پروژهی آناتولی یا (Guneydogu Anadolu Projesi» (GAP» طرحی عمرانی است که طی آن دولت ترکیه در نظر دارد مجموعه‌ای از سد و نیروگاه برق-آبی را بر بخش بالایی رودخانه‌های دجله و فرات احداث کند.
در این طرح ۱۴ سد روی فرات و ۸ سد روی دجله احداث می‌شود که طی آن ۱۹ نیروگاه برق آبی راه اندازی خواهد شد. در این طرح ۷۰٫۱ میلیون هکتار زمین کشاورزی در خاک ترکیه آبیاری و سالانه ۵۵ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید می‌شود. این همه برای این کشور امتیاز و امکان بسیار بزرگی به شمار می رود.
اما ساخت این مجموعه، بخشی از شرایط اقلیمی کشورهای عراق و سوریه و همچنین ایران را بر هم می‌زند و به علت خشک شدن زمین های مسیر دجله و فرات و تالاب‌های مجاور آنها نه تنها خاک عراق و سوریه بیش از پیش دچار خشکسالی می‌شود بلکه ریزگردها و غبار ناشی از آن غرب ایران را درمی‌نوردد و وضعیت را از آنچه هست بحرانی‌تر می‌کند. با بسته شدن این سدها، بخش هورالعظیم عراق خشک و به کانون اصلی گرد و غبار تبدیل شده که ایران را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
انتقاد به زیاده‌خواهی‌های دولت ترکیه
هومان خاکپور، فعال حوزه محیط زیست و ایده‌پرداز کمپین میان‌رودان در گفتگو با خبرگزاری ایسنا تاکید کرده در نامه‌ای که به سازمان ملل ارسال شده «خواستار ایجاد یک الزام بین‌المللی هستیم تا ترکیه را ملزم به رعایت حق‌آبه پایین دست کند بنابراین قصد داریم در جریان کنفرانس مقابله با پدیده گرد و غبار که تیرماه سال جاری با حضور عالی‌ترین مقام سازمان ملل و وزرای خارجه و محیط زیست ۵۳ کشور در تهران برگزار می‌شود نامه‌ای را به دبیر کل سازمان ملل برسانیم؛ نامه‌ای که حاوی مطالبات ما برای مقابله با زیاده‌خواهی‌های دولت ترکیه است.»
او در این گفتگو هشدار داده در شرایط حاضر حدود ۲۰ استان کشور درگیر پدیده گرد و غبار است و تقریبا دو سوم شهروندان ایرانی با مشکل گرد و غبار دست و پنجه نرم می‌کنند بنابراین امضای یک میلیون ایرانی دور از تصور نیست.
بحران خشکسالی برای هورالعظیم
در این نامه خطاب به آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد آمده «ساخت این سدها، نظام آب‌شناختی دو رودخانه بزرگ دجله و فرات را به شدت متاثر و مختل می‌کند و به متروکه شدن چندین میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در کشورهای سوریه و عراق انجامیده و بحرانی جدی در پایاب آنها یعنی هورالعظیم به وجود آورده است؛ بحرانی که سبب شده تا تالاب راهبردی هورالعظیم به بزرگترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه بدل شود».
در بخش دیگری از این نامه که در رسانه‌های ترکیه هم بازتاب داشته آمده «پیامدهای ویرانگر سدسازی در ترکیه نه تنها به فجایع انسانی ناشی از جنگ تحمیلی در سوریه و عراق دامن زده و حقوق بشر را تهدید می‌کند، که با مفاد کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی و بیانیه حقوق جوامع بومی سازمان ملل آشکارا مغایرت تام دارد».
درخواست برای توقف پروژه
امضاکنندگان این نامه از سازمان ملل متحد و یونسکو درخواست رسیدگی به وضعیت این سدها را داشته و عنوان کرده اند، با بازشدن دریچه‌های سدهای آناتولی جنوبی (به‌ویژه سد آتاتورک) و جلوگیری از ساخت و آبگیری سدهای در دست ساخت (به ویژه سد ایلی‌سو) فکری به حال این بحران شود.
محمد درویش، مدیرکل مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست و کارشناس حوزه بیابان‌زدایی می‌گوید: «دولت ترکیه با وجود اینکه عضو کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی سازمان ملل متحد است، طی ۱۵ سال اخیر بیش از ۳۸ میلیارد متر مکعب آب را با احداث سدهای متعدد از دجله و فرات دزدیده و متاسفانه دولت ایران نیز هیچ واکنشی نشان نداده است».
مخاطرات احتمالی و نزاع بر سر آب
نه تنها در ایران دولت نگران سدسازی‌های ترکیه و بحران آب در منطقه است بلکه نیروی‌های نظامی از جمله ارتش نیز در ایران نسبت به وقوع جنگ بر سر بیآبی و بحران آب هشدار داده‌اند.
فروردین سال ۱۳۹۴ فرمانده پیشین نیروی زمینی و جانشین فعلی ارتش در گفتگو با روزنامه شهروند با اشاره به اینکه کارشناسان نظامی ارتش درباره تهدید جنگ آب مطالعه می‌کنند، هشدار داد که «احتمال بروز جنگ بر سر آب یکی از تهدید‌های نوینی است که به آن اشاره شده است و گفته می‌شود که پس از جنگ بر سر نفت، کشورها با تهدیدی به نام جنگ بر سر منابع آبی مواجه خواهند شد».
اتفاقاً احمد‌رضا پوردستان وضعیت دو رود دجله و فرات را مثال زد که بین سه کشور ترکیه، عراق و سوریه و رود اردن بین فلسطین، لبنان، اردن و اسرائیل می‌تواند محل نزاع باشد.
دی ماه سال ۱۳۹۵ نیز دکتر مراد کاویانی راد، استاد ژئوپلیتیک دانشگاه خوارزمی با شرحی درباره کمبود آب در منطقه آن را حرکت آب در خاورمیانه به سمت تنش دانست و تاکید کرد ترکیه اصلی‌ترین کشوری است که نقش موثری در بیثبات سازی امنیت زیست محیطی منطقه داشته است.
این کارشناس پیشبینی کرده بود در آینده شاهد تشدید اختلاف بین سوریه، عراق و ترکیه بر سر آب خواهیم بود و امنیت زیست محیطی ایران نیز تحت تأثیر چنین مناسبات هیدروپلتیکی، با آسیب بیشتری روبرو می‌شود.
