سازمان ملل متحد پانزدهم اکتبر را به عنوان روز جهانی زن روستایی تعیین کرده است. زنان روستایی یک چهارم جمعیت کره زمین را تشکیل میدهند و نقش بسیار مهمی در کشاورزی، دامپروری و تولید صنایع دستی ایفا میکنند.
مجمع عمومی سازمان ملل، به دنبال گزارش ارائه شده در چهارمین کنفرانس جهانی زنان در پکن پایتخت چین و تبادلنظرهای صورت گرفته در این کنفرانس در سال ۱۹۵۵ و نیز به دنبال قعطنامه ۶۲/۱۳۶ سازمان ملل در دسامبر ۲۰۰۷، در نهایت در سال ۲۰۰۸، روز ۱۵ اکتبر را به عنوان روز جهانی زنان روستایی اعلام کرد.
بر اساس اعلام سازمان ملل، هدف از این روز پرداختن به «نقش و تاثیر زنان روستایی، خصوصا زنان بومی، در بهبود وضع کشاورزی و توسعه روستایی، افزایش امنیت غذایی، و مبارزه با فقر روستاها» است.
درآمد زنان روستایی صرف کودکانشان میشود
روز شنبه، ۱۵ اکتبر برابر با ۲۳ مهرماه، همایشی با عنوان «کارآفرینی زنان روستایی و عشایر در توسعه پایدار» به مناسبت روز جهانی زن روستایی در تهران برگزار شد.
استرکویش لاروش، نماینده موقت فائو در ایران، با شرکت در این همایش، گفت: «۴۳ درصد از تامین غذا در کشورهای در حال توسعه بر عهده زنان روستایی است و تحقیقات نشان داده زنان روستایی درآمد خود را صرف امنیت غذایی، لباس، آموزش و بهداشت کودکان در روستاها میکنند.»
به گفته استرکویش لاروش با توجه به اینکه ۷۶ درصد از فقرای جهان در مناطق روستایی زندگی میکنند، فعالیت زنان روستایی میتواند به توانمندسازی، کاهش فقر و امنیت غذایی در این مناطق کمک کند.
یکی از مهمترین نکاتی که نماینده موقت فائو، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، در مورد زنان روستایی در ایران مطرح کرد این است که از سال ۲۰۱۱ پروژههای احیای اراضی جنگلی و تخریب یافته تحت فرسایش باد و خاک شور با همکاری سازمان جنگلها و مراتع در استانهای خراسان جنوبی و کرمان و با کمک و حضور موثر زنان روستایی در حال اجرا است.
مسئولان ایرانی برای زنان روستایی چه میکنند؟
یکی از جدیدترین اقداماتی که دولت در ایران برای زنان روستایی انجام داده، تشکیل کارگروه زنان روستایی و عشایر در معاونت امور بانوان نهاد ریاست جمهوری است. بنا بر اعلام معاونت ریاست جمهوری در امور بانوان این کارگروه قرار است به ایجاد هماهنگی میان دستگاههای مختلف بپردازد تا در زمینههای آموزشهای کاربردی و توانافزایی در مقابله با فقر، تخریب محیطزیست و تغییر اقلیم، گسترش بهداشت، تامین اجتماعی و بیمه زنان روستایی و عشایر فعال باشند.
همچنین همزمان با روز جهانی زنان روستایی، در ایران تفاهمنامه سه جانبهای که هدف آن «ترویج محصولات سالم و استاندارد با مشارکت زنان روستایی و عشایری» عنوان شده، میان وزارت جهاد کشاوری، معاونت امور زنان ریاست جمهوری و سازمان ملی استاندارد ایران امضا شد. البته جزییات این تفاهمنامه هنوز منتشر نشده و مشخص نیست ترویج محصولات سالم و استاندارد چگونه قرار است با مشارکت زنان روستایی و عشایر صورت گیرد.
از سوی دیگر دفتر امور زنان وزارت جهاد کشاورزی از سال ۹۵ طرحی را با عنوان «صندوق خرد زنان روستایی» در ۱۴ استان ایران به اجرا گذاشته که هدف آن شناسایی زنان کارآفرین و حمایت از طرحهای آنان است و بر اساس این طرح وام و تسهیلات به زنان روستایی برای فعالیت در بخش کشاورزی و تولید ارائه میشود. این وزارتخانه تا کنون گزارش دقیقی از فعالیتهای این صندوق ارائه نداده است.
رئیس گروه توسعه اجتماعی و اقتصادی دفتر امور زنان وزارت جهاد کشاورزی گفته است زنان تسهیلگر محور اصلی تشکیل صندوق خرد زنان روستایی در روستاها هستند: «زنان تسهیلگر زنانی هستند که میتوان از طریق آنان بهتر با زنان روستایی ارتباط برقرار کرد و همین زنان هستند که میتوانند مشکلات دیگر زنان روستایی را نیز انتقال دهند.»
زنان روستایی در ایران، نادیده گرفته میشوند
با اینکه مراسمی در تهران به مناسبت روز جهانی زنان روستایی برگزار شد و طرح و پروژههایی که عنوان میشود برای زنان روستایی است، تصویب و حتی اجرایی شده اما به نظر میرسد مشکلات و نیازهای زنان روستایی در ایران همچنان به صورت برجسته بر جای خود باقی مانده و در لابلای مشغله مسئولان به فراموشی سپرده شده است.
به گفته کارشناسان، زنان روستایی از فقیرترین اقشار جامعه ایران هستند و در حالی که کار و مسئولیت اقتصادی را با همسرانشان تقسیم کردهاند از هیچ حمایت اجتماعی و قانونی برخوردار نبوده و جالب اینجاست که از آن دسته زنانی هستند که بیشتر مورد خشونت خانگی از سوی مردان خانواده قرار میگیرند. همچنین گزارشهای زیادی نشان میدهد دختران روستایی از سنین پایین در کارِ خانه، نگهداری از فرزندان کوچکتر، کار در مزارع، پختن نان و… به عنوان نیروی کار نیمهوقت و حتی گاهی تماموقت در خدمت خانواده هستند و به همین دلیل بیش از فرزندان پسر در خطر جدا ماندن از تحصیل به دلیل فقر خانواده قرار میگیرند.
همچنین زنان روستایی به دلیل عدم توجه کارآمد و اصولی دولت و نبود نظارت و آموزش، وضعیت نامناسبی در زمینه بهداشت دارند و هنوز خبرهایی مبنی بر مرگ زنان روستایی هنگام زایمان منتشر میشود. بسیاری از آنها نیز سیر شدن شکم فرزندان و همسر را در اولویت قرار میدهند و در شرایط فقر، دچار سوء تغذیهی جدی میشوند.
وبسایت خانه امن گزارش داده است تحقیقات موردی نشان میدهد که تولید بیش از ۷۰ درصد سبزی و صیفی، ۹۰ درصد از فعالیتهای مربوط به نوغانداری و ۷۰ درصد کاشت و نشای برنج بر عهده زنان است. علاوه بر این موارد، بیش از ۸۰ درصد فعالیتهای مرتبط با دامپروری به ویژه دام سبک و طیور بومی و بیش از ۹۰ درصد فراوری زیتون به صورت کارگاهی و خانگی به عهده زنان و روستایی و عشایری است. همچنین بیش از ۸۰ درصد تولیدات صنایع دستی توسط زنان روستایی و عشایری است انجام میشود.
با این همه معمولا نه سابقهکار و بیمه زنان روستایی مشخص است و نه میزان تولید ثروت و سرمایهای که در خانواده داشتهاند و نه حتی مالکیتی بر ثروت و سرمایه تولیدشده دارند. اغلب این زنان نه به حق و حقوق خود آشنا هستند و نه در صورت بروز مشکل میتوانند از مشاوره و کمک حقوقدانان بهرمند شوند.
این شیوه کار و فعالیت زنان روستایی به صورت یک فرهنگ در میان غالب خانوادههای روستایی در آمده است به طوری که در میان آن دسته از خانوادههایی که به شهرها مهاجرت کردهاند هم باز زنان پا به پای همسر در تولید درآمد و ثروت نقشآفرینی میکند اما برخلاف وظایف متنوع و گستردهای که برای رفع و رجوع امور خانه، پخت و پز، بارداری، نگهداری و تربیت فرزند و درآمدزایی دارند، کارکرد و جایگاه آنها در خانواده دقیقا مشخص نیست.
روزنامه ایران در گزارشی به زندگی زنان روستایی مهاجر به حاشیه شهرها پرداخته و بر اساس این گزارش میدانی بسیاری از زنان روستایی که به حاشیه شهرها مهاجرت کردهاند به کشاورزی میپردازند. یکی از این زنان به روزنامه ایران گفته است: «دیگر به سرما و همهچیز عادت کردیم، چیزی که آزارمان میدهد این است که خیلیها میگویند ما کار نمیکنیم، نشستهایم تا دیگران کمکمان کنند. روزی نبوده کار نکنیم؛ تابستان و زمستان هم ندارد. کشاورزی هم نباشد کارهای سنتی خودمان را میکنیم؛ کلوچه میپزیم، کشکی، دوغی، بالاخره ما بیکار نمیمانیم… اصلا بیکاری را عار میدانیم.»
با این همه فعالان حقوق زنان معتقدند نه تنها در ایران بلکه در اغلب کشورهای در حال توسعه فعالیت زنان روستایی نه مورد توجه همسران و نه مورد توجه دولتها قرار میگیرد. زنان روستایی نیازمند کمکهای آموزشی، بهداشتی و بیمهای هستند.