در حالی که دولت در کنفرانس مقابله با گرد و غبار مدعی تثبیت وضعیت دریاچه اورمیه، کنترل گرد و غبار و آبگیری تالاب هورالعظیم است، منتقدان، مدیریت نادرست سازمان محیط زیست را عامل تخریب بیشتر و ادعای دستاوردها را دروغ‌پردازی می‌دانند.
حسن روحانی رئیس دولت یازدهم، روز گذشته در بازگشایی کنفرانس بین‌المللی «مقابله با گرد و غبار: چالش‌ها و راه‌حل‌های عملی»، مقابله با احداث سد در برخی کشورها، همکاری کشورهای همسایه، منطقه و جهان برای حل معضل بزرگ گرد و غبار، جلوگیری از خشک شدن دریاچه‌ها، بیابان‌زدایی را به عنوان فرمول مبارزه با گرد و غبار مطرح کرد.
روحانی با بیان اینکه در طول دهه‌های گذشته هفت و نیم هکتار از بیابان‌ها کنترل و مهار شده، گفت که همچنان «بیش از دو میلیون هکتار از بیابان‌ها می‌تواند منشاء گرد و غبار خطرناک باشد. بسیاری از سرزمین‌هایی که در کشورهای همسایه و حاشیه ما قرار گرفته‌اند نیز چنین شرایطی را دارند».
وی همچنین تاکید کرد که اگر اقدام دولت در راستای احیای دریاچه اورمیه نبود، «امروز در غرب کشور نه‌تنها با توفان گرد و غبار و شن، بلکه با توفان ریزگردهای نمک مواجه بودیم و حدود ۱۴ میلیون نفر از مردم ایران که در استان‌های غربی کشور زندگی می‌کنند، ناچار به مهاجرت از این مناطق بودند.»
رئیس دولت یازدهم با بیان اینکه «در مسائل محیط زیستی هم باید از سیاست برد- برد استفاده کنیم»، با اشاره به مذاکرات صورت گرفته با کشورهای منطقه گفت: «باید دنبال اقداماتی باشیم که به واسطه آن هم ایران، هم ترکیه و هم عراق سود ببرند و نمی‌توان به‌گونه‌ای حرکت کرد که تنها یک کشور از سرچشمه‌های آب، منتفع شود و تصور کند که می‌تواند با اقدامات خود، آینده مطمئنی را برای مردم کشورش تامین کند.»
رئیس جمهوری اسلامی، منشاء داخلی گرد و غبار را با منشاء خارجی‌اش غیرقابل مقایسه دانسته و گفت: «به نحوی‌که ۲۰ درصد گرد و غبار کشورمان داخلی و منشاء ۸۰ درصد آن خارجی است. کشورهای عراق، اردن، کویت، سوریه، عربستان، پاکستان، افغانستان و ترکمنستان جزو کشورهایی هستند که در منطقه ما منشاء گرد و غبار هستند که به داخل ایران سرازیر می‌شود.»
روحانی سپس احداث سد و بندها را بدون مطالعه کافی و در نظر گرفتن آثار زیست محیطی آن برای آینده منطقه خطرناک دانسته و افزود: «اینکه در منطقه ما کشوری طرح احداث ۲۲ سد را در برنامه خود دارد، می‌تواند تاثیرات بسیار مخربی بر رودخانه دجله و فرات بگذارد و در سایه آن کشور عراق و ایران و بسیاری از کشورها را تحت‌تاثیر قرار دهد؛ بنابراین نمی‌توان در برابر آثار مخرب آن بی‌تفاوت بود و از این‌رو هم کشورهای منطقه و هم سازمان‌های بین‌المللی در این زمینه مسوولیت دارند.»
اما منتقدان، عملکرد دولت در حوزه محیط زیست را تبلیغاتی دانسته و معتقدند فقط سدسازی ترکیه و نابودی محیط زیست و تالاب‌های میان‌رودان توسط داعش عامل تخریب‌ها نیست، بلکه احداث سد کرخه باعث شده تا قسمت بسیار وسیعی از تالاب‌های بین‌النهرین خصوصا تالاب هورالعظیم نابود شود.
این منتقدان بر این باورند که نابودی تالاب هورالعظیم همزمان با آبگیری سد کرخه آغاز شد و تالاب به وسیله دایک‌ها و خاکریز‌ها تکه تکه شد و فعالیت‌های وزارت نفت نیز بیش از پیش روند خشکیدگی این تالاب را افزایش داد.
اریک سولهایم معاون دبیرکل سازمان ملل متحد در حاشیه کنفرانس بین‌المللی «مقابله با گرد و غبار، چالش‌ها و راه‌حل‌ها» گفت که در سفر بهمن‌ماه خود به ایران، شهروندان ایرانی در شبکه‌های اجتماعی و با ایمیل از او خواسته‌اند تا از کانون‌های گرد و غبار در استان خوزستان دیدن کند و حالا امروز با حضور معصومه ابتکار این موضوع را بررسی می‌کند.
وی تاکید کرد که «بسیاری از مشکلات در خصوص کانون‌های گرد و غبار باید از درون کشورها حل شود. اگرچه بعد دیگر آن بین‌المللی است، ولی اگر کشورها این مشکل را از درون و داخل کشور پیگیری کنند، بخش زیادی از این مسائل حل می‌شود.»
این مقام سازمان ملل متحد در عین حال تاکید کرد که ممکن است نظرات و نگاه‌های متفاوتی در خصوص حل این مشکل در کشورهای منطقه باشد ولی برای حل مشکل گرد و غبار همه باید در کنار هم بوده و راهکارهای مشترکی وجود دارد که می‌توان این مشکل را حل کرد.
سولهایم با اشاره به سدسازی ترکیه و کم‌آبی دجله و فرات گفت که این مشکل در دیگر نقاط جهان نظیر هندوستان بین ایالت‌های این کشور هم وجود دارد و سازمان ملل متحد می‌تواند به کشورهای دنیا در صورت بروز اختلاف کمک کند. به عقیده سولهایم «در وهله نخست فضای مذاکره و تعامل» و در وهله دیگر هنگامی که اختلاف نظر بالا رفت، این مشکلات می‌بایست از بعد علمی حل شده و تازه‌ترین روش‌های علمی در اختیار کشورهای مختلف قرار گیرد.
افزایش دمای هوا، کاهش نزولات جوی، حفر چاه‌های غیرمجاز، آبیاری غیراصولی زمین‌های کشاورزی، تاسیس غیراصولی کارخانه‌ها، طمع به خاک‌های نفت‌خیز و دیپلماسی ضعیف زیست محیطی دخایر آبی را به شدت کاهش داده و رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌های ایران را به نابودی کشانده است.
دریاچه اورمیه، تالاب هورالعظیم، زاینده‌رود، سیمینه‌رود، دریاچه هامون، دریاچه جازموریان، دریاچه بختگان و کارون بی‌آب شده‌اند و چهره ایران با ویرانی اکوسیستم‌های جنگلی، بیش از پیش کویری و خشک و بیابانی شده است.
فقدان برنامه‌ریزی و بکارگیری راهکارهای اصولی منجر به کاهش سطح آب و خشک شدن دریاچه‌ها، پایین رفتن بستر آب‌های زیرزمینی در بسیاری از نقاط کشور، خشک شدن برخی رودخانه‌ها، کاهش سطح ذخیره آب پشت اغلب سدهای کشور، تخلیه تعدادی از روستاها طی چند دهه گذشته، گسترش کویر و بیابان‌های بایر و خشک شده است.
در کنفرانس مقابله با گرد و غبار اما از تاثیر تصمیمات مخرب مدیریت غلط محیط زیست سخنی به میان نیامد؛ به طور مثال کاهش خروجی سد زاینده‌رود، که گرمای هوای این روزهای اصفهان باعث خشک شدن همین مقدار آب باقی‌مانده نیز شده است.
در این کنفرانس همچنین درباره دلایل قرمز شدن رنگ زاینده‌رود در ۹ خردادماه سال جاری صحبتی نشد، اتفاقی که عوامل ضد و نقیضی برای آن تراشیده شد ولی در نهایت علت آن را شستشوی فیلترهای تصفیه‌خانه یزد در آب زاینده‌رود اعلام کردند.
فقدان مدیریت اصولی در حوزه محیط زیست همچنین منجر به خشکسالی در استان لرستان و کاهش چشمگیر منابع آب زیرزمینی در این منطقه شده و رودخانه‌هایی از جمله رودخانه تیره را در کام خود فرو برده است. خشک شدن این رودخانه منجر به مرگ هزاران ماهی شده که تنها دلیل آن گرمای هوا نبود بلکه هجوم موتور تلمبه‌های غیرمجاز، حیات آبزیان در این رودخانه را با نابودی روبرو کرده است.
