آزاده کریمی (+عکس) گردهمایی کنشگران زن ایرانی در آلمان به مدت سه روز به مسائل و مشکلات زنان و دگرجنس‌گرایان در جهان امروز پرداخت: اعمال تبعیض علیه زنان در بحران محیط زیست، زنان به مثابه نیروی کار ارزان، تأکید بر استقلال جنبش‌زنان و تمرین و بررسی جنبش MeToo.
سمینار سراسری «تشکلهای مستقل زنان، زنان دگر و همجنسگرای ایرانی» از هجدهم تا بیستم ژانویه ۲۰۱۹ در شهر برلین پایتخت آلمان برگزار شد. موضوع این دوره سمینار سه روزه، «چالش‌ها و همبستگی زنان» بود که با حضور ده‌ها زن ایرانی و افغان با برپایی جلسات سخنرانی و کارگاه و کارگروه‌ها و میزگرد همراه بود.
سمینار زنان در آلمان شاید یکی از اولین تحرکات جامعه زنان ایرانی خارج از کشور باشد که نزدیک به سه دهه پیش توسط گروهی از زنان عضو سابق تشکلهای مختلف سیاسی که مجبور به مهاجرت به آلمان شده بودند، شکل گرفت تا یک شبکه‌ی ارتباطی و همیاری بین آنان باشد.
گردهمایی زنان کنشگر ایرانی در تبعید در سال ۱۹۸۲ پایه‌گذاری شد. ایده‌ی آن در جریان اعتراضاتی شکل گرفت که علیه اجباری‌شدن عکس با حجاب برای پاسپورت و گذرنامه‌های زنان ایرانی در سال ۱۹۸۱ در آلمان به راه افتاد. جمهوری اسلامی پس از اجباری‌کردن حجاب اسلامی و سرکوب اعتراضات زنان در داخل ایران، به سفارتخانه‌های خود دستور داد تا گذرنامه زنان را تنها با عکس با حجاب تمدید و صادر کند.
در طول این سال‌ها، تغییر و تحولات بسیاری در تشکلهای شرکت‌کننده در این سمینار شکل گرفت و سرانجام در سال ۲۰۰۶ با توجه به حضور زنان همجنسگرا، این سمینار نیز به عنوان تشکل مستقل زنان، زنان دگر و همجنسگرای ایرانی تغییر نام یافت. مضامین این سمینارها در ابتدا ریشه‌یابی مسئله‌ی زن و مبارزات زنان بود که به مرور زمان به مسائل و معضلات ملموس‌تر زندگی روزمره‌ی زنان چون بررسی مفهوم خشونت و عوارض روحی و روانی آن، سرکوب جنسی، آزار جنسی، فمینیسم، بررسی ارزشگذاری‌های مردانه و بازنگری فمینیسم و جنسیت اجتماعی و قدرت در گفتمان فمینیستی گسترش یافت.
سمینار سال ۲۰۱۹ را زنان جوان و فعال در عرصه‌های مختلف نیز همراهی می‌کنند. تلاش و هدف این مجموعه برای آگاهی‌بخشی، طرح مسائل روز زنان، عدالت‌خواهی در طبقات اجتماعی، زنان و دگرباشان و همچنین اقوام است.
در مجموعه سخنرانی‌های سمینار زنان، مسئله حجاب کودکان در مدارس، رفع تبعیض جنسی کودکان، اسلام به مثابه مذهب و اسلام سیاسی بمثابه یک ایدئولوژی برای دستیابی به قدرت، طرح و به گفتگو گذاشته می‌شود تا در برابر اسلامیست‌هایی که اصرار به اجرای قوانین شریعت دارند و فاشیست‌هایی که با تبعیض مذهبی هر مسلمان ساده‌ای را تحت فشار قرار می دهند، صدای سومی ایجاد کنند، که به آزادی مذهب مانند آزادی اندیشه احترام بگذارند و اجازه ندهند که حقوق برابر انسانی خدشه‌دار شود.
میزگردهای سمینار برلین، تحت عنوان «چالش‌ها و همبستگی زنان»، به مباحثی مانند نئولیبرالیسم، راسیسم، سکسیسم و بنیادگرایی که زندگی زنان از آن متاثر است، پرداخت. چون در سخنرانی‌ها به مسئله بنیادگرایی و اسلامیسم کمتر پرداخته شده بود، در میزگرد با توجه به بحث‌های ارائه شده و با توجه به دگرگونی آرامی که در جامعه آلمان درحال شکل‌گیری است، به رشد اسلامیسم در جامعه آلمان بیشتر پرداخته شد تا شرکت‌کنندگان بتوانند با مجموعه‌ای از پدیده های تاثیرگذار سمینار را ترک کنند و هیچ موضوعی در سایه‌ی موضوعات دیگر قرار نگرفته باشد.
این سمینار همواره بدون حضور مردان برگزار می‌شود، گلرخ جهانگیری یکی از دست‌اندرکاران این سمینار در این‌باره می‌گوید: «یکی از درگیری‌های ما با زنان این بود که می خواستند مردها هم در این سمینار حضور داشته باشند ولی ما می‌گفتیم کنفرانس بنیاد پژوهش‌های زنان نیز وجود دارد اما در آنجا هم مردان زیادی شرکت نمی‌کنند. در ابتدا ما می‌خواستیم که زنها با هم باشند چون راحت‌تر بودیم و زنها جرئت حرف زدن و بروز بیشتری پیدا می‌کردند. عدم حضور مردها که همیشه در حال یاد دادن به ما بودند، امکانی شد برای بسیاری از زنان که روی پای خودشان بایستند. ما به هم نیرو دادیم، هم نیروی زندگی هم نیروی ادامه زندگی.»
شرکت‌کنندگان در سمینار سراسری امسال، از نقاط مختلف آلمان و همچنین از کشورهایی چون آمریکا و ایتالیا به شهر برلین آمدند و به مدت سه روز در منطقه‌‌ی «وانزِه» در پایتخت آلمان به گفت و شنید پرداختند.
این سمینار شامل اجراهای هنری، چندین سخنرانی، گزارش کاری و میزگرد سخنرانان بود. تفکرات قالبی جنسیتی در علوم اعصاب (بنفشه صیاد)، افشاگری خشونت جنسی، همبستگی فمینیستی و چالش‌هایش (کارگاه پیچک)، نئولیبرالیسم و نقش آن در رشد جریان‌های نژادپرستی اخیر (مهوش صالحی)، جنبش‌های محیط‌زیستی- تلاش برای عدالت اجتماعی، نقش اسلامگرایی در مذهب و سیاست و رشد اختلافات در جنبش برابری‌طلبی زنان (الهه امانی) از جمله سخنرانی‌های این همایش بودند.
نگاه تمرکز‌گرا به عمیق‌تر شدن شکاف تبعیض جنسیتی و قومی و مذهبی دامن می‌زند
اعظم بهرامی فعال محیط زیست در دومین روز این سمینار یک سخنرانی تحت عنوان «جنبش‌های محیط‌زیستی- تلاش برای عدالت اجتماعی» داشت. وی به تشریح تأثیر ارتباط جنبش‌های کارگری و جنبش‌های محیط‌زیستی پرداخت و به عنوان نمونه از جنبش محیط زیستی مادران سپورزارگر و تلاش کارگران بزرگترین کارخانه فولاد اروپا یاد کرد که از کنار هم ایستادن فعالان محیط زیست و کارگران به نقطه‌ای امید بخش رسید.
وی گفت که تمرکز بر مبانی عدالت اجتماعی می‌تواند پیوند دهنده این دو جنبش بزرگ جهان صنعتی شده امروز باشد.
این پژوهشگر و فعال محیط زیست همچنین از تاثیر تخریب محیط زیست و تغییر اقلیم بر به ویژه زندگی زنان و روستاییان و زنان کارگری که بیشتر در بخش‌های کشاورزی و فرآوری محصولات کشاورزی کار می‌کنند، سخن گفت.
اعظم بهرامی ارائه تعریف برای منابع طبیعی در سیاست‌گذاری‌های کلان سیاسی در حوزه مدیریت و سرمایه‌گذاری را بسیار مهم خواند و گفت: «اینکه منابع طبیعی، به مفهوم سرمایه ملی تعریف شود یا ثروت متعلق به افراد و گروه‌های خاص می‌تواند در حقیقت تکلیف سیاست با منابع طبیعی را در مفهوم انحصار‌گرایی تعریف کند.»
وی ادامه داد: «از طرفی در کشور خشک و نیمه‌خشکی مانند ایران در واقع تسلط بر منابع آب و قدرت، در اختیار داشتن مقدار و چگونگی توزیع آب می‌تواند نوعی کنترل سیاسی و اجتماعی را به دنبال داشته باشد.»
بهرامی جغرافیا و تنوع اقلیم را فاکتور مهمی در غنا و توانایی یک کشور دانست، خصوصا زمانی که نگاه توسعه پایدار و عدالت‌محور حاکم باشد، ولی در عین حال افزود: «زمانی که یک نگاه مرکزگرا از سرمایه‌گذاری وجود داشته باش، می‌تواند به عمیق‌تر شدن شکاف تبعیض جنسیتی و قومی و مذهبی دامن بزند. مانند اتفاقی که در استان‌های مختلف ایران افتاده و آنها را با بحران جدی زیست محیطی مواجه کرده است.»
این فعال محیطزیست درباره مدیریت و سیاست‌های مدیریت منابع طبیعی گفت: «انگاره ما از مفهوم سیاست و مدیریت منابع طبیعی است که دقت و روشنی مباحث حیاتی مانند مدیریت بحران و یا پروژه‌های آینده‌محور را طرح می‌کند و معنا می‌دهد. به این ترتیب شیوه و روش مدیریت منابع طبیعی حکومت و سیستم اساسی یک کشور رابطه آشکار و روشنی با مفهوم عدالت محوری توسعه یا عدالت اجتماعی را طرح می‌کند: از تاثیر توسعه ناپایدار و تک‌قطبی بر از میان رفتن منابع طبیعی و اینکه منابع در واقع سرمایه‌های ملی‌اند و نه ثروت گروهی اندک.»
لزوم مستقل‌بودن جنبش‌های زنان برای حفظ و پاسداری از خواسته‌هایشان
«نقش اسلامگرایی در مذهب و سیاست و رشد اختلافات در جنبش برابری‌طلبی زنان» موضوعی بود که توسط الهه امانی فعال حقوق بشر و مسائل زنان طرح شد. الهه امانی با اشاره به پولاریزم (قطبی‌شدن) سیاست و رشد نیروهای راست افراطی در غرب و بنیادگرایان اسلامی، به شکاف عمیق اقتصادی، فقر و افزایش موج مهاجرت پرداخت. او گفت که اسلام‌گرایان و افراط‌گرایان می‌کوشند موقعیت زنان را بازتعریف کنند و به عقب برگردانند و شمشیر را از رو برای زنان آزادیخواه بسته‌اند.
از همین رو او تأکید کرد که زنان باید مستقل از سیاست، به مطالبات و خواسته‌های خود صحه بگذارند و جنبش مستقل زنان با نیت حفظ و پاسداری از خواسته‌هایشان داشته باشند.
وی با تأکید بر اینکه نیروهای راست افراطی به حقوق زنان باور ندارند، گفت که آنها از حضور زنان صرفاً در مسائل سیاسی و نظامی استفاده ابزاری می‌کنند. به همین دلیل هم در کمپانی‌های نظامی عمدتا زنان در رأس دیده می‌شوند.
امانی همچنین بر نقش رسانه‌های اجتماعی در افراط‌گرایی اشاره داشت و قابلیت تنظیم و برنامه‌ریزی شبکه‌های اجتماعی چون فیس‌بوک برای حذف یا پنهان کردن نظرات منفی و مخالف برای کاربران را یکی از عوامل افزایش افراط‌گرایی و کاهش سطح انتقادپذیری دانست.
این فعال حقوق زنان سیستم دوگانگی «یا با من» یا «علیه من» را نقد کرد و گفت که انعکاس افراط‌گرایی در اپوزیسیون یا جنبش‌های سیاسی جهان نیز دیده می‌شود که ارزشگذاری و موضع مطلق دانستن از ویژگی‌های آن است.
زنان کارگران ارزان نئولیبرالیسم
مهوش صالحی یکی دیگر از سخنرانان این سمینار سه روزه، کارگاه «نئولیبرالیسم و نقش آن در جریان‌های نژادپرستی اخیر» را داشت که به جنبه‌های مثبت و منفی جهانی شدن پرداخت. او گفت که نظام سرمایه‌داری لیبرال به نسبت جریانات محافظه‌کار از وارد شدن زنان در عرصه اقتصادی حمایت می‌کنند و در مقابل با قرار دادن سدهایی چون استانداردهای کار از قبیل مدارک تحصیلی همخوان با اروپا، در تلاش هستند تا نیروی کار ارزان در چین و بنگلادش را همچنان به کار بگیرند. این نیروهای کار که با حقوق ارزان، ساعت کاری بیشتر و عدم محدودیت در به کار گرفتن کودکان و بهره‌کشی از زنان در راستای سود دارد.
وی همچنین به تأثیراتی که اتحادیه اروپا بر اقتصاد برخی کشورها چون لهستان و یونان گذاشته اشاره کرد که منجر به بروز بحران‌های اقتصادی و انحراف در تولیدات داخلی آنان شده است. خصوصا اینکه کشورهای اتحادیه اروپا با نیروی ارزان، به محصولی ارزان‌تر دست می‌یابند و آن را صادر می‌کنند.
MeToo و بررسی جوانب مثبت و منفی آن
در این سمینار همچنین گروه زنان جوان «پیچک» نیز معرفی شد که به موضوع همبستگی زنان در اعتراض به خشونت جنسی و چالش‌های آن پرداختند. فیروزه فروردین، ستاره سجادی، سارا لاریجانی و هدا امینیان از برگزارکنندگان این کارگاه بودند. در این کارگاه با استفاده از روش «فیش بال» شرکت‌کنندگان به بیان تجربیات خود از خشونت جنسی و همچنین عقاید خود در این‌باره می‌پرداختند. برگزارکنندگان کارگاه، در تلاش بودند با توجه به جنبش «من هم MeToo» که به افشاگری گسترده‌ای علیه خشونت و تجاوز جنسی زنان در هالیوود می‌پردازد، آن را در فضای زنان ایرانی به بحث بکشند و پرسش‌هایی چون تأثیر افشاگری بر قربانیان خشونت جنسی، تبعات منفی افشاگری برای مبارزات زنان و سایر مبارزات سیاسی- اجتماعی زنان، راهکارهای تقویت همبستگی زنان در مواجهه با خشونت جنسی و تجربیات و روش‌های دیگری را که از سوی فمینیست‌ها و فعالان سیاسی زن برای مقابله با خشونت جنسی در گذشته ارائه می‌شده را مطرح کنند.
