروهای ارتش به جنگ سوریه و حضور در جمع مدافعان حرم تا هم‌صدایی با فرماندهان بلندپایه سپاه برای دامن زدن به جنگ لفظی علیه آمریکا، اسراییل و حتی کشورهای همسایه نظیر عربستان و پاکستان. تا آنجا که فرماندهان بلندپایه ارتش نه تنها در ادبیات و سخنرانی‌های خود همجنس سپاهیها شدند، بلکه حتی شکل ظاهری آنها نیز با گذشته متفاوت شد؛ آنها در ریش گذاشتن و ظاهر انقلابی داشتن گوی سبقت را از هم‌قطاران سپاهی خود ربودند. در همین دوران است که پوردستان ادعا کرد اسراییل شاید زودتر از ۲۵ سال دیگر از بین برود.
