امکانات ایران برای فلج کردن معاملات نفتی

در حالی که رژیم ایران برای دوران پساتحریم به همکاری ترکیه امید بسته، بزرگترین شرکت نفتی این کشور خرید نفت از ایران را در فاصله آوریل تا ژوئن امسال به حدود نصف کاهش داده است.

رئیس سرویس اطلاعات انرژی‌هامبورگ: «درگیری نظامی مستقیم میان ایران و آمریکا قابل پیش‌بینی نیست، اما ایران با تهدید به مین‌گذاری در تنگه هرمز می‌تواند کاری کند که شرکت‌های بیمه از پوشش کشتی‌ها خودداری کنند. در این صورت همه چیز متوقف خواهد شد».

تنش میان ایالات متحده آمریکا و ایران اوج می‌گیرد. تهران تهدید می‌کند که راه صادرات نفت خلیج فارس را خواهد بست. تهدیدهای جمهوری اسلامی تا چه حد با واقعیت انطباق دارد؟

هفته‌نامه اشپیگل کوشیده است در گزارشی به این پرسش پاسخ بدهد.

اشپیگل می‌نویسد، پیام دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا به حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران روشن بود: «دیگر هیچوقت آمریکا را تهدید نکنید وگرنه با نتایجی روبرو خواهید شد که کمتر کسی در طول تاریخ دیده است». ترامپ این توییت را در پاسخ یک سخنرانی روحانی نوشت که طی آن تهدید کرده بود مسیر صادرات نفت در خلیج فارس را خواهد بست.

در پی خروج یکجانبه آمریکا از توافق اتمی‌ در ماه مه امسال، تهدیدهای لفظی میان واشنگتن و تهران تندتر شده است. فشار اقتصادی بر ایران افزایش می‌یابد. یکی از هدف‌های روشن ایالات متحده آمریکا این است که صادرات نفت ایران را تا آغاز نوامبر امسال به صفر برساند. در مقابل ایران دارای یک ابزار فشار استراتژیک جغرافیایی است: تنگه باریکی میان ایران و شبه‌جزیره عربی.

موقعیت تنگه هرمز

از دید آژانس انرژی آمریکا، تنگه هرمز مهمترین گذرگاه انتقال نفت جهان است. در سال ۲۰۱۶ روزانه ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت از این گذرگاه آبی حمل شد. این رقم ۹ درصد نسبت به سال پیش از آن افزایش داشت. در سال ۲۰۱۵ نزدیک به سی درصد معاملات دریایی نفت و مواد مایع دیگر از طریق این تنگه انجام شد.

از این طریق خلیج فارس و خلیج عمان پیش از تنگه مالاگا در جنوب شرقی آسیا به هم وصل می‌شوند. از طریق تنگه مالاگا نیز در سال ۲۰۱۵ میلادی ۱۶میلیون بشکه نفت عبور کرد.

پهنای تنگترین بخش تنگه هرمز به ۵۴ کیلومتر می‌رسد. با در نظر گرفتن آبراهه‌های مرزی دو کشور ساحلی، تنها یک کریدور بسیار باریک قابل کشتیرانی می‌ماند. به این ترتیب پهنای راه عبور خالص کشتی‌ها در هر جهت تنها ۳ هزار و ۷۰۰ متر است. این دو مسیر را خط حائلی به همین پهنا از هم جدا می‌کند. این مسیر آنقدر عمیق هست که بزرگترین تانکر جهان با ظرفیت حمل ۵۰۰ هزار تن نفت بتواند از آن عبور کند.

بر پایه اطلاعات آژانس انرژی آمریکا، بیش از هرچیز نفت بازارهای آسیایی از طریق تنگه هرمز تامین می‌شود. ۸۰ درصد محمولات به چین، ژاپن، هند، کره جنوبی و سنگاپور می‌رسند.

خط لوله‌ای برای دور زدن تنگه هرمز

تنگه هرمز همچنین برای حمل گاز مایع اهمیت زیادی دارد. امیرنشین قطر به عنوان صادرکننده اصلی گاز در سال ۲۰۱۶ نزدیک به ۱۰۴ میلیارد متر مکعب گاز مربع از این طریق صادر کرد. این ۳۰ درصد حجم معاملات جهانی را تشکیل می‌داد.

تنها عربستان سعودی و امارات متحده عربی دارای خط لوله‌ای هستند که می‌تواند بی‌نیاز از تنگه هرمز نفت را به خارج از خلیج فارس برساند. توان انتقال این خط لوله‌ها در پایان سال ۲۰۱۶ به روزانه ۶ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه رسید. هر دو کشور تصمیم دارند ظرفیت خود را بالا ببرند تا بتوانند از تنگه هرمز کاملا بی‌نیاز شوند. به گزارش سرویس اطلاعاتی استراتفور آمریکا، امارات متحده عربی قرار است همین روزها نیمی‌از نفت صادراتی روزانه خود را از طریق خط لوله بندر فجیره به خلیج عمان انتقال دهد.

از آنجا که آبراهه میان ایران و شبه جزیره موساندام که به عمان تعلق دارد بسیار تنگ است، می‌توان آن را با وسایل نظامی نسبتا ساده تحت کنترل گرفت. اما در صورت یک درگیری نظامی مستقیم با ایالات متحده آمریکا، هم نیروی دریایی ایران و هم سپاه پاسداران که در عملیات نظامی کارآزموده شده است، در هر حال  ضعیف‌تر هستند. ناوگان پنجم آمریکا که در بحرین مستقر شده، در حال حاضر علاوه بر تجهیزات دیگر به کشتی جنگی «ایوو جیما» نیز مجهز شده است. اما یک ناو هواپیمابر آمریکا در خلیج فارس وجود ندارد.

نیروی دریایی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌کوشند ضعف خود را با استفاده از قایق‌های سریع جبران کنند. ناوگان قایق‌های سریع به موشک‌های ساخت چین و موشک‌های کروز مجهز شده و می‌تواند با سرعت و دقت هدف‌گیری کند.

تهدید به مین‌گذاری

از دید اشتفان بوکولد رئیس «انرژی کامنت» سرویس اطلاعات انرژی‌ هامبورگ در آلمان کافیست که ایران تهدید به مین‌گذاری در تنگه هرمز کند. وی می‌گوید: «درصورت یک تهدید جدی شرکت‌های بیمه از پوشش کشتی‌ها خودداری خواهند کرد. در این حالت همه چیز متوقف خواهد شد».

نظامیان ایرانی تا پایان سال گذشته گاهی علیه نیروهای آمریکایی عملیات ایذایی انجام می‌دادند. به عنوان مثال قایق‌های سریع به کشتی‌های جنگی در حال گشت‌زنی آمریکایی نزدیک می‌شدند یا هواپیماهای بدون خلبان ایرانی بر فراز هواپیماهای بر زمین نشسته آمریکایی پرواز می‌کردند. اما این ماجراها که از زمان روی کارآمدن دونالد ترامپ تقریبا ماهی یک‌بار تکرار می‌شدند، به گفته نیروی دریایی آمریکا از آغاز سال جاری میلادی متوقف شده است.

پیش از آن هم برخوردهایی میان نیروهای جنگی آمریکا و ایران پیش آمده بود. اواسط ژانویه ۲۰۱۶ به عنوان مثال دو قایق گشت‌زنی آمریکا ظاهرا به دلیل خرابی سیستم رهیاب وارد آب‌های ایران شدند. نیروهای ایرانی ده سرباز را دستگیر کردند، اما یک روز بعد آنها دوباره آزاد شدند. عکس‌هایی که آنان را زانو زنان و با دست‌های پشت گردن نشان می‌داد، برای تبلیغات سیاسی در ایران مورد استفاده قرار گرفتند. در آمریکا بیش از همه جمهوریخواهان خشمگین بودند.

اینکه آیا در عمل به یک برخورد آشکار خواهیم رسید، به نظر بوکولد قطعی نیست. او یک درگیری نظامی واقعی را قابل پیش‌بینی نمی‌داند. در گذشته، تهران همواره از یک درگیری بزرگ ترسیده است. این بار اما ایران می‌تواند با تحریم‌های تهدیدآمیز واشنگتن به شدت زیر فشار قرار گیرد چرا که همواره شرکای تجاری بیشتری عقب‌نشینی می‌کنند و حاضر به فعالیت در ایران نیستند.

در کنار ده‌ها شرکت بزرگ و کوچک از سراسر جهان که فعالیت و همکاری خود را در ایران متوقف کرده‌اند، شرکت «توپراس» نیز به عنوان بزرگترین صادرکننده نفت ترکیه از ماه مه امسال واردات خود از ایران را کاهش داده است. با توجه به مقدار نفتی که ترکیه از ایران وارد می‌کرد، این تصمیم بسیار غافلگیرکننده است. در فاصله ماه آوریل تا ماه‌های مه و ژوئن، واردات این شرکت از ایران از ۲۴۰ هزار بشکه در روز به روزانه ۱۳۰ هزار بشکه کاهش یافت.  بوکولد می‌گوید: «ایران واقعا برای فروش نفت خود با مشکل روبرو خواهد شد».

*منبع: مجله آلمانی اشپیگل
*نویسنده: آندریاس آلبرت
*ترجمه و تنظیم از جواد طالعی