آزاده کریمی – اخراج خبرنگاران پارلمانی از مجلس شورای اسلامی و پیرو آن ممنوعیت حضور آنها در ساختمان مجلس، از مصادیق بارز زیر پا گذاشتن حقوق خبرنگاران و خدشه‌دار کردن حق آزادی بیان و پرسشگری رسانه‌هاست.
به تازگی روابط عمومی مجلس شورای اسلامی اعلام کرده که شرط استعلام خبرنگار حوزه پارلمان برداشته شده و اغلب خبرنگاران برای ورود به مجلس مشکلی ندارند. با این وجود، همچنان خبرنگارانی با استعلام منفی روبرو هستند و به همین دلیل اجازه ورود به مجلس شورای اسلامی و تهیه گزارش و مصاحبه ندارند. در این شرایط، خبرنگاران مورد رصد اطلاعاتی قرار می‌گیرند و گزینش و سنجش می‌شوند.
در همین رابطه با احسان مهرابی روزنامه‌نگار و خبرنگار پارلمانی سابق روزنامه‌های اعتماد ملی و دبیر سیاسی روزنامه همبستگی، گفتگو کرده‌ایم. وی سال‌ها به عنوان خبرنگار پارلمانی و سیاسی مشغول به کار بوده است.
-آیا روند استعلام درباره خبرنگاران و بررسی صلاحیت آنها اتفاق جدیدی در مجلس شورای اسلامی است، یا اینکه قبلا این محدودیت وجود داشته؟
-ورود خبرنگاران به مجلس همیشه اینطور بوده که رسانه‌ها خبرنگارانشان را به مجلس معرفی می‌کردند و حراست مجلس یک سری استعلام‌ها را انجام می‌داد. البته این استعلام‌ها خیلی شفاف نبود و مشخص نبود که مجلس از چه نهادهایی استعلام می‌کند. این استعلام‌ها البته در برخی موارد مدتی بعد از ورود خبرنگار به مجلس انجام می‌شد و اینطور نبود که خبرنگار برای پاسخ استعلام‌ها منتظر بماند و بعد حق ورود به مجلس داشته باشد. در نهایت هم به خبرنگار گفته نمی‌شد که درباره او استعلام شده است.
در مواردی اما این استعلام‌ها منجر به اخراج خبرنگاران از مجلس شد و یا اینکه برای خبرنگارانی که استعلام منفی داشتند یک سری محدودیت‌ها ایجاد می‌شد. به طور مثال کارت‌های دائمی مخصوص خبرنگاران برای ورود به مجلس به آنها داده نمی شد. البته صدور این کارت‌ها و نحوه دسترسی و حضور خبرنگاران در مکان‌های مجلس در هر دوره‌ای متفاوت بود. مثلا در مجلس ششم و قبل از آن، خبرنگارانی در حدود سه یا چهارماه اول کار خود فقط می‌توانستند به صحن بروند و خبرهای صحن را پوشش دهند. در مجلس هفتم اما این روند تغییر کرد و خبرنگاران پارلمانی از ابتدای ورود به مجلس می‌توانستند به محل مشهور به «راهرو» نیز بروند و با نمایندگان مصاحبه کنند.
در برخی از دوره‌های مجلس، برای خبرنگارانی که به طور دائم در مجلس کار می‌کردند، کارت‌هایی صادر می‌شد که با آن کارت وارد مجلس می‌شدند. در برخی دوره‌ها اما روابط عمومی مجلس هر روز نام خبرنگاران را به حراست مجلس اعلام می‌کرد و خبرنگاران برای ورود به مجلس برگه‌هایی دریافت می‌کردند.
-دلایل اخراج و برخورد با خبرنگاران در مجلس شورای اسلامی عمدتا چه بوده؟
-در دوره‌های مختلف مجلس تعدادی از خبرنگاران اخراج شدند که درباره این موضوع چندان اطلاع‌رسانی نشده. شاید به این دلیل که با وجود بازداشت تعدادی از خبرنگاران و اتفاقات دیگر این موضوع خیلی از سوی رسانه‌ها مهم تصور نمی‌شده. به‌خصوص پس از سال ۸۸ که تعدادی از خبرنگاران مجلس بازداشت شدند و پس از آزادی اجازه ورود به مجلس را نیافتند. اما قاعدتا در اوج اتفاقات آن سال و بازداشت گسترده خبرنگاران و فعالان سیاسی این اتفاقات به چشم نیامد.
درباره دلایل اخراج خبرنگاران نیز مجلس اطلاع‌رسانی شفافی انجام نداده است. در مجلس پنجم، فرشته قاضی، در مجلس ششم، مسیح علی‌نژاد، در مجلس هفتم حامد صالح‌آبادی اخراج شدند. در مجلس هشتم، روابط عمومی تعداد قابل توجهی از خبرنگاران را که بیشتر خبرنگارهای هفته‌نامه‌ها و ماهنامه‌ها بودند اخراج کرد. وقتی تعدادی از خبرنگاران اعتراض کردند، روابط مجلس اعلام کرد که آنها مسائل شخصی خودشان و مسائلی مانند وام یا استخدام را از نمایندگان پیگیری می‌کردند و یا با نمایندگان روابط «خاص» داشته‌اند اما در نهایت مشخص نشد که چرا این خبرنگاران اخراج شده‌اند.
-این حساسیت‌ها در چه دوره‌هایی بیشتر بود؟
-سال ۸۸، سختگیری در مورد خبرنگاران پارلمانی بیشتر شد و هر خبرنگاری که بازداشت شد به طور اتوماتیک از مجلس هم اخراج شد، از جمله خود من؛ اعظم ویسمه و نسرین وزیری هم بعد از بازداشت اجازه حضور در مجلس را پیدا نکردند. در سال‌های اخیر هم خبرنگارانی مانند صبا شعردوست از مجلس اخراج شده‌اند. در سال ۸۸ حساسیت روی خبرنگارانی بیشتر بود که موضوعات کهریزک یا بازداشت افراد و یا موضوع کشته‌شدگان حوادث انتخابات را پیگیری می کردند. به طور مثال من مصاحبه‌ای با فرهاد تجری، عضو کمیته پیگیری حوادث انتخابات داشتم که متوجه شدم خبرنگار صدا و سیما گفت‌و‌گوهای ما را ضبط می‌کند، جویا که شدم گفتند، دستور دارند همه مصاحبه‌هایی که دیگر خبرنگاران با نمایندگان انجام می‌دهند و هر اتفاقی در راهرو را ضبط کنند. زمانی هم که بازداشت شدم، بازجویم مدعی بود در مجلس مرا تحت نظر داشته است. البته نمی‌دانم این ادعا از روش‌های معمول بازجویی بود یا واقعا مرا تحت نظر داشتند ولی ممکن است مراقبت نامحسوس از خبرنگاران وجود داشته باشد.
-ارزیابی شما از اعمال محدودیت مجلس کنونی چیست؟ به نسبت دوره‌های قبل و اینکه کلیت مجلس را اصلاح‌طلبان در دست دارند، متفاوت است یا خیر؟
-برخی از بخش‌های مجلس مانند حراست و گزینش حتی در مجلس ششم هم خیلی فرقی نداشته. برخی سخت‌گیری‌های بی‌مورد درباره خبرنگاران در مجلس ششم هم وجود داشت. به طور مثال افرادی که مهمان نمایندگان مجلس بودند می‌توانستند موبایل شخصی خودشان را در راهروهای مجلس همراه بیاورند اما خبرنگاران در مجلس این اجازه را نداشتند.
در مجلس هشتم خبرنگاران با علی لاریجانی، رئیس مجلس، مذاکره کردند. در نهایت از سوی روابط عمومی مجلس گفته شد که خبرنگاران می‌توانند سیم‌کارت خودشان را بیاورند و در گوشی‌هایی که از سوی مجلس به آنان داده می‌شد قرار دهند و استفاده کنند؛ که این موضوع هم برای خبرنگاران مشکلات خاص خودش را داشت.
در مجلس دهم هم اکثریت مجلس اصلاح‌طلب هستند اما هیات رئیسه که آقای لاریجانی آن را مدیریت می‌کند، اصول‌گرا هستند و آنها در مقابل نظر نهادهای امنیتی مقاومت نمی‌کنند.
-آیا خود رسانه هم در اعمال فشار به خبرنگار در مجلس نقش دارد؟
-حساسیت درباره خبرنگاران رسانه‌های شاخص‌تر و اصلاح‌طلب بیشتر بوده است. در مواردی هم حساسیت روی خود خبرنگار بیشتر بوده؛ اینکه مثلا سوالات خاصی مطرح می‌کرده یا پیگیر موضوعاتی بوده که نمایندگان نمی‌پسندیدند.
-به نظر شما انتشار عکس سلفی نمایندگان مجلس با موگرینی یا گلابی خوردن نماینده مجلس در این محدودیت‌ها تاثیر داشته یا ادامه همان روند قبلی است؟
-قبل از شبکه‌های مجازی قاعدتا فقط رسانه‌های مکتوب تصاویر نمایندگان را منتشر می‌کردند و حساسیت درباره عکس‌ها کمتر بود. به‌خصوص اینکه عکاسان بیشتر در روزهای خاص مانند رای اعتماد به مجلس می‌آمدند و حضورشان در مجلس دائمی نبود.
از مجلس هفتم به بعد من و تعداد معدودی از خبرنگاران دوربین‌های دیجیتال به همراه داشتیم و از اتفاقات خاص عکاسی هم می‌کردیم. از جمله من عکسی از مایوی یک نماینده مجلس گرفتم که پس از شنا آن را در راهروهای مجلس پهن کرده بود. یا از برخی از درگیری‌های نمایندگان پس از حوادث سال ۸۸ عکس گرفتم که حفاظت مجلس وابسته به سپاه دوربینم را گرفت و عکس‌ها را پاک کرد.
پس از گسترش شبکه‌های اجتماعی قاعدتا عکس‌ها و فیلم‌های بیشتری از نمایندگان منتشر می‌شود و بازتاب آن نیز بیشتر شده. به این دلیل قاعدتا حساسیت نمایندگان نیز بیشتر شده است.
-خبرنگاران اخراجی از مجلس معمولا چه وضعیتی دارند؟ می‌توانند کارشان را ادامه بدهند یا از رسانه خودشان هم اخراج می‌شوند؟
-بستگی به رفتار رسانه دارد. ممکن است در برخی رسانه‌ها در بخش‌های دیگر سرویس سیاسی مشغول به کار شوند اما ممکن است در برخی رسانه‌ها در نهایت پس از مدتی اخراج شوند. در مجموع اما رسانه‌ها از خبرنگارانشان در برابر فشارهای مجلس چندان حمایت جدی نمی‌کنند و تنها در موارد خاص آن هم به دلیل درگیری‌های سیاسی دو جناح در حمایت از خبرنگاران اخراجی و یا فشارهای مجلس بر خبرنگاران موج گسترده ایجاد شده است.
