مسعود بارزانی که روز یکشنبه ۲۹ اکتبر کناره‌گیری خود از مقام ریاست اقلیم کردستان را اعلام کرد، در واقع بنیانگذار حکومت خودمختاری کردستان عراق بود، اما در مقابل برخی از منتقدانش معتقدند که او با اقدام خطرناک برگزاری همه‌پرسی برای استقلال کردستان، مسئول اصلی سقوط رویای تاسیس کشوری مستقل برای کردهاست.
بارزانی هرگز تصور نمی‌کرد به روزی خواهد رسید که آنچه را ۲۶ سال پیش شروع به ساختن آن کرده بود اینگونه به سرعت از دست بدهد.
خبرگزاری فرانسه در گزارشی به نقل از تیری اوبرله، نویسنده معروف روزنامه فرانسوی لو فیگارو، نوشته است: این جنگجوی کرد که از سن ۱۴ سالگی با پوشیدن لباس رزم سنتی کردها اسلحه به دوش به صفوف پیشمرگه‌های کردستان عراق پیوست، در چشم ملتی که برای تاسیس دولت خود تلاش می‌کنند، به یک «نماد» تبدیل شد.
بارزانی ۷۱ ساله در خانواده‌ای به دنیا آمد که سال‌های سال برای استقلال کردها نبرد کرده بود. او فرزند ملا مصطفی بارزانی، رهبر تاریخی جنبش ملی کردها در عراق است؛ پدرش تا آخر عمر برای استقلال کردهای عراق جنگید.
مسعود بارزانی هرگز فراموش نمی کند که او در اولین جمهوری کردستان در شهر مهاباد، که تنها یک سال طول کشید و بعد به وسیله نیروهای دولت مرکزی ایران سرنگون گشت، متولد شد. مسعود بارزانی در سال ۱۹۷۸ موفق شد موقعیت پدرش در حزب دموکرات کردستان عراق را به دست بیاورد و مسئولیت دبیرکل حزب دمکرات کردستان عراق که در سال ۱۹۴۶ تأسیس شده بود را به عهده بگیرد. اما در سال ۱۹۷۵، جلال طالبانی، بنیانگذار اتحادیه میهنی کردستان به عنوان قهرمانی دیگر در عرصه سیاسی کردستان عرض اندام کرد و اینگونه مسعود بارزانی در برابر رقیبی بسیار قوی و سیاستمداری قرص و محکم قرار گرفت.
در کشاکش جنگ ایران و عراق (۱۹۸۸-۱۹۸۰)، دو جریان سیاسی طالبانی و بارزانی با جمهوری اسلامی ایران همکاری کردند، اما بهای سنگینی برای این همکاری پرداختند. قتل عامی که صدام حسین علیه کردهای عراق به راه انداخت باعث شد که ده‌ها هزار تن از کردهای عراق از مناطق خود آواره شوند و حدود ۵۰۰۰ کرد در بمباران شیمیایی حلبچه در سال ۱۹۸۸ کشته شوند. اینها هزینه همکاری این دو جریان با جمهوری اسلامی ایران بود.
پس از شکست صدام حسین در اولین جنگ حمله به کویت (۱۹۹۰)، کردها بار دیگر قیام کردند اما همه چیز طبق مراد آنها نبود و نیروهای عراق پس از ترک کویت انسجام خود را به دست آوردند و کردها نتوانستند کاری سرنوشت‌ساز وموثر انجام دهند اما پس از آن شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه شماره ۶۸۸ را تصویب کرد که به نیروهای عراقی اجازه پرواز بر فراز کردستان را نمی‌داد. شورای امنیت در این قطعنامه خواستار پایان دادن به سرکوب کردها توسط دولت عراق شده بود.
ممنوعیت پرواز برای نیروهای عراقی بر فراز کردستان برای مسعود بارزانی لحظه‌ای تاریخی بود که سال‌ها به انتظارش نشسته بود. بارزانی از فرصتی که بر اثر شرایط جنگ عراق و کویت به وجود آمده بود استفاده کرد و توانست موجودیت یک نهاد شبیه دولت مستقل از حکومت بغداد صدام حسین را بنا نهد. او قدرت را میان حزب دمکرات و حزب اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی تقسیم کرد اما رقابت‌های سیاسی میان بارزانی و طالبانی باعث شد در سال‌های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ این رقابت به جنگ داخلی میان آنها تبدیل شود. کردها تا مدتی بر اختلافات درونی خود باقی ماندند تا اینکه در سال ۲۰۰۳، رژیم صدام حسین به وسیله آمریکا و بریتانیا سرنگون شد و کردها توانستند بار دیگر برای ادغام دو اداره سلیمانیه و اربیل در حکومت منسجم اقلیم کردستان به توافق برسند.
در میان کردها از بارزانی به عنوان سیاستمداری لجباز، فریبکار و تا حدود زیادی ماجراجو یاد می‌شود. آخرین مورد از ماجراهای مسعود بارزانی تصمیم او برای برگزاری همه‌پرسی استقلال منطقه کردستان عراق در تاریخ ۲۵ سپتامبر امسال بود. او با وجود مخالفت شدید بغداد، کشورهای منطقه و جهان تصمیم خود را عملی کرد. تصمیم او موجب خشم بغداد و سپس حمله نظامی نیروهای ارتش فدرال عراق به اقلیم کردستان و بازپس گرفتن اکثریت مناطق مورد اختلاف با اربیل به ویژه استان و شهر نفت‌خیز کرکوک از پیشمرگه‌ها شد.
بارزانی پس از پیروزی در انتخابات غیرمستقیم سال ۲۰۰۵، دوباره در سال ۲۰۰۹ با کسب ۷۰ درصد آرا در اولین انتخابات عمومی بار دیگر انتخاب شده بود و یک دوره چهار ساله جدید را برای ریاست بر اقلیم کردستان آغاز کرد.
پس از پایان دوره ریاست بارزانی، پارلمان کردستان دو سال ریاست وی را تمدید کرد. اما پس از بحران همه‌پرسی برای استقلال و تحولات و پیامدهای سیاسی آن، پارلمان اقلیم کردستان روز یکشنبه تصمیم گرفت که انتخابات پارلمانی را تا اول نوامبر به تعویق بیاندازد.
علاوه بر آن به دلیل عدم تمدید ریاست بارزانی، پارلمان فعالیت هیئت ریاست اقلیم را متوقف کرد و تا انتخابات آینده به تعلیق درآورد. با این وضعیت صلاحیت و اختیارات قانونی مسعود بارزانی به پایان رسیده است.
فرزند جنگجوی پیشمرگه که با رژیم صدام حسین مبارزه کرد، امروز دیگر مبارزه نمی‌کند. مرزهای اقلیم او که پس از پیشروی نیروهای کرد در جریان جنگ علیه داعش گسترش یافته بود، بار دیگر به خط آبی سال ۲۰۰۳ که سازمان ملل تعیین کرده بود، محدود شد. بارزانی در زمانی که داعش به عراق حمله کرد تلاش کرد با یک تیر دو نشانه بزند؛ ابتدا با افراط‌گرایان داعش بجنگد و مناطقی را با پشتیبانی نیروهای ائتلاف ضد تروریسم از دست داعش آزاد کند و سپس آنها را با هدف رویای دیرینه‌ی تاسیس یک کشور مستقل به جغرافیای کردستان ضمیمه کند.
بارزانی تا حد زیادی سیاست اقلیم را تحت سلطه خود قرار داد و تلاش کرد که خانواده‌اش بر ستون فقرات ساختار حکومت تسلط بیابد و در موقعیت‌های مهم اقلیم قرار گیرد. برادرزاده اش نیچروان بارزانی، نخست وزیر حکومت اقلیم است و مسرور بارزانی فرزندش، رئیس شورای امنیت ملی کردستان و کسی است که در دستگاه اطلاعاتی اقلیم حرف اول را می‌زند.
مسعود بارزانی تا یک هفته پیش از ریسک همه‌پرسی، نخستین و تنها رئیس برای کردها بود، اما او به دام پرمخاطره‌ی رویای استقلال افتاد. یک دیپلمات غربی می گوید وقتی از بارزانی خواستم که همه‌پرسی را به تعویق بندازد، در پاسخ گفت: «من نمی توانم آن را به تعویق بندازم زیرا اکنون فرصتی دارم که دیگر پیش نخواهد آمد. بغداد هنوز ضعیف است اما روزی قوی‌تر می‌شود و بعد خیلی دیر خواهد شد». وی ادامه داد: «من نمی توانم عقب نشینی کنم و فکر می‌کنم کشورهایی که اکنون به من توصیه می کنند که همه‌پرسی را برگزار نکنم پس از آنکه اجرا کردم از من حمایت خواهند کرد»… و این اشتباه بزرگ بارزانی بود.
کِرِک سویل، تحلیلگر سیاسی و سردبیر مجله «اینساید ایراکی پولتیک» می‌گوید: «مسعود بارزانی با استناد به آرای دایره تنگ برخی از مشاورانش دست به ریسک بزرگ همه‌پرسی استقلال زد».
موتلو سیویر اغلو، تحلیلگر امور کردها در ترکیه نیز معتقد است: «بارزانی با اشتباه بزرگ خود کردها را در موقعیتی بسیار سخت قرار داد. او از وضعیت سیاسی تحلیلی غلط داشت و از پیام‌ها تفسیری نادرست کرد. این باعث شد تا او و حزبش در داخل وخارج عراق منزوی شوند».
*منبع: الشرق الاوسط
*ترجمه از کیهان لندن
