سالگرد دوم خرداد: قامت بستن خاتمی پشت ناطق نوری؛ پنجه در پنجه براندازان

بیست و یک سال از دوم خرداد ۷۶ می‎گذرد، تاریخی که بعدها با قدرت‎گیری جریان موسوم به «اصلاح‎طلبی» در ایران هویت متمایز گرفت و مبدأ نمادینِ حیات و حرکت این جریان سیاسی و استمرار نظام جمهوری اسلامی شد.

آن روزها که در سایه‌ خوش‌خدمتی‎های علی اکبر هاشمی رفسنجانی جای پای علی خامنه‎ای در راس هرم قدرت سفت شده بود و سپاه زیر عنوان «سازندگی» اولین لقمه‎های چرب و نرم‌ را از سفره انقلاب به دستگاه گوارش سیری‌ناپذیر خود سرازیر می‌کرد عوامل متعددی دست به دست هم داد تا هفتمین انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران به عرصه‌ی رقابت بین دو جریان سیاسی درون نظام تبدیل شود به ویژه آنکه «سازندگی‌»های «سردار سازندگی» پس از خرابی‌های جنگ هیچ پاسخ مساعدی به مشکلات اقتصادی و اجتماعی جامعه نداده بود.

در یک سو حجت‌الاسلام سیدمحمد خاتمی ایستاده بود با عبای اتوکشیده، ظاهری آرام و آراسته و خنده بر لب، که به دلیل همین ظواهر ناچیز به کعبه آمال و آرزوهای «روشنفکران دینی» و ملی‌- مذهبی‌‌ها و چپ‎های اثنی عشری  تبدیل شد که برای قشر متوسط تحول‌خواه از جمله استادان دانشگاه و دانشجویان و تحصیل‌کردگان دلربایی می‎کرد؛  این گروه را به غلط در راسته‌ی «چپ» قرار دادند. در سوی دیگر علی اکبر ناطق‎ نوری بود که هسته‎ی مرکزی قدرت را نمایندگی می‎کرد و قشونی از مریدان رهبر جمهوری اسلامی در احزاب تندرو و حزب‎اللهی‎ها و حوزوی‌ها را پشت خود داشت و همان حمایت خامنه‌ای کافی بود تا کارش ساخته شود و مردم از وی روی برگردانند. این گروه را نیز، باز به غلط، در جهت «راست» قرار دادند. «چپ» و «راست» هر دو غلط بود زیرا هر دو جناح مذهبیون واپسمانده و محافظه‌کاری هستند که در قرن بیست و یکم همچنان تبلیغ دخالت دین در دولت می‌کنند و به «نظام جمهوری اسلامی» باور دارند.

محافظه‌کاران طرفدار خاتمی که خود را «اصلاح‌طلب» معرفی می‌کردند برای گرفتن رای از صندوق‎ها از محافظه‌‌کار دیگر، یعنی ناطق‎ نوری، هیولایی ساختند تا بتوانند محافظه‌کار دیگر، یعنی خاتمی را، خواهان تغییر و اصلاح نشان دهند آن هم در نظامی که اینک پس از بیست سال بر بسیاری از اصلاح‌طلبان نیز معلوم شده است که اصلاح‌پذیر نیست!

اینک دو دهه از آن دوران گذشته و بخشی از همان‎ها که از ناطق ‎نوری آن چهره مخوف را ساخته بودند او را «شیخ نور» خواندند و در سالگرد دوم خرداد پشت سرش به نماز ایستادند.

به مناسبت دوم خرداد هشتگی با همین عنوان در شبکه‎های اجتماعی فعال شده و خیلی از حامیان و منتقدان خاتمی در آن دیدگاه‎های خود را به اشتراک گذاشته‌اند.

#خاتمی اسطوره نجابتی است که نه تنها #کنشگری سیاسی و اجتماعی را به ما آموخت بلکه گامی بزرگ در احقاق حقوق اولیه مان برداشت و نه حاضر به دادن #خاک و #دریا و #باج به شرق و غرب شد عمرش به بلندی نوح #دوم‌خرداد

— HamidReza Vahabzade (@hr_vahabzadeh) May 23, 2018

بعد از ۲۱ سال گذر از #دوم‌خرداد ثمره آن چه شد؟
قدرت بیشتر بازوی خشونت علیه مردم و سکوت #اصلاحطلب ها، پاشیده شدن بذر یاس و نومیدی در مردم و به جای آن سهم خواهی حضرات از سفره انقلاب،
مگر نه اینکه ایران برای همه ایرانیان بود پس چه شد؟ مردم فقط یک رای در زمان انتخابات هستند؟/ https://t.co/xlwdkaQXj3

— Ehsan Ghadiri (@ehsanghi) May 23, 2018

تقریبا عموم نوشته‌ها و نظراتی که این روزها در مورد جریان اصلاحات و شخص خاتمی به ویژه در شبکه‎های اجتماعی منتشر می‎شود احساسی است. به ویژه آنکه دوم خرداد امسال تفاوت عمده‎ای با گذشته دارد و آن این نکته است که دیگر در صحنه‎ی سیاسی امروز ایران فقط صدای اصلاح‏‌طلب و اصولگرا نیست که شنیده می‎شود و جریان سوم که خواهان «براندازی» جمهوری اسلامی توسط مردم و جایگزینی آن با یک نظام مبتنی بر دمکراسی و حقوق بشر است از دل این جناح‌بندی‌ها سر برآورده است. آن هم به برکت و پشتوانه‌ی شعاری که مردم معترض در تظاهرات سراسری دی‌ماه ۹۶ سر دادند: اصلاح‌طلب اصولگرا، دیگه تمومه ماجرا!

تکلیف مردم با دو جناح نظام بیش از پیش روشن می‌شود. یک جناح که «بدتر» است همواره از مردم «نه» شنیده است. جناح دیگر که به عنوان «بد» معرفی می‌شود تا آرای مردم را در برابر «بدتر» به دست آورد، بجای «اصلاح‌طلب» به «استمرارطلب» معروف شده است. مردم از این استمرار خسته‌ شده‌اند.

در این میان معدود اصلاح‌‏طلبانی هستند که فراتر از تعلقات احساسی نسبت به «لبخند» و «عبا» به بررسی عملکرد جریان اصلاح‎طلبی پرداخته‌اند و اینجاست که ضعف‎های این جریان بیشتر پدیدار می‎شود.

آمیخته در قدرت

محمدرضا تاجیک مشاور پیشین خاتمی در مصاحبه با روزنامه شرق گفته اصلاح‎طلبان آنقدر خود را در زمین قدرت و سیاست تعریف کردند که بدنه هرم جامعه را از دست داده‌اند.

او پیش‌بینی کرده اصلاح‎طلبان این رویه را تغییر ندهند و همچنان حیات و ممات خود را در قدرت و با قدرت تعریف کنند؛ به همین دلیل نیز بطور فزاینده به حاشیه رانده خواهند شد و از متن جامعه و حتی در معادلات سیاسی‌ که در آینده جامعه نقش خواهند داشت، کنار گذاشته خواهند شد.

احمدشیرزاد نماینده مجلس ششم به وبسایت دیده‌‏بان ایران می‎گوید: «برخی اصلاح‎طلبان با تمام قوا محافظه‌کار هستند.»

او در پاسخ به این پرسش که «نقاط ضعف اصلاح‌طلبان را در چه چیزی می‎بینید؟» گفته «متاسفانه این گفتمان هنوز نتوانسته است انسجام لازم را در بین اعضای خود حفظ کند […] گرچه در مجموع جریان اصلاح‌طلبی از جریان رقیب بسیار متمایزتر است ولی در مقایسه با جریان‌های سیاسی که در کشورهای دموکرات وجود دارد این جریان هنوز عملکردی ضعیف دارد و نیاز به بررسی بیشتر و تغییرات کاربردی‌تر است.»

پیش از این نیز رسول منتجب‎نیا قائم مقام حزب اعتماد ملی با اشاره به بحران‎های درونی این جناح سیاسی گفته بود «اصلاح‎طلبان نیاز به اصلاح دارند». به اعتقاد او «مشکل کار ما این است که متأسفانه در درون اصلاح‌طلب‌ها روحیه اصلاح‌طلبی ضعیف شده است و به عبارتی بسیاری از اصلاح‌طلب‌ها از اصلاحات فاصله گرفتند.»

در واقع شیرزاد یک گام از منتجب‎نیا جلوتر رفته و دوای درد اصلاح‌‏طلبان را نه اصلاح بلکه تغییر می‎داند. اما چه تغییری؟ برچه اساسی و با چه هدفی؟ آیا حجت‌الاسلام محمد خاتمی به عنوان لیدر این جریان سیاسی توانسته پاسخگوی مطالبات حامیان باشد و حتی اگر هم شده شعارهای آرمانی درون جناحی بدهد؟ آیا مثلا بی‎نتیجه ماندن تلاش‌ها برای رفع ‎حصر تجلی شکست‌های این جریان سیاسی نیست؟

هم از کیهان تهران بخوریم و از کیهان لندن!

مصطفی معین از کاندیداهای پیشین ریاست جمهوری در شمار اصولگرایانی بود که از اوایل دهه هشتاد خورشیدی به تدریج پایگاه سیاسی خود را تغییر داد و به جناح اصلاح‎طلب جذب شد.

او به مناسبت ۲۱ سالگی دوم خرداد، با روزنامه اعتماد گفتگو کرده است. خبرنگار از وی پرسیده «اصلاح‌طلبان در حال حاضر بیش از آنکه از سوی رقبای سیاسی درون کشور به عنوان نیروهای برانداز و غیره متهم شوند مورد حمله و تخریب اپوزیسیون خارج‌نشین هستند. یعنی اصلاح‌طلبی هم باید از کیهان تهران بد و بیراه بشنود هم از کیهان لندن. چرا؟»

پاسخ معین این است: «درباره مخالفت با اصلاح‌طلبی در داخل کشور از سوی برخی جریان‌ها و عناصر سیاسی، باید بگویم آنچه عیان است چه حاجت به بیان است! اما درباره اپوزیسیون خارج‎نشین به این نکته اشاره می‌کنم که اصلاحات و اصلاح‌طلبان جدی‌ترین مانع برای براندازی و فروپاشی نظام منتخب مردم هستند. با وجود گفتمان اصلاح‌طلبی، برنامه‌های اپوزیسیون برانداز نقش بر آب شده است و بوق‌های خبری بیگانه‌ای چون بی‌بی‌سی یا رادیو فردا و فضای مجازی هم نتوانسته است کمک چندانی به آنها بکند. عناصر فعال این جریان می‌دانند که تا وقتی امید به اصلاحات در ایران و بین مردم وجود دارد آنها به هیچ‌کدام از اهداف‌شان نخواهند رسید.»

جالب اینکه مصطفی معین در همین مصاحبه در بین پاسخ‎ها درباره دلایل شکست‎های دولت و اصلاح‎طلبان می‎گوید که فهرست درازی از مسئله فیلترینگ، شکست در سیاست خارجی، عدم نتیجه‌بخش بودن سیاست‎های اقتصادی و بحران ارزی، انبوهی مشکلات و آسیب‎های اجتماعی و…است.

خاتمی ۱۸ اردیبهشت ۹۷ در تازه‌ترین مصاحبه خود یک بار دیگر تأکید کرده که «ما با همه وجود از جمهوری اسلامی دفاع می‎کنیم» و این نکته‌ را نیز تکرار کرده که اصلاحات مخالف براندازی است.

این در حالیست که به دنبال اعتراضات دی‌ماه سال ۹۶، گروهی از اصلاح‌‏طلبان در تهران نشستی برگزار کردند که یکی از سخنرانان آن محمدرضا خاتمی نایب رییس مجلس ششم و برادر محمد خاتمی بود. در این نشست انتقادهای مهمی علیه جریان اصلاح‎طلبی مطرح شد و محمدرضا خاتمی نیز با بیان اینکه «براندازان بیش از اندازه بزرگ شده‌اند» گفت استراتژی اصلاح‎طلبان یعنی انتخاب بین بد و بدتر یا کاچی به از هیچی دیگر جواب نمی‎دهد.

سه‎شنبه شب در آستانه سالگرد دوم خرداد، محمدرضا عارف رییس فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی یک مراسم افطار برگزار کرد که  مهمانان ویژه آن‎ خاتمی و ناطق‎نوری بودند! همان‌ دو نفری که رقابت بین آنها حامیان خاتمی را شیدا و شیفته‌ی او و اصلاحات ادعایی‌اش کرده بود. در افطار دیشب اما خاتمی به ناطق نوری اقتدا کرد. عکسی که سرشار از ناگفته‎هاست: او هر وقت برای حفظ قدرت و نظام لازم باشد، پشت رقیب نیز قامت می‏‎بندد.