سود «هویج پوسیده» برای نظام؛ چرا علی خامنه‎ای برجام را آتش نمی‎زند؟

توافق اتمی (برجام) نقطه اتکای دولت حسن روحانی و اصلاح‎طلبان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ برای رأی جمع کردن بود اما چیزی فراتر از تأمین رضایت علی خامنه‎ای برای انجام «نرمش قهرمانانه» وی نبود.

گرچه بعد از خروج آمریکا از برجام و آغاز تحریم‎های شدید اقتصادی علیه حکومت ایران این توافق عملاً به اهرم فشاری از سوی باند خامنه‎ای و حزب‎اللهی‎ها علیه دولت تبدیل شد اما پوشیده نیست که از آغاز مذاکرات با ۱+۵ تا امضای نهایی توافق، خامنه‎ای در تمام مراحل در جریان جزئیات رویدادها بود.

با وجود اینکه امروز ولایتمداران با فضاسازی گسترده نتیجه برجام را «هویج پوسیده» و شکست خورده و نتیجه‎ی آن را «هیچ» می‎دانند اما حتی نزدیکترین و صاحب نفوذترین مقامات عالی نظام هم معترف‎اند که مسئول این توافق کسی نیست جز خامنه‎ای. علی‎اکبر ولایتی مشاور عالی خامنه‎ای در امور بین‎الملل سال ۹۵ در همین ارتباط در یک برنامه تلویزیونی می‎گوید، مذاکره تصمیم نظام بود نه فرد و اگر مذاکره نمی‌شد، گزینه دیگر جنگ بود.

در جریان رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶، برجام برگ طلایی حسن روحانی برای پیروزی بود. در جریان یکی از برنامه‎های تبلیغاتی انتخابات، اسحاق جهانگیری در نطقی پرطمطراق با اشاره به رفع گرانی‌ها و تورم پس از امضای برجام آن را «کاری کارستان» خواند و گفت، «… رونق شروع شده، فضای بین‎المللی مثبت شده و ما به همه اهدافمون در برجام رسیدیم، دنیا عاشق کار کردن با ایران شده هجوم شرکت‎های غربی و شرقی برای کار کردن با ایران آغاز شده.»

علی خامنه‌ای و نظام راهی بجز پذیرفتن برجام نداشتند و او صرفاً برای منافع اساسی‎تر با دوقطبی‎سازی (موافق- مخالف) بار مسئولیت و عواقب احتمالی این توافق را به ظاهر از روی دوش خود برداشت و به گردن دولت روحانی و تیم ظریف انداخت تا به جامعه و حتی طرف‎های خارجی وانمود کند که با وجود میل باطنی تن به نوشیدن این جام زهر داده است و دائم وانمود می‎کرد که از روند این مذاکرات و توافق ناراضی است و به آن خوش‎بین نیست. بهترین راه برای خامنه‎ای این بود که در مورد امضای توافق اتمی ردای مخالفت بر تن کند و ادای بازدارنده درآورد تا هم نمایش قدرت باشد و هم دست تیم مذاکره کننده را برای امتیاز گرفتن و «راضی‎تر کردن رهبر ناراضی» باز کند. سیاست‎های منفعل و باج‎های باراک اوباما و جان کری به رژیم ایران، خامنه‎ای را به خواسته‎هایش رساند و این کارت به دست حسن روحانی و دولتمردان او و طیف اصلاح‎طلبان افتاد و آنها را در دسترسی به منابع قدرت و ثروت منتفع کرد.

سهم عمده آنچه رژیم در برجام گرفت از جمله پول‎های بلوکه شده و قراردادهای سنگین نفتی و تجاری اغلب سهم دولت بر سر کار بود و آنچه داد سرمایه‎ی سپاه پاسداران یعنی «غنی‎سازی اورانیوم و نیروگاه‎های اتمی» بود. اینجا بود که سپاه و ولایتمداران سر خود را بی‎کلاه دیدند به ویژه آنکه پایگاه اجتماعی آنها در حد و اندازه اصلاح‎طلبان نبود و نیست و پس از افتضاحات هشت ساله محمود احمدی‎نژاد ِاصولگرا که سپاه را پشت خود داشت، امید واهی است اگر چشم‌انتظار صندوق رای برای خارج شدن گزینه آنها از صندوق رأی ریاست جمهوری و یا نشستن نمایندگان آنها روی صندلی‎های مجلس باشند.

در چنین شرایطی خامنه‎ای باید فکری به حال منافع وفادارترین حامیان خود می‌کرد. رفتن مجدد به سوی فعالیت‎های اتمی دیوانگی محض می‌بود اما جایی که می‎شد به اسم آن بودجه بیرون کشید  جنگ سوریه، تقویت سپاه با افزایش بودجه نظامی، و گام بعدی توسعه صنایع نظامی با تمرکز روی انواع موشک‎ها که شش دانگ در اختیار سپاه است و اتفاقاً این قسمت ماجرا تیر خلاص بود در شقیقه برجام.

از تحریم‎های آمریکا که آبان‌ماه ۹۷ شروع شد چهار ماه می‎گذرد. اوضاع اقتصادی و سیاسی ایران را می‌شود روزانه از زبان مسئولان شنید.

در امتداد فروپاشی

محمدرضا عارف نماینده اصلاح‎طلب مجلس شورای اسلامی، روز جمعه سوم اسفند، در جلسه‌ی «کانون یزدی‌‌تباران» در تحلیل اوضاع ایران گفت «امروز دولت آمریکا گاهی با شرکت‌های دست چندم تماس می‌گیرد که اگر رابطه‌ای با ایران داشته باشید ما با شما برخورد می‌کنیم.» او این اقدام آمریکایی‏‌ها را «رفتار سبک» دانسته و گفته «این رفتار در شأن یک دولت دست دهم هم نیست، حالا مدعی ابرقدرتی هم هستند.»

این نماینده یک روز بعد در توییتی با تاکید بر لزوم شایسته‌سالاری و اعتماد به جوانان، حقوق شهروندی و باور به آزادی، گفتگوی ملی و رسانه‌های آزاد و ضرورت عدم دخالت نهادهای امنیتی در کارهای سیاسی نوشت، «آمریکا بدنبال فروپاشی اقتصادی در ایران است. اما در داخل اعتماد مردم است که اگر از دست برود حتماً در مسیر فروپاشی قرار خواهیم گرفت.»

آمریکا اروپایی‌ها را برای خروج از برجام تحت فشار گذاشته است. در داخل ایران هم دولت به ظاهر فشار سنگینی از سوی دلواپسان برای خروج از برجام تحمل می‌کند اما مسئله اینجاست که دولت روحانی از ابتدای مذاکرات برجام تا امضاء و اجرای آن کاره‌ای نبوده و فقط تدارکاتچی سیاست‌های علی خامنه‌ای هستند.

محمد جواد ظریف در مصاحبه با روزنامه سوئیسی بازلرتسایتونگ در پاسخ به این‌که ایران تا چه زمانی در توافق هسته‌ای باقی خواهد ماند گفته «این به خواست مردم بستگی دارد. اقلیت بسیار قدرتمندی در کشور ما مخالف برجام بودند ولی اگر مردم بیشتر خشمگین شوند این گروه ممکن است به زودی به اکثریت تبدیل شوند. یک نظرسنجی نشان می‌دهد که همچنان ۵۱ درصد مردم از باقی‌ماندن در برجام حمایت می‌کنند. اما ما نمی‌توانیم در جهت خلاف خواست مردم عمل کنیم.»

روزنامه انگلیسی گاردین در گزارشی به این بخش‎ از اظهارات ظریف واکنش نشان داده و نوشته «پیام ضمنی سخنان ظریف خطاب به اروپا این بود که اروپا باید از اصلاح‌طلبان ایران در برابر فشار مردم این کشور برای خروج از برجام بیشتر حمایت کند.»

روزنامه کیهان چاپ تهران نیز به این حرف ظریف واکنش نشان داد و نوشت: ظریف با ادعای «اقلیتِ قدرتمند» نامیدن منتقدان و «تاکید بر حمایت ۵۱ درصدی مردم از برجام» و ارسال پالس به اروپا برای کمک به اصلاح‌طلبان، بار دیگر نشان داد که نگاهش به مسائلی همچون برجام، صرفا نگاهی حزبی است و متاسفانه در این رویکرد، منافع ملی نادیده گرفته می‌شود. وزیر خارجه به خواست مردم و خشمگین شدن آنها اشاره کرده است. دولتمردان در سال‌های گذشته تاکید داشتند که با برجام تمامی تحریم‌ها به یکباره لغو خواهد شد و با فتح الفتوح برجام! تمامی مشکلات کشور اعم از گرانی، رکود و بیکاری رفع شده و حتی مشکل آب خوردن مردم نیز حل می شود! متاسفانه دولت آقای روحانی علی‌رغم وقت‌کشی و عهدشکنی اروپا، همچنان دلخوش به برجام اروپایی است!»

ظریف این روزها تلاش می‌کرد مشکلات اساسی نظام را در خارج از کشور جور دیگری نشان دهد. به عنوان مثال در گفتگو با بازلرتسایتونگ به دروغ گفت بیشتر مردم معتقدند که سیاست خارجی ما در سوریه و منطقه برای امنیت ملی ما حیاتی است!

دلواپسان معتقدند برجام باید آینه عبرت برجام اروپایی باشد. ظریف مجبور شد برای کاستن از فشار آنها و مقاومت‌شان برای پیوستن ایران به گروه اقدام مالی FATF، مواضع خود را تا حدود زیادی به آنها نزدیک کند و عنوان کرده مردم از سیاست خارجی ایران در سوریه راضی‌اند. در واقع او وزارت خارجه را شریک سپاه در جنگ سوریه معرفی کرده و ادعا کرده مردم هم از این سیاست حمایت می‎کنند.

در چنین شرایطی یکی از راه‎های نظام و در واقع علی خامنه‎ای مقاومت در برابر تحریم‎ها تا جاییست که به قول بیژن زنگنه وزیر نفت، مردم دوام بیاورند. در این گزینه اصل بر مقاومت حداکثری تا پایان دولت ترامپ است و سردمداران نظام امیدوار خواهند ماند که  ورق برگردد و دولت ترامپ برای دومین بار رئیس جمهور نشود. در این سناریو هیچیک از عوامل اصلی قابل پیش‎بینی نیستند. یک جرقه کافیست تا ایران صحنه اعتراضات و اعتصابات شود اما زمان آن مشخص نیست. شکست ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا هم فقط یک احتمال است.

گزینه دیگر خامنه‌ای، نشستن پای میز مذاکره با آمریکاست. اما اینکه رژیم تا چه اندازه حاضر به عقب‎نشینی است و این نرمش قهرمانانه چه تبعات داخلی و خارجی در پی خواهد داشت و آمریکا چه امتیازاتی می‎خواهد و کدام امتیاز را می‎دهد نیز مشخص نیست. گزینه مذاکره اصلاً مردود نیست و احتمال آن بسیار زیاد است اما مسئله اینجاست که حتی اگر این روند به صورت مخفیانه نیز در حال انجام باشد مطمئناً تا امروز نتیجه نداشته است چون فشارهای آمریکا بی‎وقفه زیاد می‎شود.

باند خامنه‌ای ادعا می‎کند دستاورد برجام هیچ است، دولتی‎ها هم می‎گویند بعد از خروج آمریکا، اروپایی‎ها به تعهدات خود عمل نکرده‌اند. بیژن زنگنه وزیر نفت در سخنرانی اخیر خود گفته بود اروپایی‎ها حتی جواب تلفن ما را هم نمی‎دهند و ظریف هم گفته پیش از برجام بیشتر نفت می‎فروختیم! با این اوصاف، پس چرا خامنه‎ای برجام را آتش نمی‎زند؟! هفت شرطی که او برای ادامه برجام با اروپا گذاشت چه شد و به کدام یک از آنها عمل شد؟ چرا دلواپسان و حزب‎اللهی‌ها بجای حمله به دولت از خامنه‏‎ای نمی‌خواهند از شرّ این «هویج پوسیده» خلاص‎شان کند؟! شاید «استعفای اینستاگرامی» محمدجواد ظریف در شامگاه دوشنبه ششم اسفند ۹۷ که خبرش توسط سخنگوی وزارت خارجه نیز تائید شد، بیانگر بن‌بستی باشد که دولت روحانی و کل نظام در آن گرفتار است و برای خروج از آن حتی از «سردار دیپلماسی» نیز کاری ساخته نیست.