در حالی که روز چهارشنبه، ۲۵ بهمن‌ماه، مراسم چهلمین سال تاسیس موزه فرش ایران در تهران برگزار و چهل فرش نفیس از دوره صفویه به این مناسبت در موزه به نمایش گذاشته شد، فعالان بازار فرش ایران از بحران این بازار خبر می‌دهند.
رکود در صنعت فرش ایران به مرزی رسیده است که اکنون برخی از صاحب‌نظران اقتصادی این صنعت را در آستانه ورشکستگی ارزیابی می‌کنند.
در حالی که خبرها از فروش نرفتن محصولات فرش‌بافان خبر می‌دهد که سیدجواد حسینی‌کیا، عضوکمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، صحبت از ورشکستگی صنعت فرش دستباف و ماشینی ایران می‌کند و آن را مربوط به صادرات‌محور نبودن فرش ایرانی می‌داند.
گفته می‌شود به پشتوانه این همه کارگاه خانگی برای تولید فرش دستباف و همچنین کارخانه‌ی فرش‌ماشینی، ظرفیت تولید مازاد بر نیاز کشور و صادارت را دارد اما مشکل اینجاست که حتی در سبد خانوارهای ایرانی؛ خرید فرش جزء اولویت‌های دست چندم است که شاید هر ده یا بیست سال یک‌بار ضرورت آن را احساس کند.
به گزارش خبرگزاری ایلنا امیر بهزادیان، عضو اتاق بازرگانی، درباره علت کم‌اهمیت شدن خرید فرش برای خانوارهای ایرانی می‌گوید: «یک خانواده وقتی بسیاری از نیازهای خود را تامین کرده باشد شروع به خرید یا تعویض فرش می‌کند. باتوجه به اینکه در چند سال اخیر قدرت خرید مردم کاهش داشته و حقوق کارمندان و کارگران همسان با هزینه‌ها افزایش پیدا نکرده، دیگر این قشر به فکر خرید فرش نیست بلکه اولویت‌های دیگری دارد که باید به آنها برسد.»
سیدمرتضی عراقچی، نائب رئیس دوم اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران، نیز می‌گوید با از رونق افتادن صادارت فرش دستباف ایران که علت آن افت صادارت به اروپا و آمریکاست، حدود یک میلیون کارگر قالیباف در سال‌های اخیر بیکار شده‌اند.
او همچنین توضیح می‌دهد: «زمانی ۶میلیون مترمربع فرش دستباف در ایران تولید می‌شد، اگر فرض را بر این بگیریم که هرکدام از کارگران قالیباف در سال ۳متر فرش تولید می‌کردند، نتیجه این می‌شد که ۲میلیون کارگر قالیباف در کشور وجود داشتند. اما با کاهش تولید به علت افت قدرت خرید و صادارت؛ تولید فرش دستباف امروز نصف میزان گذشته شده و این یعنی بیکاری یک میلیون کارگر قالیباف که قطعا بیکاری آنها تبعات اجتماعی فراوانی دارد. چراکه حالا آنها مجبور هستند برای تامین هزینه‌های زندگی در حاشیه شهرها برای خود کاری دست و پا کنند.»
نائب رئیس دوم اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران تاکید دارد که دولت برای حمایت از فرش دستباف کار ویژه‌ای انجام نداده است: «اگر برای مثال یک کارخانه خودروسازی دچار مشکل شود انواع و اقسام حمایت‌های دولتی را بالای سر خود دارد اما برای بیکاری یک میلیون کارگر قالیباف کسی کَکَش هم نمی‌گزد. مگر سرنوشت این کارگران مهم نیست؟! و اینکه چه مشکلاتی را باید از سر بگذارنند آنهم برای به دست آوردن یک لقمه نان؟!»
سیدمرتضی عراقچی همچنین درباره آمار صادرات فرش ایرانی می‌گوید: «صادرات فرش از یک میلیارد و ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون دلار هم اکنون به کمتر از سال ۴۰۰هزار دلار رسیده و این یعنی به یک، پنجم کاهش یافته. ضرر این کاهش هم درنهایت متوجه تولیدکننده است. دولت باید برای صادارت مشوق درنظر بگیرد. پنج درصدی که در گذشته دولت به عنوان مشوق صادارت تعیین کرده بود، تنها جبران ضرری را می‌کرد که از ناحیه افت صادرات متحمل شده بودیم.»
اما وضعیت در بازار فرش ماشینی هم بهتر از وضعیت بازار فرش دستباف نیست. محمدهادی کمالیان، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش ماشینی، در این‌باره می‌گوید: «مجموع مشکلات موجب شده واحدهای تولیدکننده؛ تعداد شیفت‌های کاری خود را کاهش دهند تا تولید برایشان به‌صرفه شود.»
او می‌گوید: «این واحدها ظرفیت کار با تمام ظرفیت خود را دارند و تنها در این‌صورت اشتغال ایجاد می‌شود اما به آن شرط که مازاد تولید صادر شود چراکه بازار داخل به تنهایی کشش این حجم از تولید را ندارد. در غیر این‌صورت این مازاد باقی‌مانده در کشور به رکود دامن می‌زند. لذا دولت باید زمینه را برای صادارت فرش ماشینی فراهم کند در غیر این‌صورت رقابت تولیدکنندگان در عین کمبود نقدینگی موجب تعطیلی پشت سرهم کارگاه‌ها می‌شود.»
به گفته کمالیان، بازار فرش ماشینی در سال ۹۶ افت فروش ۲۰درصدی را نسبت به سال پیش از آن تجربه کرده است. او می‌گوید: «در این بازار آشفته؛ توزیع‌کننده بابت فروش فرش‌ها در بازار از مشتریان خود چک می‌گیرد. چک‌هایی که وصول آنها به علت کمبود نقدینگی در بازار امری دشوار است. حالا با این دشواری که در چرخه بازار پیش آمده، توزیع‌کننده باید پول خرید محصول تولیدکننده را به موقع بپردازد. تولیدکننده‌ای که هزینه‌های تولید برایش بالا رفته است.»
در این میان اما هیچ قانونی در حمایت از تولیدکنندگان فرش ماشینی وجود ندارد و همین موضوع سبب شده همه ۶۰۰ واحد فعال در بخش تولید فرش ماشینی درگیر مشکلات جاریِ این صنعت شوند. از سوی دیگر بیمه کارگران قالیباف هم با مشکل تامین منابع از سوی دولت مواجه شده تا آنجا که در طول ۳ سال گذشته تعداد قالیبافانی که بیمه آنها قطع شده، افزایش یافته است و بیکاری و افت تولید به شدت به معیشت کارگران صنعت فرش آسیب زده است.
متاسفانه سال‌هاست که ورشکست شده، ولی مثل تمام مسائل دیگر کوس رسوایی‌اش دیر به گوش مسئولین رسیده و در این میان صنعت فرش هندی و پاکستانی که تماما کپی‌برداری از نقوش فرش‌های اصیل ایرانی‌ست و با کیفیتی بسیار بد بازارهای جهانی را از آن خود کرده‌اند!!!
زمانى که فرش ایرانى به اسم چین و هـند یا افغانستان در اروپا فروش می‌رود نباید تعجب کرد از کسادى بازار.