حفظ برجام مستلزم دومین «نرمش قهرمانانه» است؛ این‌بار در برابر آمریکا و چین و روسیه!

قائم مقام وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی با اشاره به قرارداد شرکت هواپیمایی هما و ایرباس «عدم واریز پیش‌پرداخت به ایرباس» را تایید کرده و با اشاره به موضع‌گیری‌های ترامپ در باره خروج از برجام گفته «باید مطمئن شویم مجوز فروش هواپیما به ایران معتبر باقی می‌ماند، برای رفع این مسائل در حال مذاکره هستیم که باعث تاخیر در ارائه پیش‌پرداخت‌ها شده است.»

فخریه‌کاشان با بیان اینکه تاخیر در ارائه پیش‌پرداخت‌ها باعث تاخیر تحویل هواپیما و تاثیر در زمان‌بندی شده گفت: «ممکن است ایرباس سفارشات ایران را از خط تولید خارج کند و به شرکت متقاضی دیگری تحویل دهد و سفارش ایران در نوبت بعدی تحویل شود».

اختلاف میان هما و ایرباس پس از آن آغاز شد که دونالد ترامپ تهدید کرد اگر شروط آمریکا برای اصلاح توافق اتمی اجرا نشود تعلیق تحریم‎های ایران را تمدید نخواهد کرد و آمریکا از توافق اتمی (برجام) خارج و تحریم‎های جمهوری اسلامی تشدید می‎شود.

او سه ماه به اروپایی‎ها مهلت داده تا تهران را راضی کنند که تن به شروط چهارگانه دهد در غیر این صورت آمریکا برای خروج از برجام تصمیم‎گیری خواهد کرد. این تهدیدات مقام‌های جمهوری اسلامی و فرانسوی‎ها را به شدت نگران کرده و بزرگترین قرارداد تجاری پس از برجام یعنی خرید ایرباس نو از فرانسه را به حالت تعلیق درآورده است.

پیش از این جان لئی مدیر فروش ایرباس هشدار داد که این معامله ممکن است بیش از مدتی که قبلاً طراحی شده بود به‌طول بیانجامد و سری جدید هواپیماها دیرتر تحویل شود.

تردیدها در مورد این اظهارات آنجا بیشتر می‎شود که آذرماه ۱۳۹۶ مدیرعامل هما از تامین فاینانس خرید هواپیماها توسط خود کمپانی ایرباس خبر داد.

ترامپ در بیانیه خود چهار شرط گذاشته است:
۱- ایران باید اجازه بازرسی فوری از همه سایت‎های مورد درخواست بازرسان بین‎المللی را بدهد.
۲- تضمین شود ایران هرگز حتی به تسلیحات هسته‎ای نزدیک نخواهد شد.
۳- مفاد برجام تاریخ انقضاء نداشته باشد و در صورت عدم پایبندی جمهوری اسلامی به هر یک از مفاد این قانون، تحریم‎های هسته‎ای آمریکا به صورت خودکار بازگردند.
۴- باید صریحاً موشک‎های بالستیک غیرقابل تفکیک از تسلیحات هسته‎ای دانسته شود و توسعه و آزمایش موشکی ایران را تحت تحریم‌های شدید قرار گیرد.

بخشی از مضمون شروط ترامپ رو به اروپایی‎ها بود که تلاش می‎کنند توافق اتمی حفظ شود.

گرچه تا قبل از بیانیه شدیدالحن رییس جمهوری آمریکا نیز جسته و گریخته اخباری به گوش می‎رسید که لابی‎ها و واسطه‎های اروپایی سعی دارند رژیم ایران را راضی کنند دست از آزمایش‎ موشک‎های بالستیک بردارد، اما هر بار از علی خامنه‌‏ای گرفته تا فرماندهان سپاه و ائمه جمعه اعلام کردند ایران آزمایش موشکی را حق خود می‎داند، اجازه بازدید به سایت‎های نظامی را نمی‎دهد و هیچ تغییری در برجام را نمی‎پذیرد.

در روزهای گذشته روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی مدعی شد در دیدار اخیر محمدجواد ظریف با وزرای خارجه آلمان، فرانسه، بریتانیا و موگرینی در  بروکسل، ایران پذیرفته که درباره برنامه‎های موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای خود با اروپایی‌ها وارد «گفتگوی فشرده و جدی» شود.

این روزنامه همچنین نوشت وزیر خارجه آلمان، این توافق را به تیلرسون اطلاع داده است. کشورهای اروپایی بعد از تهدید اخیر ترامپ مبنی بر خروج از برجام، فشار خود را بر حکومت ایران در خصوص برنامه موشکی این کشور و دخالت در درگیری‌های منطقه‌ای افزایش داده‌اند. به نوشته این روزنامه، آنها اقدام ترامپ را اولتیماتومی به اتحادیه اروپا نیز تلقی می‌کنند.

مذاکره بی‎مذاکره

خبر «گفتگوی فشرده و جدی» با کشورهای اروپایی حاکی از آن است که ظاهرا در بدنه نظام جمهوری اسلامی گروهی که به دولت نزدیک‎تر هستند در تلاش‎اند تا شرایطی را فراهم کنند که آمریکا قید خروج از برجام را بزند، اما یک روز بعد علی اکبر ولایتی، مشاور علی خامنه‎ای در امور بین‎الملل آب پاکی را روی دست همه ریخت و اعلام کرد: «هیچ‌گونه مذاکره ثانویه درباره برجام نداریم و اعضای ۱+۵ باید آمریکا را ملزم به اجرای تعهدات کنند».

دولت روحانی همچنان بر حفظ برجام تاکید می‌کند، در مقابل اصولگرایان گرفتار دوگانگی هستند. از طرفی برجام را دستاورد ارزشمندی برای تمام نظام جمهوری اسلامی قلمداد می‌کنند که هم از شدن تحریم‎ها کاست و هم پول به جیب رژیم ریخت؛  اما از طرف دیگر، با اهداف سیاسی و جناحی آن را زیر سوال می‎برند و برجام را آغاز عقب‌نشینی‌های دیگر می‌دانند.

به عنوان مثال اخیراً رسانه‎های اصولگرایان بر اساس آمار اعلام کردند که تجارت خارجی ایران در دو سالگی برجام بیش از قبل منفی‌ شده است؛ و یا حتی به نقل از داریوش سجادی (یک اصلاح‌‏طلبِ اصولگرا) نوشته‌اند، «یکی از محصولات برجام اغتشاش اخیر بود». آنها در کنار این برجام‌ستیزی، با ذره‏‎بین در رسانه‎های آمریکایی و اروپایی و یا اظهار نظر مسوولان اروپایی و رقبای ترامپ در آمریکا می‎گردند تا سخنرانی و گزارشی پیدا کنند که نوشته باشد «اگر ترامپ از برجام خارج شود بازنده بزرگ، آمریکا خواهد بود.»

از «نوشیدن جام زهر» تا «نرمش قهرمانانه»

تجربه نشان داده اینکه علی خامنه‏‌ای و علی‌اکبر ولایتی و سرداران سپاه بلوف می‌زنند که اهل عقب‌‏نشینی نیستند در شعار ممکن است، اما تا کنون در عمل انواع راه‎ها از جمله «نوشیدن جام زهر» و «نرمش قهرمانانه» را در پیش گرفته‌اند و به فشار و اجبار بین‎المللی نیز تن‌ داده‌اند تا ادامه‌ی نظام را ممکن کنند. بنابراین احتمال دارد برخلاف این مواضع انقلابی صف و سخت تا چند روز آینده رژیم سر میز مذاکره هم بنشیند و شروط را به نوعی بپذیرد که ترامپ دست کم فعلاً دست از سر آنها بردارد.

اما این همه ماجرا نیست و نه‌تنها اروپایی‎ها نگران سرمایه‌گذاری‌های خود در ایران هستند بلکه چین نیز پالس‎های به مراتب قوی‎تر نسبت به اروپایی‎ها در دور شدن از ایران نشان می‎دهد. به تازگی پدرام سلطانی، نایب رییس اتاق بازرگانی ایران در یادداشتی صریحاً گفته «چین به آینده ایران خوشبین نیست». او نوشته «چین عزیز آرام آرام ایران، این شریک وفادار خود را به  حاشیه می‌‏راند». سلطانی در این یادداشت به مواردی از عدم همکاری‎ چین با ایران اشاره کرده که هر کدام برای اقتصاد جمهوری اسلامی یک آسیب بزرگ به شمار می‌رود.

بخشی از آنچه سلطانی در این یادداشت آورده، شبیه همان مسائلی است که اسدالله عسگراولادی رییس اتاق مشترک ایران و روسیه در آبان‌ماه ۱۳۹۶ در روزنامه «اعتماد» در باره روابط ایران و روسیه از واقعیتی نوشت که هرگز پنهان و راز سر به مُهر نبوده است.  عسگراولادی نوشت «روس‌ها به تجار ایرانی اعتماد ندارند» پیش از این هم گفته بود که «ما حاضر بودیم از روس‎ها طیاره بخریم آنها ندادند.»

چین و روسیه در سال ۲۰۱۵ نقش عمده‎ای در به نتیجه رسیدن «برجام» داشتند؛ اما آیا تهران همچنان می‎تواند روی این  دو کشور حساب کند؟ در آخرین تجربه در فاجعه‌ی آتش‎سوزی نفتکش سانچی بارها مقام‌‏های جمهوری اسلامی چین را متهم به کم‎کاری کرده‌اند و مقامات چین به بهانه‌‌های مختلف از دیدار با مقامات ایران طفره رفتند. آیا شرکای جمهوری اسلامی تا کمتر از ۱۱۰ روز دیگر که آمریکا سرنوشت برجام را رقم خواهد زد، دست آن را در پوست گردو خواهند گذاشت؟

هم روسیه و هم چین پس از برجام تا آنجا که توانستند جمهوری اسلامی را دوشیده و اقتصاد ایران را فلج کردند. قرارداد ۴۵ میلیون دلاری نفت برابر کالا، قرارداد ۳۰ میلیارد دلاری «عملیات سواپ، عرضه نفت و فرآورده‌های نفتی، آموزش کارکنان و نوسازی پالایشگاه‎های نفتی» و قرارداد نظامی ۱۰ میلیارد دلاری با روسیه، قرارداد یک میلیارد دلاری نظامی با چین و ده‎ها قرارداد کوچک و بزرگ دیگر با این دو کشور تنها بخشی از سودهایی است که از برجام به جیب پکن و مسکو سرازیر شد. این در حالیست که هنوز تکلیف ۴۰ میلیارد دلار طلب ایران از چین و پول‎های بلوکه شده ایران در این کشور مشخص نیست.