سهم ادبیات در سرنوشت فرهنگ ما

ناصر آقاجانی – دختران  سیروس شعر و ترانه‌ایست که در زمان مشروطه برای دفاع از حقوق زنان تنظیم و با صدای بانو قمرالملوک وزیری اجرا گشته و بعدها با صدای بانو ملوک ضرابی نیز اجرا شد.

دختران سیروس
 تا به کی در افسوس
زیر دست مردان 
تا به چند محبوس

گرچه ادبیات فارسی در آن دوران تحول شگرفی یافته و از سیاق نوشتاری پر طمطراق دیوانسالارانه قاجاری فاصله گرفته بود ولی هنوز راه زیادی داشت تا پالایش شایسته یافته و واژه‌هایش در قلب هدف معنا و تأثیر نشیند.

https://youtu.be/jehosqvckwc

هنوز نوشتن با ایهام و ابهام شاید فضلی مضاعف انگاشته شده و رگ بهتری از احساس شاعر میگشوده است، غافل از اینکه اسارت در همین ظرافت‌های شعری و قالب‌های عروضی چه بر سر معنا و تأثیر آن می‌آورد!

البته دشواری‌های ناشی از سلطه جهل مذهبی نیز بی‌اثر نبوده ولی اگر شاعری می‌توانست دختران سیروس را ندا دهد، قطعا می‌توانسته است دختران «کوروش» را نیز ندا دهد !

و امروز بعد از تقریبا صد و شصت سال که از مشروطه می‌گذرد، و تمام پنبه‌های دستاوردهای مشروطه زده شده است و شیخ فضل‌الله‌ها به  «ولایت» مطلقه و ملت سر از «صِغارت» مطلقه در آورده است، معلوم می‌شود که سهم ادبیات مفهوم‌محور در تاثیرگذاری متون ادبی تا چه اندازه پر اهمیت است.

تصور کنید اگر در همین شعر به جای «سیروس» واژه «کوروش» انتخاب شده بود، چه فرهنگ سیاسی و اجتماعی و حقوق بشری را در پیش چشم مردم ایران می‌گشود.

هنوز که هنوز است شخص من به عنوان یک ایرانی  بعد از شنیدن این إشعار به دنبال «سیروس» می‌گردم  که سیروس کیست و تازه بعد از یافتن اینکه سیروس کیست، احساس فهمم سرشار می‌شود و دیگر بقیه قضیه را دنبال نمی‌کنم، در صورتی که اگر در شعر  «دختران کورش…»  مورد خطاب قرار می‌گرفت  من شنونده مرد و زن ایرانی به دنبال یافتن و درک فرهنگ زمان کورش کبیر و حقوق بشر او می‌گشتیم و چه بسا که راهمان را به آینده، روشنتر از آنچه گذشت می‌یافتیم!

بدیهی است که سخن باید با مفاهیم ادبی قابل فهم و تأثیر بیان و ارائه شود تا منشاء اثر و حرکت شود وگرنه اگر عناوینی که انتخاب می‌شود بجای اینکه گره‌ای از مشکل جامعه را باز کند، صرفا رگی از احساس شاعر و سخنگو را بگشاید، جامعه گمراه خواهد شد و مفاهیم تبدیل به تأثیرهای لازم نخواهد شد.

حتی خود واژه مشروطه نیز از همین مصیبت در امان نماند و به گمان من انتخاب این واژه روشنی و وضوح  لازم را نه در بعد سیاسی و نه در بعد اجتماعی و نه در بعد فرهنگی آن توسط جامعه نداشته و بقدر کافی دریافت و هضم نشد و یکی از دلایل آشکار رانده شدن آن از توجه مردم و  به فراموشی سپرده شدن آن بود، در صورتی که اگر به جای آن واژه «قانون»  انتخاب می‌شد هم ‌نسل آغازگر آن دفاع شایسته‌تری از آن می‌کرد و هم به راحتی به نسل‌های بعد منتقل می‌شد، و شاید موجبی می‌شد که سر از امروز در نیاوریم.
لس آنجلس