(شرق الاوسط) دولت عراق با امکاناتی محدود و متواضع در تلاش است تا از پیامدهای رویارویی ایالات متحده آمریکا و ایران پس از تصمیم واشنگتن برای قرار دادن سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریستی، جلوگیری کند؛ پیامدهای رویارویی که انتظار می‌رود بطور مستقیم بر ثبات سیاسی، امنیتی و اقتصادی عراق تأثیری منفی بگذارد. تهران همواره بر همکاری کامل بغداد برای دور زدن تحریم‌ها اصرار می‌ورزد و این در حالیست که واشنگتن حاضر به تمدید مهلت دیگری برای دولت عراق برای ادامه واردات گاز و مشتقات نفتی از ایران نیست.
از سوی دیگر تهران از خواسته خود از دولت بغداد برای خارج کردن هرچه سریع‌تر نیروهای آمریکایی از خاک عراق عقب‌نشینی نکرده است. علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در ملاقات با عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق گفت: «باید اطمینان حاصل کنید که آمریکایی‌ها نیروهای خود را در اسرع وقت از خاک عراق خارج کنند زیرا بقای آنها برای مدت زمان طولانی خروج آنها را برای مرحله بعدی مشکل می‌سازد.»
اما موضع دولت عراق که از زبان برهم صالح رئیس جمهوری این کشور بیان شد، خیلی صریح و شفاف است؛ رئیس جمهوری عراق گفته است: «یک توافق عمومی و همگرایی ملی در سطح همه کشور [عراق] مبنی بر ادامه همکاری بغداد با نیروهای ایالات متحده آمریکا وجود دارد.»
در حالی که تهران در باورهای خود عراق را در حیطه منطقه حیاتی خود در نظر می‌گیرد، خیز برداشتن ریاض با میلیاردها دلار کمک به عراق و سرمایه‌گذاری‌های کلان در مناطق مرکزی، جنوب و شمال این کشور و نیز بستن قراردادهای امنیتی و ایجاد کمیته هماهنگی اقتصادی- تجاری با بغداد، محاسبات رژیم تهران را برهم زده است. نزدیکی عراق به عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر برخلاف منافع تهران و به زیان امنیت ملی رژیم ایران تلقی می‌شود چرا که هر چقدر عراق به پیرامون عربی خود نزدیکتر شود، فاصله‌اش با رژیم تهران بیشتر خواهد شد.
همچنین حضور قوی ریاض در بغداد، که چند هفته پیش با دیدار هیئت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی صورت گرفت، با خشم علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، روبرو شد. او در دیداری که روز شنبه ۶ آوریل ۲۰۱۹ با عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق داشت، به صراحت و علنی ضمن انتقاد از نزدیکی روابط سعودی و عراق، گفت که نزدیکی ریاض با بغداد واقعیت مواضع عربستان سعودی را منعکس نمی‌کند!
عبدالمهدی نخست‌وزیر عراق اما با رد محترمانه‌ی درخواست‌های خامنه‌ای مبنی بر خروج هرچه سریع‌تر نیروهای آمریکایی از عراق و همچنین دوری جستن از ایجاد روابط نزدیک با ریاض گفت، سیاست حکومت عراق همکاری با همه کشورهاست.
برای تأکید بر مواضع مستقل عراق در برابر رژیم جمهوری اسلامی است که نخست وزیر این کشور به محض بازگشت به بغداد بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن آمده است: «سیاست حکومت عراق مبنی بر تقویت مشترکات و فرصت‌های همکاری با همه کشورهای پیرامون و عدم حضور در محور هیچ کشوری و رد سیاست‌های مشابه است.»
عادل عبدالمهدی در این بیانیه تاکید کرده است: «دولت عراق خواستار تقویت روابط با ایران در همه حوزه‌ها و تلاش مشترک برای اجرای توافقنامه‌هاست اما در عین حال سیاست حکومت بغداد مبنی بر تقویت مشترکات و فرصت‌های همکاری با همه کشورهای پیرامون و عدم حضور در محور هیچ کشوری و رد سیاست‌های مشابه است. عراق خواستار روابطی است که به نفع همه ملت‌های منطقه باشد.»
ریاض اکنون تلاش می‌کند، قدم‌های جدی برای تقویت روابط خود با بغداد بردارد تلاش‌های ریاض در راستای ایجاد نوعی تعادل منطقه‌ای با ایران است که پس از سقوط دولت عراق در سال ۲۰۰۳ به نفع حکومت ایران تمام شد. نزدیکی عراق با محیط عربی خود و کمک کشورهای عربی به این کشور باعث ایجاد توازن قدرت در منطقه خواهد شد.
رد پیشنهادات خامنه‌ای برای دور کردن عراق از آمریکا و عربستان سعودی از سوی عادل عبدالمهدی و شک و تردیدهای رهبر جمهوری اسلامی نسبت به اهداف ریاض، تهران را به شدت نگران کرده است. آنهم در حالی که بغداد برای در پیش گرفتن سیاستی بی‌طرفانه در برابر درگیری‌های منطقه‌ای و احترام به تنوع مذهبی و قومی در داخل این کشور و بازگشت مجدد بغداد به «هویت عربی» خود، که نتیجه طبیعی اکثریت عرب جمعیت این کشور است، تلاش می‌کند.
تهران که برای اولین بار در تاریخ پس از توافقنامه «زهاب» بین امپراتوری عثمانی و حکومت صفویه در سال ۱۶۳۹، از عامل مذهب برای برقراری ارتباطات اجتماعی و فرهنگی با عراق فرصتی طلایی پیدا کرده بود، نتوانست از این عامل به سود خود استفاده کند. در توافقنامه «زهاب» عثمانی قبول کرد که بُعد مذهبی حکومت صفویه را در رابطه با بخش‌هایی از عراق به رسمیت بشناسد و در مقابل استانبول کنترل سیاسی و اقتصادی و نظامی همه عراق را به دست گرفت.
امروز در روابط تهران- بغداد، جغرافیا و شرایط دشوار آن خود را بر عراقی‌ها تحمیل می‌کند به ویژه آنکه مردم عراق به گروه‌هایی که بخش عمده‌ای از عناصر آنها به تهران وابسته هستند گرفتار شده است.
حکومت ایران برگ‌های مختلفی برای بازی در صحنه سیاسی و نظامی عراق دارد. عراق تا این لحظه مانند میدانی با دروازه‌ای باز برای بازی‌های رژیم ایران علیه آمریکا به شمار می‌رود چرا که حتی اگر نتواند حکومت عراق را برای رویارویی با آمریکا به همراه خود بکشاند، می‌تواند شبه‌نظامیان وابسته‌اش مانند «حشدالشعبی» را با خود همراه کند. تهران تلاش می‌کند تا از نیروهای شبه‌نظامی عراقی وابسته به خود برای گرفتن امتیاز از آمریکا در قبال ثبات و امنیت این کشور در آینده استفاده کند.
اگر شبه نظامیان وابسته به ایران در هر درگیری میان تهران و واشنگتن در آینده جانب ایران را بگیرند آنگاه احتمال درگیری میان نیروهای مسلح عراق و این شبه نظامیان زیاد خواهد بود که این تنش بر امنیت این کشور تاثیری بسیار منفی خواهد گذاشت. این همان چیزیست که همه طرفین عراقی در تلاش‌اند تا از وقوع آن جلوگیری کنند زیرا این درگیری‌ها موجب خشونت و اختلاف میان شیعیان و درگیری میان احزاب شیعی خواهد شد.
عراق با تمام نیروی خود به تصمیمی قاطع جهت اتخاذ سیاستی بی‌طرفانه برای خروج صلح‌آمیز از یک درگیری احتمالی منطقه‌ای نیاز دارد. عراق خوب می‌داند که بر اثر نفوذ حکومت ایران در شبه‌نظامیان این کشور در موقعیت بسیار دشواری قرار گرفته است. بغداد نه قادر است خواسته‌های جمهوری اسلامی در ایران را برآورده کند و نه امکان همراهی کامل با سیاست آمریکا را دارد چرا که مقامات بغداد نمی‌توانند مواضع متغیر واشنگتن را تحلیل و یا دریابند.
*منبع: شرق الاوسط
نویسنده: مصطفی فحص
*ترجمه و تنظیم از کیهان لندن
