عربستان در برابر یک تحول بزرگ اقتصادی قرار دارد اما سرمایه‌گذاران خارجی در این باره احتیاط می‌کنند.
در سفری ریچارد برانسون مؤسس، پایه‌گذار و خالق ویرجین گروپ چنان تحت تأثیر آب‌های زلال سواحل دریای سرخ قرار گرفت که هنوز هلی‌کوپتر فرود نیامده، لباس شنای خود را پوشید. از آن تاریخ، وی یکی از همکاران بازرگانی بینالمللی عربستان سعودی است زیرا سه طرح بزرگ اقتصادی را عنوان کرده و در نظر دارد عربستان سعودی را از وابستگی به درآمد نفت رها سازد.
آنچه از این طرح‌ها انتظار می‌رود گیج‌کننده و تردیدبرانگیز به نظر می‌رسد. یکی از این طرح‌ها ایجاد یک مجموعه بینالمللی بازرگانی و اقتصادی است که به وسیله‌ی انرژی پایدار و تجدیدپذیر تأمین می‌شود و توسط روبات‌ها اداره می‌گردد؛ طرح دیگر، ایجاد یک شهر و مجموعه‌ی تفریحی و سرگرمی نزدیک ریاض پایتخت عربستان سعودی است. برانسون در نظر دارد در هر دو مرکز، ساختمان‌های عظیمی احداث کند؛ طرح سوم مربوط به ایجاد یک مجموعه‌ی توریستی در جزایر دریای سرخ است.
عربستان سعودی از نظر تاریخی یک حکومت سلطنتی مطلقه است؛ کشوری است که ذخایر نفتی دارد و از نظر مذهبی زیر نفوذ یکی از محافظه‌کارترین و سختگیرترین فرقه‌های اسلامی قرار دارد که در آن زنان ناگزیرند سر تا پای خود را در چادر سیاه پنهان کنند و در مقایسه با مردان، از حقوق کمتری برخوردارند. اگر عربستان سعودی آینده‌ی خود را در گرو انرژی خورشیدی و تکنولوژی پیشرفته و ایجاد مرکز توریستی می‌گذارد در حالی که تقریباً هیچ گونه زمینه‌ی مساعدی در کشور وجود ندارد، به خاطر تصمیم قاطع رهبران این کشور است که می‌خواهند سرزمین خود را از هر جهت نوسازی کنند.
مسائل بسیاری درباره‌ی توانایی این کشور برای اجرای چنین طرح‌های عظیمی که نیاز به سرمایه‌گذاری بی‌حساب خارجیان دارد، وجود دارد. ممکن است سرمایه‌گذاران خود را به خطر انداخته و سرمایه‌ی خود را در سیستمی غیرشفاف اما در دورانی که تحولات عمده‌ای در زمینه‌ی اقتصادی و اجتماعی در جریان است به کار بیاندازند؛ مثال بارز آن آزادی رانندگی برای زنان است.
یکی از استادان مرکز پژوهش‌های بینالمللی سنگاپور به نام جیمز دورسه بر آن است که درحال حاضر سرمایه‌داران با دقت اوضاع عربستان سعودی را دنبال می‌کنند ولی هنوز حاضر نیستند در آن کشور سرمایه‌گذاری کنند. در این سرزمین امکانات عظیمی وجود دارد ولی تا چه حد این امکانات قابل تحقق و استفاده می‌شود، نکته‌ای است که نمی‌توان پاسخ قاطعی به آن داد.
سه طرح عظیم بالا، زاییدهی فکر محمد بن سلمان ولیعهد ۳۲ساله‌ی عربستان سعودی است که با اصلاحات بزرگ و عمیق در نظر دارد وابستگی اقتصاد کشور به نفت را کاهش دهد و درهای عربستان سعودی را به روی دنیا بیشتر باز کند.
چندی پیش وی به تعدادی بیش از ۳۵۰۰ نفر سرمایه‌گذار خارجی که در عربستان سعودی جمع شده بودند، خوش‌آمد گفت. شرکت‌کنندگان در این اجتماع که در محل مجللی برگزار شد، بانکداران و رؤسای شرکت‌های مهم بینالمللی بودند و شاهزاده محمد بن سلمان آنان را تشویق کرد که در کشورش سرمایه‌گذاری کنند.
در سال‌های اخیر صندوق سرمایه‌گذاری ملی عربستان سعودی که میزبان کنفرانس بود و بازوی سرمایه‌گذار دولت سعودی به شمار می‌رود، ده‌ها هزار میلیارد دلار در شرکت‌های سرمایه‌گذاری مانند سافت بنک (Soft Bank)، بلاکستون، (Blackstone) صندوق دولت روسیه و اوبر (Uber) سرمایه‌گذاری کرد.
در حالی که برخی از استفاده‌کنندگان از سرمایه‌ی عربستان سعودی این سرمایه را می‌پردازند، تعدادی دیگر قرار است بر اساس تعهدی که در آغاز سپرده‌اند، در عربستان سعودی سرمایه‌گذاری کنند. تعدادی دیگر از این شرکت‌ها متعهد هستند کالا و خدمات به عربستان سعودی بفروشند.
در روز افتتاح کنفرانس، شاهزاده محمد قبل از آنکه طرح‌های مورد نظر را که آن را «NEOM» نام نهاده عنوان کند، اظهار داشت: «اینجا سرزمین رؤیاهاست و جای اشخاصی است که رؤیا را قابل تحقق می‌پندارند. تعداد زیادی طرفداران رؤیاها در این کنفرانس و خارج از این کنفرانس وجود دارند و برای تحقق بخشیدن به این رؤیاها با ما همکاری می‌کنند.»
یکی از هدف‌های این طرح‌ها، تشویق سرمایه‌گذاران عربستان سعودی برای سرمایه‌گذاری در خاک خودشان است به منظور تحرک بخشیدن به اقتصاد ملی و ایجاد اشتغال. ولی توسعه‌ی آن، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های فراوان سعودی‌ها و ایجاد ساختارهایی است که هیچ یک از آنها بر درآمد غیرنفتی کشور نمی‌افزاید و مشاغلی به وجود نمی‌آورد که سعودیان جوان را به کار بگمارد.
یکی از استادیاران دانشکده‌ی معروف اقتصاد لندن معتقد است که اگر عربستان بتواند بیست سال صبر کند تا این طرح سودآور شود البته امکان‌پذیر است؛ ولی طرح کلی «NEOM» نوعی قمار است و نمی‌تواند جوابگوی مشکلاتی باشد که طی پنج تا ده سال آینده پیش خواهد آمد.
سوابق عربستان سعودی در مورد طرح‌های بزرگ روی‌هم‌رفته متوسط بوده است. کشور اگر موفق شد منطقه خاص و مناسبی برای ایجاد صنایع سنگین به وجود آورد ولی طرح‌های دیگر ازقبیل شبکه‌ای از شهرک‌های اقتصادی و ایجاد یک مرکز مالی در ریاض به نتیجه مورد انتظار نمی‌رسند.
برخی را عقیده بر آن است که این بار اختلاف با دفعات قبل این است که شاهزاده محمد از آن پشتیبانی می‌کند و تمام قدرت‌های کشور را در خود متمرکز ساخته است. به قول یکی از کارشناسان آمریکایی، آنچه شما انجام می‌دهید و تجربه می‌کنید زاییدهی تغییرات مهم و قابل ملاحظه‌ای است که در اداره‌ی امور مملکت در حال وقوع است.
چندی پیش مؤسسه و شرکت همین کارشناس آمریکایی یک طرح ۲۰میلیاردی سرمایه‌گذاری را در چارچوب برنامه «صندوق زیربنایی آمریکا» کامل کرد. وی از اینکه پاسخ به این پرسش که آیا شرکت‌اش در مجموعه‌ی عظیم طرح‌های عربستان سعودی شرکت خواهد کرد یا نه، خودداری نمود.
توضیحات شاهزاده محمد درباره‌ی مجموعه‌ی طرح‌های عظیم کشور، مهم‌ترین حادثه‌ی کنفرانس عربستان بود. این طرح که قرار است در شوره‌زار‌های بی آب و علف خلیج عقبه اجرا شود، به این دلیل است که مرکز و محل کار مطلوب کارشناسان تکنولوژی پیشرفته‌ی انرژی جانشین خدمات دیجیتال گردد. برای تسهیل جذب کارگر و سرمایه باید از قید قوانین دست و پاگیر سعودی برکنار ماند و احتمالا برای این گونه اشخاص روادید مجانی و دیگر امکانات جلب کارشناس در نظر گرفته شود. سرویس‌های خدماتی مرکز قرار است به وسیله‌ی روبات انجام شود. برای ارائه‌ی خط مشی تازه، به یک روبات مصنوعی زن که «سوفیا» نام دارد، تابعیت عربستان سعودی داده شد.
این طرح مورد بازبینی کلارسن کی‌فلد یک فرد آلمانی‌تبار قرار خواهد گرفت که سمت اجرایی شرکت‌های مهمی مانند زیمنس را بر عهده داشته و هم اکنون مدیر شرکت «آلکوا» (ALCOA)است.
در سال ۲۰۱۲ شرکت آلکوا به مدیریت کی‌فلد در سواحل شرقی عربستان سعودی دستگاه ذوب فلزاتی را ساخت که یک نمونه‌ی منحصر به فرد با کمترین قیمت به شمار می‌رود.
از همان آغاز شرکت «نئوم» در تعدادی از طرح‌های سرمایه‌گذاری دو جانبه شرکت کرد. اخیراً شرکت عظیم ژاپنی سافت‌بانک یک شاخه سرمایه‌گذاری به نام «صندوق دیژن» به وجود آورده است که عربستان سعودی ۴۵ میلیارد دلار در آن سرمایه‌گذاری کرده است. این شرکت در نظر دارد بخشی از سهام شرکت برق سعودی را نیز خریداری کند و به تازگی اعلام کرده در سال آینده در طرح استفاده از انرژی خورشیدی نیز شرکت خواهد کرد.
شرکت فضایی ریچارد برانسون نیز دست‌کم مبلغ یک میلیارد دلار از عربستان سعودی دریافت خواهد کرد تا در شهرهای جدیدی که به وجود خواهد آمد، یک یا دو هتل بسازد.
کریل دمیتریف رئیس شرکت روسی «صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم» اظهار داشت که در نظر دارد میلیاردها دلار برای شریک کردن سرمایه‌های روسی در «نئوم» یا همان طرح بزرگ عربستان سعودی به کار اندازد. کشور روسیه در سال ۲۰۱۵ ده میلیارد دلار از عربستان سعودی دریافت کرد و در عین حال روسیه برای نخستین بار از پادشاه عربستان سعودی، ملک سلمان پدر شاهزاده محمد، در روسیه پذیرایی کرد.
کریل دمیتریف اظهار داشت: «ما واقعا فعالیت و تحول در عربستان سعودی می‌بینیم و می بینیم که شرکای معتبر و قابل اطمینانی را پذیرا می‌شود و می‌دانیم که بسیاری از بزرگترین شرکت‌های تکنیکی روسیه در انتظار آنند که در طرح‌های سعودی شرکت کنند.»
اگر طرح «نئوم» را «سیلیکون ولی» خاورمیانه بدانیم، قیدیه Qiddia به «دیسنی لند» آن منطقه تبدیل خواهد شد.
شرکت ویرجین متعلق به ریچارد برانسون طرحی درباره مسافرت به فضا نیز دارد که البته برای اجرای چنین طرحی بخش سفر فضایی شرکت ویرجین مشاور اصلی و عمده‌ی آن خواهد بود.
یک کارشناس آمریکایی اظهار می‌دارد: «در حال حاضر مبالغ بی‌شمار پول است که از کشور خارج می‌شود و به رشته‌های مختلف می‌رود.» شش ماه قبل این کارشناس در جده با شاهزاده محمد ملاقات کرد تا درباره‌ی دید و نظر کشور سعودی با او مذاکره کند و اضافه کرد که «ما می‌توانیم انواع و اقسام بازی‌ها و سرگرمی‌و تفریحات زیادی را وارد عربستان سعودی کنیم.» صاحب سرمایه دیگری اظهار داشت که «ما می‌توانیم هتل‌هایی در سواحل دریای سرخ بنا کنیم.»
ریچارد برانسون که مالک و ساکن جزیره نِکِر در دریای کارائیب است از تنوع حیوانات آبزی در جزایر دریای سرخ شگفت‌زده شده است. وی در گروه طرح‌های عظیم عربستان سعودی شرکت دارد و به فکر سرمایه‌گذاری در این منطقه است. وی در این زمینه اظهار داشت یکی از نکاتی که می‌توان درباره‌ی عربستان سعودی گفت آن است که از سال ۱۹۷۹ کشوری بسته است. کشوری بسیار بسته و به همین دلیل امکانات جهانگردی آن ، آبزیان دریای سرخ و دیگر امکانات جلب جهانگرد این کشور، دست نخورده باقی مانده است.
*منبع: نیویورک تایمز
*ترجمه از کیهان لندن
