مرتضی اسماعیل‌پور – ادعای «زندگی یهودیان در ایران بهتر از اروپاست» بلافاصله سرتیتر بسیاری از رسانه‌های داخل کشور شد.
سیامک مره صدق، نماینده کلیمیان ایران در مجلس شورای اسلامی، یقینا نسبت به واکنش این خبر اطلاع داشت و در گفتگو با دویچه وله شرایط زندگی برای یهودیان در جمهوری اسلامی ایران را بهتر از اروپا خواند و گفت که یهودیان می‌توانند آزادانه مناسک مذهبی خود را به جای آورند.
مره صدق که پیشتر نیز سخنانی این چنینی مانند «وضعیت یهودیان را با اروپا مقایسه کنید، کنیسه‌های ایران یکی از امن‌ترین نقاط هستند» از جمله چهره‌های خبرساز از میان اقلیت‌های مذهبی ایران بوده است.
رئیس انجمن کلیمیان تهران با تاکید بر وضعیت یهودیان در ایران و و اروپا معتقد است که «وضعیت یهودیان در ایران همیشه بهتر از اروپا بوده و ایران بالاترین میزان تعامل با مذاهب دیگر را دارا بوده است.»
وی در گفتگوی یادشده، اشاره مختصری به مشکلات جامعه یهود نیز می‌کند اما فقط زمانی که خبرنگار رسانه آلمانی به وی یادآوری می‌کند که بر اساس قوانین موجود در ایران یهودیان اجازه ندارند قاضی و یا دارای پست سیاسی بالا شوند، مره صدق در جواب می‌گوید: «عضو یک اقلیت مذهبی بودن بعضی مشکلات را دارد، از جمله اینکه به دلیل وجود بحران اقتصادی در اینجا، بسیاری از ایرانی‌ها برای یافتن شغل با مشکلاتی مواجه هستند و برای ما این روند حتی دشوارتر است زیرا برخی محدودیت‌های قانونی وجود دارد». و یا در ادامه می‌گوید: «ما نمی‌توانیم به عنوان افسران در ارتش فعالیت کنیم؛ ما تنها می‌توانیم سربازان عادی باشیم و همه تلاش خود را می‌کنیم تا این روند را تغییر دهیم. این یک روند تدریجی است و نمی‌توان یک شبه آن را انجام داد، اما ما در حال رسیدن به پیشرفت‌هایی هستیم».
مره صدق در حالی از پیشرفت‌های جامعه یهود سخن به میان می‌آورد که سالانه نمایشگاه کاریکاتور هولوکاست در ایران برگزار می‌شود و با وجود اعتراضات یهودیان در خصوص این فستیوال سالانه، این روند ادامه داشته است.
نماینده سه دوره مجلس شورای اسلامی که پیشتر نیز درباره فعالیت‌های مذهبی مسلمانان از جمله موضوع روز عاشورا سخنانی با خبرنگاران داخل کشور داشت و بر اهمیت مراسم اربعین سخن گفته بود در خصوص کشور اسراییل مواضع متناقضی نشان داده است. وی که با خبرنگار رادیو اسراییل در پاریس صحبت کرده و گفته بود «جنگ با اسراییل خودکشی است و ایران این موضوع را خوب می‌داند»، پس از بازگشت آن را رد کرد و در گفتگو با خبرگزاری فارس اظهارات تند و تیزی علیه اسراییل بیان کرد.
اما پیش از رجوع به مصاحبه‌های انجام شده خوب است تاریخچه یهودیان در ایران را مروری کوتاه کرد.
حضور دین یهود و یهودیان در ایران به تاریخی ۲۷۰۰ ساله بازمی گردد که همراه با مندائیان و زرتشتیان از دین‌های کهن ایرانی محسوب می‌شود. نام کشور ایران همپا با اراضی مقدسه و یا همان ارض موعود یهودیان در کتاب مقدس آمده و زمانی بیشترین تجمع جمعیت یهودی ساکن یک کشور مسلمان بودند و هم اکنون نیز با وجود مهاجرت‌های بسیار، ایران به عنوان میزبان بیشترین یهودیان در میان کشورهای مسلمان شناخته می‌شود.
یهودیان از جمله ادیانی هستند که پس از ظهور دولت و در دوره صفویه موجب آزار و اذیت فراوان قرار گرفتند. به نوشته‌ی کتاب «رگ تاک» (نوشته‌ی دلارام مشهوری؛ صفحه ۵۴)، جمعیت یهودی ساکن ایران در دوران صفویه بالغ بر هشتصد هزار تن بوده که با توجه به رشد جمعیت ایران امروز می‌بایست تعداد آنها به چند میلیون می‌رسید. تعداد بسیاری از یهودیان در دوران صفویه به بعد مهاجرت کردند و یا در قتل عام کشته شدند و عده زیادی نیز اجبارا مسلمان شدند که سال‌ها بعد مجدد به آیین یهود بازگشتند.
در دوران سلطنت شاه عباس سرکوب و آزار یهودیان ایران شدت گرفت و در دوران قاجار این تبعیضات ابعاد تازه‌ای یافت از جمله اینکه آنها در روزهای بارانی حق خروج از منزل نداشتند و یا مانند دوران نازیسم در آلمان، می‌بایست علامتی بر لباس آنان دوخته شده باشد که آنان را مسلمانان جدا کند؛ مدام اموال یهودیان به غارت می‌رفت که این امر از مصادره اموال تا وسایل شخصی آنان ادامه پیدا می‌کرد؛ این آزار و اذیت‌ها تا زمان جمهوری اسلامی با فراز و نشیب‌های فراوان ادامه پیدا کرد.
یهودیان ایران به دلیل سیاست‌های شیعه‌محور جمهوری اسلامی همواره سعی کرده‌اند در سکوت به زندگی خود ادامه دهند و در ازای آنان توانستند تا اندازه‌ای در فعالیت‌های اقتصادی حضور داشته باشند. با وجود آنکه طبق اصل ۱۳ قانون اساسی، یهودیان نیز جز ادیان رسمی در جمهوری اسلامی به شمار می‌روند اما به گفته همایون سامه یح نجف آبادی، یکی از چهره‌های شناخته شده یهودیان که رئیس انجمن کلیمیان ایران بود، «شرایط برای یهودیان در ایران خوب است و یهودیان در ایران آزاد هستند اما آنان دچار محدودیت می‌باشند.» سخن این چهره یهودی از «محدودیت» شامل بسیاری از حقوق اجتماعی از جمله مسائل سیاسی و مذهبی است که آنان طی این سال‌ها تلاش کردند با حس همزیستی با سیاست‌های حاکم بر ایران این معضلات را کم‌رنگ نشان دهند.
پس از سخنان سیامک مره صدق، رئیس انجمن کلیمیان تهران در خصوص زندگی بهتر یهودیان در ایران حتی بهتر از اروپا، با سه تن از کارشناسان این حوزه و همچنین یکی از شهروندان یهودی ساکن ایران گفتگو کرده و نظر آنها را جویا شدیم.
آیت‌الله معصومی تهرانی روحانی بلندپایه و شناخته شده ایرانی، دکتر مئیر جاودانفر تحلیلگر و روزنامه‌نگار یهودی، دکتر سلی شاهور استاد دانشگاه و رئیس مرکز مطالعات ایران و خلیج فارس در دانشگاه حیفا، و یکی از شهروندان یهودی ساکن ایران در این گفتگو شرکت کرده‌اند.
یهودیان ایران از حقوق برابر با مسلمانان برخوردار نیستند
به باور آیت الله معصومی تهرانی، یکی از نواندیشان دینی و از جمله کسانی که در ایران به دنبال احقاق حقوق شهروندانی پیروان ادیان مختلف از جمله یهودیان بوده است، «یهودیان با سرکوب هویت دینی روبرو هستند و به دلیل ساختار فقهی موجود در ایران دچار تبعیضات مختلف از جمله مصادره به مطلوب شدن حوزه هویت دینی آنان شده‌اند. او می‌گوید: «یهودیان به دلیل آنکه دین‌شان موروثی و غیرتبلیغی است مدتی است از کنترل کمتری نسبت به ادیان تبلیغی برخوردارند؛ اما به انحاء مختلف هویت دینی و انسانی‌شان مورد تهدید و تخریب قرار می‌گیرد. البته تخریب و هویت دینی و انسانی یهودیان سابقه‌ای تاریخی دارد و قسمتی از رفتاری که امروزه با بهاییان در این کشور می‌شود در گذشته‌های نه‌چندان دور با یهودیان انجام می‌شد. اکنون اگرچه یهودیان از نظر اجتماعی از شرایط بهتری برخوردارند ولی هویت انسانی آنان به انحاء مختلف مورد توهین و تهدید قرار می‌گیرد.
به‌طور مثال در عمده سریال‌های تلویزیونی، تئاترها و برخی سخنرانی‌های مذهبی و غیر مذهبی از یهودیان چهره‌ای کثیف، خبیث، توطئه‌گر، فتنه‌جو و دشمن قسم خورده اسلام و مسلمین تصویر گشته و حتی اعقاب و اجداد بعضی از مسئولین حکومتی که به هر شکلی دچار تخلف یا فساد شده باشند را به یهودی بودن منتسب می‌کنند. همچنین سایه اتهام جاسوسی برای اسراییل بر بالای سر یهودیان می‌باشد.»
معصومی تهرانی در پاسخ به چرایی این‌گونه برخوردها با یهودیان می‌گوید: «حکومت می‌خواهد در نگاه دیگر کشورها ساختار خود را دموکراتیک معرفی کند که مانند کشورهای غربی پایبند به قوانین حقوق بشری بین‌المللی است. اما از طرف دیگر نیز می‌خواهد قواعد فقهی شیعی را به عنوان قانون در کشور برقرار کند که آن قواعد در تضاد با قوانین پذیرفته شده بین‌المللی است. برای همین دچار این تضاد فاحش شده است. بر اساس قوانین حقوق بشری می‌بایست آزادی‌های فردی و اجتماعی همه شهروندان بدون توجه به گرایش‌های دینی؛ قومی و سیاسی را فراهم کند ولی از نظر فقه سنتی می‌بایست جلوی فعالیت‌های غیر مسلمانان و حتی اهل سنت را که به مذهب تشیع باورمند نیستند، بگیرد. بنابراین نه می‌تواند قوانین بین‌الملل را به‌طور کامل اجرا کند و نه فقه سنتی شیعی را، لذا به محدود کردن دگر مذهب‌ها می‌پردازند که فقط در داخل هم‌کیشان خودشان بدون تظاهر به تبلیغ اکتفا کنند و اسم آن را آزادی ادیان گذاشته‌اند. از نگاه خودشان هم همین مقدار آزادی بسیاراست؛ زیرا بر اساس فقهی می‌بایست کلیساها، کنیسه‌ها و آتشکده‌ها را خراب کرده یا تبدیل به مسجد کنند. همین که این کار را نمی‌کنند دلیل‌اش را رأفت اسلامی و تعامل با دیگر ادیان عنوان می‌کنند.»
این روحانی نواندیش دینی مثال برخورد تبعیض‌آمیز با یهودیان را در فشار و تهدید هویت دینی یهودیان می‌داند و معتقد است که علیه باورها و شرایع مذهبی یهودیان هجومه بسیار صورت گرفته و به طور نمونه محل قبله یهودیان مورد سوءنظر قرار گرفته و یا مقبره‌ی دانیال نبی که از انبیای یهود است را با هویت اسلامی مصادره به مطلوب کرده‌اند.
از آیت‌الله معصومی تهرانی درباره ابراز نظرهای نماینده کلیمیان در مجلس جویا شدیم و وی گفت: «در مورد نظر رئیس کلیمیان تهران باید بگویم تا حدودی مصالحه کرده و یهودیان در ایران همچون مسلمانان از حقوق برابر برخوردار نیستند که این موضوع را می‌شود در عدم استخدام در مکان‌های دولتی و یا ممنوعیت در بعضی موارد شغلی دانست، البته اکثر یهودیان شاغل خصوصی هستند».
کسی که می‌گوید وضع یهودیان ایران از اروپا بهتر است، در اروپا زندگی نکرده!
دکتر سلی شاهور، رئیس مرکز عزری برای مطالعات ایران و خلیج فارس در دانشگاه حیفا، کاملا با سخنان مره صدق رئیس کلیمیان تهران مخالفت کرده و به کیهان لندن می‌گوید: «به عقیده من سخنان ایشان درست نیست و هر فردی که این سخنان را گفته احتمالا اروپا زندگی نکرده و یا اطلاعی از وضعیت ادیان گوناگون در اروپا را ندارد و اگر می‌گوید در ایران وضعیت خوب است احتمالا این را پذیرفته که شهروند درجه چهارم و پنجم است.»
سلی شاهور، استاد ارشد در مطالعات ایران‌شناسی در بخش مطالعات خاورمیانه دانشگاه حیفا، در پاسخ به اینکه وضعیت یهودیان در ایران در مقایسه با کشورهای اروپایی چگونه است می‌گوید: «قانون موجود در جمهوری اسلامی در خصوص یهودیان دارای تبعیضات فراوانی است که می‌توان به این اشاره داشت که دو فرد یهودی برابر با یک مسلمان است و شهادت وی مثلا در دادگاه به این صورت است که مسلمانان در هر صورت برتر از یهودیان هستند و یا یهودیان اجازه ندارند در ارتش جایگاه و رتبه نظامی داشته باشند و باید در پایین‌ترین جایگاه‌های نظامی یعنی سرباز عادی باشند و دیگر مواردی که نشان‌دهنده غیر برابر بودن حقوق شهروندی یهودیان و دیگر اقلیت‌های مذهبی در ایران است. پس من تصور می‌کنم فردی که این سخن را گفته بر اساس شدیدترین شرایط صحبت کرده که به طور مثال اگر بعد از انقلاب اعدام می‌کردند حالا اعدام نمی‌کنند، پس وضعیت خوب است و یا مثال دیگر اگر قبلا اموال یهودیان را مصادره می‌کردند حالا مصادره نمی‌کنند پس وضعیت یهودیان خوب است که این تحلیل و کاوش در خصوص یهودیان درست نیست و از نظر علمی هم زیر سؤال می‌رود، زیرا باید هر گزاره‌ی را بر اساس مشاهدات میدانی و تاریخی بررسی کرد و البته این موارد نیز نسبی است. ما شاهد هستیم که موارد متعددی در ایران صورت می‌گیرد که آزادی عقیده و بیان زیر سؤال رفته است و البته من حق می‌دهم به این فرد که در چارچوب نظام جمهوری اسلامی صحبت می‌کند و اگر حرف دیگری غیر از این موارد بزند وی دچار مشکلات و حتی زندان و یا حق زندگی از او را می‌گیرند و در حداقل آن شاهد می‌شویم که دیگر به وی اجازه نمی‌دهند نماینده مجلس باشد.»
این استاد ایرانی- اسراییلی دانشگاه حیفا معتقد است که در ایران اقلیت‌ها در امنیت بسر نمی‌برند چون صحبتی اگر غیر از خواسته حکومت بشود از نظر جمهوری اسلامی گویا برخورد ایدئولوژیک صورت گرفته و در نتیجه افراد را بازداشت می‌کنند و گاه دچار مشکلات فراوان دیگر نیز می‌شوند. به عقیده وی در ایران، شاهد تحقق اصولی دموکراسی نیستیم، بلکه شاهد اجرای تئاتر دموکراسی هستیم که این تئاتر در انتخابات شوراها، مجلس و ریاست جمهوری نمایان‌تر می‌شود. با این وجود شورای نگهبان اجازه نمی‌دهد که هر فردی به‌خصوص اقلیت‌های مذهبی که صدای جامعه خود را دارند وارد این کارزار انتخاباتی شوند.
سلی شاهور معتقد است که مهاجرت یهودیان از ایران کاهش چشمگیری پیدا کرده اما همچنان در شهرهای کوچک‌تر تنفر از یهودیان و در کل رفتارهای یهودی‌ستیزی وجود دارد و شاید دلیل دیگر مهاجرت‌ها مبحث تحصیل یهودیان باشد که افراد مایل هستند فرزندان‌شان در خارج از کشور تحصیلات خود را پایان دهند.
این محقق یهودی در پاسخ به کیهان لندن مبنی بر اینکه نماینده کلیمیان عنوان کرده که یهودیان در امور مذهبی کاملا آزاد هستند و اجازه کارهای بسیاری دارند و در این میان اشاره به بیمارستان سپیر داشتند، می‌گوید: «بیمارستان سپیر یکی از مهم‌ترین بیمارستان‌هایی بود که در نهضت انقلاب ۵۷ تأثیر گذاشت زیرا کسانی که دچار مشکل می‌شدند به بیمارستان سپیر منتقل می‌شدند. البته این بیمارستان نه طرفدار بود نه مخالف، بلکه به کسانی که تیر خورده بودند نگاه انسانی داشت و در آنجا مداوا می‌شدند و حال هم آقای صدق در آنجا رئیس بیمارستان است و در آنجا کار می‌کند پس مسئله بیمارستان جداست، اما بحث در این گفتگو این است که جمهوری اسلامی به دنبال تبلیغات است و می‌گوید ما یهودی‌ستیز نیستم و هئیت‌های یهودی که در زمان احمدی نژاد به ایران آمدند آن هم با هزینه دولت ایران، به دنبال این بودند که عنوان کنند «ما ضد یهود نیستیم ضد اسراییل هستیم» در حالی که چطور می‌توان دولت اسراییل را که به دنبال تشکیل کشور یهودیان است از هم تفکیک کرد و همان طور که گفتم یهودستیزی موضوعی ریشه‌دار در جامعه شیعه از اوایل صفویه در ایران بوده است. خوشبختانه پس از انقلاب اسلامی مردم ایران تغییر نگرش پیدا کردند آن هم به دلیل این است که وقتی با این حکومت روبرو شدند متوجه ماجرا شده و رفتار آنان با یهودیان و حتی بهاییان بهتر شده است. البته نقش شبکه‌های مجازی هم بسیار مثبت و مفید بوده تا کسانی که اطلاعی از وضعیت آنها نداشته‌اند، واقعیت جامعه یهود و یا دیگر ادیان را متوجه شوند.»
وضعیت یهودیان ایران بهتر شده ولی حتما بهتر از اروپا نیست!
اما مئیر جاودانفر، روزنامه‌نگار و تحلیلگر ساکن تل آویو اسراییل، معتقد است که وضعیت یهودیان طی سال‌های اخیر و به‌خصوص در دوران حسن روحانی به مراتب بهتر شده ولی در عین حال با سخنان سیامک مره صدق مخالف است و آن را با واقعیت درون جامعه یهودیان ایران یکی نمی‌داند.
این روزنامه‌نگار شناخته شده ایرانی- اسراییلی در پاسخ به پرسش کیهان لندن مبنی بر اینکه آیا اظهارات رئیس کلیمیان تهران صحت دارد یا خیر می‌گوید: «در ایران یهودیان بین ۱۲ تا ۱۵ کنیسه در اختیار دارند و مراسم مذهبی خود را به جا می‌آورند و حتی مدرسه یهودیان نیز وجود دارد که یهودیان و همچنین مسلمانان در آنجا درس می‌خوانند. من موافق هستم که یهودیان به دلیل یهودی بودن دچار آزار و اذیت نمی‌شوند و باید منصف بود و گفت که در دوران حسن روحانی این روند بسیار بهتر شده و حتی یک مکانی را به یاد شهدای یهودی در جنگ (ایران و عراق) هم ایجاد کردند که بدون شک باید گفت در مسیر بهتر شدن وضعیت یهودیان در ایران شده اما در مورد اینکه ایران بهتر از اروپا است من فکر نمی‌کنم این حرف درست باشد چون مثلا در یک کشوری اروپایی رهبر آن کشور سخن از نفی هولوکاست نمی‌زند، آقای خامنه‌ای چندین بار هولوکاست را انکار کرده که این دیدگاه یهودی‌ستیزی است. و یا ما در اروپا نمی‌بینیم که نمایشگاه کاریکاتور هولوکاست به راه افتاده باشد که حقیقتا برگزاری این‌گونه فستیوال‌ها توهین و تمسخر بزرگی علیه ۶ میلیون یهودی بی‌گناه در سراسر جهان است و هیچ جای دنیا این‌گونه رفتارها جز در ایران وجود ندارد. حال فکر می‌کنید اگر در یک جای دنیا این نمایشگاه در خصوص مسلمانان ایجاد می‌شد، واکنش‌ها چه بود؟»
مئیر جاودانفر در ادامه می‌گوید: «در ایران همچنان تبعیض در قوانین وجود دارد، تبعیض در خصوص زنان ایرانی چه مسلمان چه غیرمسلمان، قوانین بیمه که همچنان نیز شورای نگهبان آن را تصویب نکرده به طور مثال اشاره می‌کند که اگر زن باشد و اگر غیرمسلمان باشد خسارتی که می‌گیرد از فرد مسلمان کمتر است و یا قانونی دیگری در خصوص مسلمان شدن فردی در یک خانواده که اگر پدر و مادر آن فرد بمیرد تمام ارثیه به آن مسلمان می‌رسد و کسانی که مسلمان نیستند هیچ سهمی از ارث نخواهند برد به این معنا که اگر کسی یهودی بماند در خانواده‌‌ای که یک نفر مسلمان شده هیچ ارثی نمی‌گیرد و این موارد در اروپا وجود ندارد و من با دیدگاه‌های ایشان مخالفم. اما وضعیت مردم در ایران چیزی که شخصا با داخل کشور گاهی در تماس هستم به‌خصوص در تهران، روابط با یهودیان بسیار خوب است چون دیدگاه مردم نسبت به یهودیان نسبت به گذشته بسیار بهتر شده ولی به خاطر فعالیت‌های رژیم ایران، یهودی‌ستیزی همچنان وجود دارد و آقای روحانی سعی کرده‌اند که وضعیت را بهتر کنند اما من با اظهارات نماینده یهودیان مخالفم چون در اروپا این مواردی که اشاره کردم اصلا دیده نمی‌شود.»
کیهان لندن از مئیر جاودانفر جویا می‌شود که دلیل مهاجرت‌های یهودیان طی سال‌های پس از انقلاب چه بوده است و وی در پاسخ می‌گوید: «بزرگ‌ترین دلیلی که پس از انقلاب تعدادی از یهودیان مجبور به مهاجرت شدند موضوع اعدام‌ها بود که چیزی در حدود ۷ تن از یهودیان پس از انقلاب اعدام شدند. البته جمهوری اسلامی مدعی بود که این اعدام‌ها به دلیل یهودی بودن آنان نیست همچون اعدام حبیب القانیان سرمایه‌دار یهودی و رئیس اسبق جامعه یهودیان ایران که شوک بزرگی ایجاد کرد و موجب شد مهاجرت‌ها افزایش یابد. مورد دیگری که موجب مهاجرت‌ها شد اظهارات ضد اسراییلی آقای خمینی و آمدن فردی به نام یاسر عرفات به ایران بود که یقینا دنبال صلح نبود. موج دیگر مهاجرت‌ها در دهه ۱۹۸۰ میلادی بود که به دلیل وضعیت اقتصادی خیلی بد در دوران جنگ و پس از آن آمدن علی اکبر محتشمی‌پور که پیشتر در لبنان سفیر بود و وزیر کشور شد و یهودیان، آشوریان و ارامنه را مجبور کردند که در روز مقدس‌شان به مدرسه بروند در حالی که پیش از آمدن آقای محتشمی پور به روز مقدس احترام می‌گذاشتند اما پس از آن به همه می‌گفتند یا روز شنبه به مدرسه خواهند رفت و یا رفوزه می‌شوید و به ارامنه هم فشار آوردند که باید روز یک‌شنبه به مدرسه بروند که همین امر موجب شد موج دیگری از یهودیان از ایران خارج شوند که این امر منجر به این شد که جمعیت یهودیان ایران به ۲۵ هزار یهودی برسد و کسانی که بعد از جنگ تا الان مهاجرت کردند بزرگ‌ترین دلیل مهاجرت‌شان را می‌توانم به وضعیت اقتصادی در ایران و ازدواج جوانان یهودی در ایران اشاره کنم. البته نباید از یاد ببریم که در زمان محمد خاتمی وضعیت یهودیان به صورت نسبی بهتر شد و این روزها هم همان‌طور که اشاره کردم به خاطر همین دو اصل اقتصادی و ازدواج از ایران خارج می‌شوند.»
محدودیت‌های ما بیشتر از حقوقی است که داریم
اما یک شهروند یهودی ساکن ایران که خواست نام‌اش فاش نشود در خصوص نظرات رئیس انجمن کلیمیان تهران به کیهان لندن می‌گوید: «بسیاری از یهودیان در داخل کشور شرایط سیاسی آقای مره صدق را می‌دانند و درک می‌کنند اما مردم مسلمان در ایران با ما مشکل ندارند. مشکل ما در نبود کار و مشکلات اقتصادی است که اگر سرمایه نداشته باشیم شرایط بسیار سخت‌تر می‌شود. هنوز جامعه ایرانی وقتی متوجه می‌شود ما یهودی هستیم واکنش مثبت نشان نمی‌دهد و نگران می‌شود مبادا با کار دادن به ما دچار مشکلات وزارت اطلاعات شود.»
این شهروند یهودی به کیهان لندن می‌گوید: «اینکه ما مناسک مذهبی خود را به‌جا می‌آوریم درست است اما محدودیت‌هایی که داریم بسیار بیشتر از حقوق ماست.»
