استقبال بانوان ایرانی که برای بارداری و داشتن فرزند مشکل دارند این روزها از رحم اجاره‌ای بیشتر از همیشه شده و در این میان واسطه‌های اجرای این برنامه که در یافتن اجاره‌‌دهنده و اجاره‌‌کننده رحم و معرفی آنها به یکدیگر تجربه و تخصص دارند با دریافت حق‌الزحمه‌ای قابل توجه به زندگی فقیرانه خود سر و صورت می‌دهند.
اگر بازار رحم اجاره‌ای هر روز داغتر و داغتر شود شمار محصولات این روش در سال‌های آینده به صدها هزار نفر در ایران خواهد رسید.
روند اجرایی مسائل حقوقی و اخلاقی مربوط به این معامله با توجه به تجربیات طولانی دفاتر حقوقی و وکلای دادگستری در این زمینه تا حد زیادی جا افتاده و تکلیف اجاره کننده، اجاره دهنده و واسطه کار تا حد زیادی روشن است و هر یک از افراد درگیر در این قضیه با حقوق یکدیگر آشنا هستند. همه این نکات در گفتگوی روزنامه اعتماد با طرفین واسطه‌ها، خریداران و فروشندگان نطفه همچنین پزشکان متخصص مطرح شده است که در زیر می‌خوانید.
پزشکان و متخصصین معتقدند عنوان رحم اجاره‌ای که مورد استفاده عموم قرار می‌گیرد اصطلاح مناسبی نیست. بهترین عنوان برای این روش از درمان ناباوری، «حمل جایگزین» یا «حاملگی جانشین» است. در این روش فرد به دلایلی نمی‌تواند دوران بارداری را طی کند که این دلایل می‌توانند غیررحمی، مانند نارسایی قلبی یا کلیوی یا یک ناهنجاری رحمی مانند ناهنجاری آناتومیک مادرزادی، تومور یا حتی عدم وجود یا برداشتن رحم باشد.
زوج نابارور، جنینی که از اسپرم و تخمک خود و همسرش به وجود آمده را به رحم زن (حامل جایگزین) انتقال می‌دهند تا مادر جایگزین دوران حاملگی را طی کرده و پس از زایمان نوزاد را به پدر و مادرش تحویل دهد.
مریم زنی مطلقه، مادر سه فرزند و ساکن اصفهان است دلالی رحم می‌کند تا مخارج زندگی خود و سه فرزندش را تأمین کند می‌گوید: «اگر جوان بودم حتما رحمم را اجاره می‌دادم، چون پول خوبی در این کار هست. وی می‌گوید از هر یک از طرفین یک میلیون تومان حق دلالی می‌گیرم در واقع اجاره هر رحم برای دلالان دو میلیون تومان سود دارد و این مبلغی است صرفا برای رد و بدل شماره تلفن و معرفی دو خانواده به یکدیگر، تمام فعالیت واسطه‌ها به صورت اینترنتی و از طریق سایت‌های غیررسمی صورت می‌گیرد.
گفت و گو با واسطه‌ها نشان می‌دهد که این افراد تقریبا هفته‌ای سه نفر را به یکدیگر معرفی می‌کنند. با احتساب دو میلیون تومان برای هر مورد هفته‌ای شش میلیون تومان به دست می‌آورند آن هم در شرایطی که حقوق آنها ماهی یک میلیون تومان بیشتر نیست.
واسطه‌ها می‌گویند بین سن و سال مادر اجاره‌ای و قیمتی که برای اجاره رحم دریافت می‌کنند رابطه مستقیمی وجود دارد. به گفته واسطه‌ها نرخ اجاره رحم زنان کمتر از ٢٠سال تقریبا ٣٠ میلیون تومان، ٢٠ تا ٣٠ حدود ٢٢ تا ٢۵ میلیون و بیش از ٣٠ سال نیز تقریبا ١۵ تا ١٧ میلیون تومان است. این تنها بخش کوچکی از هزینه‌های انتقال جنین در ایران است. زنی که مسئولیت حمل جنین را بر عهده می‌گیرد علاوه بر این مبلغ ماهانه هزینه‌ای در حدود ٣٠٠ تا ۵٠٠ هزار تومان به عنوان کمک هزینه تغذیه دریافت می‌کند. سایر هزینه‌ها مانند خرج سزارین نیز بر عهده خانواده صاحب جنین است. به طور کلی می‌توان گفت تولد نوزادی با شیوه حاملگی جایگزین حدود پنجاه میلیون تومان خرج دارد.
در مورد اینکه خانواده‌های ناشناس چطور برای چنین تصمیم مهمی اعتماد یکدیگر را جلب می‌کنند پاسخ مجریان این طرح این است که همه تعهدات به صورت محضری ثبت می‌شود. مثلا زوج صاحب جنین درباره پرداخت منظم هزینه‌ها تعهد می‌دهند و خانواده حامل جنین هم تعهد می‌دهند که هیچ ادعایی نسبت به نوزاد نداشته باشند و به خوبی از امانت آنها در مدت نه ماه بارداری مراقبت کنند، البته پول یک جا پرداخت نمی‌شود مثلا بعد از این که نتیجه آزمایش اولیه مثبت اعلام شد حدود دو میلیون و نیم پرداخت می‌شود، بعد از اینکه صدای قلب کودک شنیده شد سه میلیون و پس از تعیین جنسیت پنج میلیون و مابقی هم بعد از زایمان پرداخت می‌شود.
یک دلال می‌گوید: فکر همه چیز را کرده‌ایم تا خیال طرفین راحت باشد بعد از زایمان بلافاصله کودک را مى گیرند و اصلا نمی‌گذارند صاحب رحم اجاره‌ای نوزاد را ببیند مشکلی هم برای تفاوت اسم مادر اصلی و خانمی که زایمان کرده به وجود نمی‌آید. حامل کودک برای زایمان به همان بیمارستانی می‌رود که قبلا کاشت جنین انجام شده و پرسنل بیمارستان در جریان روند کار هستند.
شیراز و تبریز بیشترین مشتریان رحم اجاره‌ای
دکتر سامانی دبیر کمیته اخلاق پژوهشکده رویان در مورد بازار شکل گرفته و فعالیت دلالان در این عرصه می‌گوید عرضه و تقاضا در فاصله بسیار زیادی با هم قرار دارند. شخص متقاضی حمل جنین باید سال‌ها منتظر بماند تا حامل جایگزین پیدا کند. در واقع تقریبا می‌توان گفت تعداد متقاضیان دریافت رحم جایگزین بسیار بیشتر از افرادی است که می‌خواهند حامل باشند. همین موضوع به دلال اجازه می‌دهد که وارد ماجرا شود و پزشک هم مانع کار او نشود. اگر دلال این افراد را به هم معرفی نکند و رسانه‌ها در معرفی این شیوه درمانی کوتاهی کنند، هم اینکه عده‌ای همچنان در حسرت فرزند می‌مانند و هم افرادی که نیاز مالی دارند از انتخاب روش معقول که قابل تحمل هم هست، به نام حمل جایگزین دور می‌مانند و ممکن است سراغ روش‌های مشکل‌تر و دارای عوارض بیشتری بروند.
مریم واسطه سرشناس رحم اجاره‌ای می‌گوید: بیشترین متقاضیان اجاره رحم، شیرازی‌ها و تبریزی‌ها هستند شهرهای شمالی و اهواز هم در این زمینه فعالند اما اصفهان و کرمان و یزد و لرستان هیچوقت نه متقاضی دریافت داشته‌اند و نه اجاره رحم. در این استان‌ها اجازه نمی‌دهند خانم رحم اجاره کند و همیشه به او انگ می‌زنند.
یک پژوهش دانشگاهی که از سوی مهراندخت عابدینی و همکاران او انجام شده نشان می‌دهد در سال ٢٠١١، ۵٢ مرکز درمان ناباروری در ایران فعال بوده که بیشتر آنها نیز در شهرهای بزرگ قرار داشته‌اند. در این میان ٢١ مرکز در تهران است و حدود ۵٣ درصد از مراجعه کنندگان نیز در شهر تهران به مراکز درمان ناباروری مراجعه کرده‌اند. آمار نشان می‌دهد استان‌های مازندران، آذربایجان شرقی و خراسان رضوی نیز سه استان دیگر هستند که بیشترین تعداد مراکز درمان ناباروری در آنها قرار گرفته. این الگو علاوه بر آن که نشان از توسعه یافتگی مراکز درمانی در آن استان‌ها دارد احتمالا می‌تواند نشانگر بالاتر بردن نرخ ناباروری در این مناطق باشد.
