به دنبال کانال برای دور زدن تحریم‌‌‌‎ها؛ ماموریت ویژه ظریف و کاروان تجّار در راه هندوستان

وزیر خارجه جمهوری اسلامی برای در شرکت در نشست سالانه «ریسینا» که قرار است هشتم ژانویه (۱۸ دی) برگزار شود در صدر هیاتی سیاسی و تجاری عازم دهلی‎نو می‌‎شود.

محمدجواد ظریف در حالی به هندوستان سفر می‌‎کند که ایران بیش از هر زمان دیگری به کمک هندی‎‌ها برای مقابله با تحریم‎‌های آمریکا نیاز دارد.

محمدجواد جمالی‌‌‌نوبندگانی عضو هیأت رئیسه کمیسیون امنیت ملی مجلس با اشاره به سفر ظریف به هند، می‌‌‎گوید، هم اکنون بهترین زمان برای این سفر است و تقویت روابط با هندوستان می‌‌‌تواند کمک شایانی به تقویت اقتصاد دو کشور کند. او معتقد است «هندوستان از بهترین شرکای اقتصادی ایران در زمان تحریم است» و می‌‌‎افزاید: «بعد از تمامی مذاکرات با اروپایی‌‌ها و به نتیجه نرسیدن آن با باقیمانده اعضای ۱+۵ باید به همسایگان و سایر کشورهایی که می‌توانیم با آنها کار کنیم همچون چین، روسیه و هند روی بیاوریم.» این نماینده مجلس شورای اسلامی همچنین گفته است: «امیدواریم ظریف بتواند از ظرفیت‌‌‎های خوبی که در همه حوزه‎‌ها وجود دارد استفاده کرده و شاهد این باشیم که از تنگنایی که آمریکایی‌‌‌ها و اروپایی‎‌‌ها برای ما به وجود آورده‌‌‎اند، خارج شویم.»

از چندی پیش ایران بهره‎برداری از بندر چابهار را به هند سپرده است. بندری که برای هندوستان علاوه بر منافع اقتصادی، اهمیت استراتژیک هم دارد و از طریق آن می‎‌‌تواند پاکستان را دور بزند و با کاهش وابستگی به بندرگاه‎های پاکستان به عنوان اصلی‎ترین رقیب منطقه‌‌‎ای خود با دور زدن این کشور از طریق ایران، تبادلات اقتصادی با افغانستان و کشورهای آسیای میانه را گسترش دهد.

پس از امضای توافق اتمی در سال ۲۰۱۵، هندوستان بیش از ۵۰۰ میلیون دلار برای توسعه بندر چابهار سرمایه‌‌‌گذاری کرد اما تحریم‎‌‌های دولت ترامپ علیه جمهوری اسلامی، روند بهره‌‌‎برداری هندی‎‌‌ها از این بندر را کند کرد. با این حال منافع آن تا حدی برای دهلی‌‌‎نو مهم است که توانست برخی معافیت‌‌‎ها را در مورد این پروژه به صورت ویژه و محدود و تحت شروط خاص از ایالات متحده بگیرد.

از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران در شرایط تحریم حساب ویژه‌‌ای روی هندوستان باز کرده است. گرچه این کشور خاموش و بی‎‌سر و صدا با تحریم‎های آمریکا علیه ایران همسو شده و پالایشگاه‎‌های هندی همکاری با ایران را متوقف کرده‌‌اند و هند واردات نفت از ایران را به کمترین میزان رسانده اما دو طرف همچنان بر ادامه همکاری‎‌ها اقتصادی تاکید می‌کنند.

از اینها گذشته هند حدود یک و نیم میلیارد دلار بدهی نفتی به ایران دارد که با تحریم بانکی و محدودیت‎های شدید ایران در تبادلات ارزی، دو طرف در حال مذاکره برای پرداخت آن به روپیه هستند. اما مشکل اینجاست که از یکسو هند از پرداخت آن طفره می‎رود و از سوی دیگر حتی اگر به هر طریق (نقدی، غیرنقدی و اعتباری) پرداخت شود جمهوری اسلامی برای خرج کردن آن محدودیت دارد و همچنان باید در داخل هندوستان و برای واردات کالا صرف شود.

تنها شانسی که ایران دارد این است که بخشی از این پول صرف سرمایه‎‌گذاری شرکت‎‌های ایرانی در هند  شود. چنانکه رییس شرکت پتروشیمی «چنای» هند اعلام کرد که ایران قصد دارد ۱۵ میلیارد روپیه (حدود ۲۱۸ میلیون دلار) برای توسعه یک پالایشگاه در ایران سرمایه‌‎گذاری کند. همچنین ایران پیش‌‎بینی کرده رونق گرفتن بندر چابهار با واگذاری آن به هند به رشد اقتصادی افغانستان کمک می‌کند و به همین دلیل آمریکا مجبور است در بعضی کانال‌‌‌ها غیرمستقیم به ایران امتیازاتی بدهد.

واردات کل هند از ایران از آوریل تا نوامبر ۲۰۱۸ حدود ۱۱ میلیارد دلار بود که ۹۰ درصد آن را واردات نفت خام تشکیل می‌‌‌دهد. آخرین‎ گزارش‌ها حاکیست که به همین دلیل محمدجواد ظریف نه فقط با همراهان سیاسی بلکه با یک هیئت متشکل از تجار و بازرگانان ایرانی به هند سفر خواهد کرد.

طالبان و آمریکا: موانع جدی پیش‎ روی روابط هند و ایران

با وجود این همکاری‌‌‎های اقتصادی اما موانع جدی سر راه روابط ایران و هندوستان در شرایط فعلی قرار دارد. یکی از آنها مذاکره فشرده و رسمی جمهوری اسلامی با گروه تروریستی طالبان است که هندوستان به شدت با آن مخالف است و طالبان را از اصلی‎‌‌ترین تهدیدات علیه امنیت خود می‎‌‌داند. همزمان جمهوری اسلامی از گفتگو با طالبان و میانجیگری بین آنها و دولت افغانستان منافع استراتژیک خود را دنبال می‌‌‌کند که با توجه به شرایط دشواری که در آن قرار گرفته برای تهران دارای اهمیت بسیار است.

مانع دیگر بر سر روابط تهران و دهلی‎نو، سیاست‌‌‌های آمریکاست که برای همراه کردن هند در همکاری برای انسداد نفتی ایران برنامه‌‌‌‏ریزی گسترده‎‌‌ای‎ کرده است. سفر مایک پمپئو به هند که اوایل سپتامبر ۲۰۱۸ (شهریور ۹۷) صورت گرفت در همین رابطه بود و واشنگتن بسته‌‌‎های وسوسه‌‌‎‌انگیز اقتصادی را جهت ترغیب هندوستان برای همسویی این کشور در ادامه فشار به رژیم ایران پیشنهاد کرد و از قراردادها و سرمایه‎گذاری‌‌‎های کلان ۲۰، ۴۰ و ۵۰ ساله خبر داد!

پیرمحمد ملازهی تحلیلگر مسائل هند و پاکستان به ایلنا می‎گوید: «هند نگرانی چندانی نسبت به طالبان ندارد بلکه نگرانی آنها از جریان‌های رادیکال اسلامی است که در طالبان پایگاه دارند؛ به عبارت دیگر، هند از لشکر طیبه و حزب مجاهدین کشمیر نگرانی امنیتی جدی دارد.»

وی با بیان اینکه هندی‌ها برای تمدید مجوز معافیت تحریمی خود در حال رایزنی با آمریکایی‌ها هستند، عنوان کرد: «دهلی‌‌‌نو امیدوار است در مذاکراتی که با واشنگتن دارد، بتواند مجوز خود را به مدت طولانی‌تری تمدید کند و امتیازاتی از ایالات متحده بگیرد به ویژه آنکه اگر ایران به آنها امتیازاتی هم بدهد.»

نیمه‌ی پنهان بندر چابهار

علاوه بر موانع آشکاری که بر سرراه همکاری‎‌‌های هندوستان و ایران سایه افکنده، یک مسئله اساسی دیگر هم وجود دارد که مربوط به مسائل امنیتی- نظامی است و کمتر در رسانه‎‌‌ها به آن پرداخته می‌‌‌شود.

برای جمهوری اسلامی بندر چابهار فقط یک منطقه آزاد تجاری نیست بلکه نزدیکترین بندرگاه ایران به اقیانوس هند به شمار می‌‌‌رود و قرارگرفتن آن در دهانه‌‌‎ی دریای عمان یک دژ نظامی است که نیروی دریایی سپاه و ارتش در حوالی آن مستقرند؛ نیروهای نظامی جمهوری اسلامی با استقرار در این منطقه هم قاچاق می‌‌‌کنند و هم تحریم‎‌‌ها را دور می‎‌‌زنند. پایگاه نیروی دریایی و هوایی ارتش در سواحل مکران و کنارک اولین دژ ایران در آب‌‌‎های جنوب هستند که سپاه نیز در همان مناطق استحکامات نظامی دارد و هیچ بعید نیست رژیم ایران بخواهد اهداف چند منظوره را در جنوب شرقی کشور چسبیده به آب‎‌های بین‌‎المللی دنبال کند؛ همچنین روس‌‏‌ها نیز به این منطقه چشم طمع دوخته‌اند. اینهمه در حالیست که امنیتی- نظامی شدن بندر چابهار، مانند دیگر اقدامات جمهوری اسلامی، می‌‌تواند به سرمایه‌‌گذارهای داخلی و خارجی، در همین حدی هم که وجود دارد، ضربه بزند.