دختر سفیر؛ هنرمندی با آثاری مملو از اندوه، حشرات و زنان برهنه!

خانواده مهدی سنایی سفیر جمهوری اسلامی در مسکو اعلام کردند مراسم ختم فرزندانشان «عارفه» روز شنبه چهارم آبان در مسجد «نور» تهران برگزار می‌شود.

https://twitter.com/hassan_younesi/status/1187366477965471744

۳۰ مهرماه، کانال تلگرامی سفارت جمهوری اسلامی اعلام کرد عارفه سنایی به علت سکته مغزی درگذشت اما رسانه‌‌های روسی به نقل از منابع آگاه خبر از خودکشی او دادند. گرچه سفارت ایران خبر خودکشی این دختر ۲۸ ساله را رد کرد اما شواهد و قرائن محکم‌‌تر از آن است که بتوان این خبر را لاپوشانی کرد.

منابع روس می‌‌گویند عارفه از طبقه نهم آپارتمانی که در آن ساکن بود خود را به بیرون پرتاب کرده و روی سقف ماشین «رنو داستر» که در محوطه پایین ساختمان پارک بود افتاده است.

ساکنین آپارتمان می‌‌گویند او را در حالی که بلوز سفید و شلوار جین به تن داشت و از طبقات بالای ساختمان به پایین پرتاب شده دیده‌اند. برخی رسانه‌‌ها مدعی شدند عوامل سفارت به سرعت جسد او را منتقل کردند و خون‌های روی زمین پاک شده است و برخی دیگر نوشته‌‌اند جسد دو ساعت روی زمین بود تا اورژانس و پلیس رسید.

آپارتمان حدود سه چهار دقیقه با ساختمان سفارت جمهوری اسلامی فاصله دارد و ساکنان آن تایید کرده‌‌اند که عارفه در آن ساکن بوده است.

اینکه خانواده سنایی و سفارت جمهوری اسلامی ترجیح دادند علت مرگ او را سکته مغزی اعلام کنند و برای کتمان واقعیت تلاش کردند چندان عجیب نیست. عموم مردم در ایران خودکشی را از نظر فرهنگی و دینی تقبیح می‌‌کنند و آن را «بد می‌دانند». افزون بر مسائل عاطفی و احساسی و عقاید مذهبی، برای یک مقام رسمی سیاسی آنهم با موقعیت سنایی و در نظامی مانند جمهوری اسلامی، اصلا خوشایند نیست که گفته شود فرزندش خودکشی کرده است.

منابع روسی به اتفاق تایید کرده‌اند که عارفه سنایی از افسردگی رنج می‌‌برده و حدود ۱۰ سال در ایران تحت مراقبت روانپزشک بوده و دارو مصرف می‌‌کرده اما با متخصصان روسی تماسی نگرفته است.

این ادعا را به نحوی حسن یونسی، دایی عارفه [پسر علی یونسی] نیز تایید کرده است. حسن در اینستاگرامش با انتشار عکسی از خواهرزاده خود نوشت: «او مدت‌ها بود که از بیماری رنج می‌برد و صبح سه‎شنبه در اثر سکته مغزی خانواده ما و به‌خصوص خواهرم که او تنها فرزندش بود را در غمی جانکاه تنها گذاشت.»

عارفه اخیرا بار چهار بار پیش از مرگ به ایران سفر کرد. شماری از کارشناسان می‌‌گویند سفرهای مکرر می‌‌تواند از عوامل تاثیرگذار بر روح و روان باشد.

با همه اینها اما مرگ دختر سفیر جمهوری اسلامی در مسکو از موارد مشکوک است. به ویژه آنکه برخی رسانه‌‌ها نوشته‌‌اند او به بیرون ساختمان «پرت شده است». برخی فعالان رسانه‌‌ای روس که در مورد مرگ عارفه سنایی صحبت کرده‌اند می‌‌گویند اواخر سال ۲۰۱۶ نیز جسد دختر ۱۵ ساله‌‌ی یک دیپلمات ترک در باکو پیدا شد. اکنون شایعاتی در فضای مجازی در مورد احتمال کشته شدن عارفه پخش شده که تایید یا رد آن ممکن نیست.

گرچه پدربزرگ و پدر او از مقام‌‌های ارشد سیاسی جمهوری اسلامی هستند اما به نظر می‌‌رسد سبک زندگی عارفه مثل اغلب آقازاده‌‌های رژیم متفاوت از چارچوب‌‌های مورد نظر جمهوری اسلامی بوده است که کارگزارانش با زور به خورد شهروندان عادی می‌‌دهند.

عارفه از سال ۲۰۰۸ برای تحصیل در رشته روانشناسی تجربی دانشگاه اکسفورد و سپس معماری موسسه «Architectural Association» به لندن رفت و تا سال ۲۰۱۹ در این شهر اقات داشت. او در کنار تحصیل به هنر عکاسی، نقاشی و طراحی می‌‌پرداخت و کولاژ‌هایی از کتاب‌ها و داستان‌ها را به شکل ویژوآل ویدئو طراحی می‌کرد. عارفه بخشی از آثار خود را در صفحه اینستاگرامش که همچنان در دسترس عموم است به نمایش گذاشته است.

او انیمیشن‌‌های کوتاه می‌‌ساخت و نقاشی‌‌هایش را در صفحه اینستاگرام شخصی، وبسایت شغلی و شبکه اجتماعی «ویمو» (Vimeo) به نمایش می‌‌گذاشت. آوریل ۲۰۱۹ انیمشن کوتاه عارفه سنایی در «مایت مدیا» فستیوال برلین به نمایش درآمد.

نمایش شمار زیادی از آثاری که عارفه در اینستاگرام و یا ویمو به اشتراک گذاشته بی‌‌تردید در ایران ممنوع است از جمله تصویر برهنه زنان در انیمشین اوژن اونگین اثر الکساندر پوشکین شاعر و نویسنده مشهور روس. اگر هنرمندی در داخل ایران اقدام به انتشار عمومی همان آثاری کند که عارفه به آن علاقمند بود حتما گرفتار مورد پیگرد قرار می‌گرفت.

دختر سفیر رژیم ایران در مسکو مثل میلیون‌‌ها نفر از همسن و سال‌‌های خود سبکی از زندگی را انتخاب کرده بود که در نقطه مقابله هنجارها و چارچوب‌‌هایی قرار دارد که نظام از یک جوان انقلابی و ارزشی توقع دارد.  آنطور که از ظواهر امر بر می‌‌آید او تحت تاثیر باورها و عقاید پدربزرگ امنیتی و پدر خود که یکی از مهمترین سفارتخانه‌‌های جمهوری اسلامی به او سپرده شده قرار نگرفته است مگر آنکه وی نیز ظاهر و باطن‌اش متفاوت بوده!

البته عارفه تنها عضو خانواده یونسی نیست که انتخاب کرد طور دیگری زندگی کند. حسن یونسی دایی او نیز در جریان تظاهرات بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ با معترضان همراه بود و نهایتا بازداشت و محکوم به زندان شد.

از آثار هنری عارفه پیداست که نگاه کاملا متفاوتی نسبت به پیرامون خود و از جمله معیارهای نظام و خانواده‌ی وابسته‌اش به جمهوری اسلامی دارد.

زینب یونسی مادر عارفه (همسر مهدی سنایی و دختر علی یونسی) زبان‌شناس و مترجم زبان روسی است. از او تا کنون سه کتاب از ادبیات روسیه به زبان فارسی ترجمه شده است. «استالین خوب» (اثر ویکتور ارافیف)، «زلیخا» (اثر گوزل یاخینا) و «هوانورد» (اثر یوگنی وادالازکین) که هر سه در انتشارات نیلوفر به چاپ رسیده است. این انتشارات در سال ۱۳۵۶ تاسیس شد و آثار زیادی در حوزه زبان و ادبیات و فرهنگ شوروی و روسیه به چاپ رسانده. عارفه سنایی طراح جلد کتاب «هوانورد» است.

پیشینه خانوادگی

سنایی از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۷ رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی در قزاقستان و از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۲ همین مسئولیت را در روسیه داشت. او از آذر سال ۱۳۹۲ از سوی دولت اول روحانی به عنوان سفیر جمهوری اسلامی در مسکو منصوب شد. عارفه در ایران متولد شد اما در قزاقستان و روسیه بزرگ شد و حدوداً ۱۵ سال یعنی بیش از نیمی از زندگی خود را در قزاقستان و روسیه سپری کرد.

علی یونسی [با نام امنیتی علی ادریسی] پدر بزرگ عارفه دستیار ارشد حسن روحانی در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهب است. او از چهره‌‌های مرموز امنیتی جمهوری اسلامی است که پیش از آنکه متصدی وزارت اطلاعات رژیم شود قاضی نیروهای مسلح بود و در دهه شصت خورشیدی، در کنار اعضا و هواداران سازمان مجاهدین خلق، ده‌‌ها نفر از جمله اعضای حزب توده و فداییان خلق نیز با حکم او به جوخه‌های اعدام سپرده شدند.

بهرام افضلی فرمانده نیروی دریایی ایران، بیژن کبیری فرمانده نیروهای نوهد (کلاه‌سبزها)، هوشنگ عطاریان از فرماندهان عالی‌رتبه جنگ و مشاور وزیر دفاع، حسن آذرفر استاد دانشکده افسری و معاون پرسنلی نیروی زمینی، شاهرخ جهانگیری عضو مشاور کمیته مرکزی حزب کمونیست ایران و از مسئولان سازمان نوید، ابوالفضل بهرامی‌نژاد، محمد بهرامی‌نژاد، فرزاد جهاد، غلام‌رضا خاضعی و خسرو لطفی از کادرهای مخفی حزب توده از چهره‌‌های مشهور چپگرا بودند که در دوران ریاست او اعدام شدند.

یونسی در سال‌‌های اخیر کم اظهارات جنجالی نداشت. به عنوان مثال اردیبهشت ۱۳۹۳، پس از پایان سفر دو روزه‌‌اش به شیراز گفت، «پرچم سه‌رنگ ایران سابقه بسیار قدیمی دارد. این یک نماد ملی است. عده‌ای خیال می‌کردند نماد شیر و خورشید در میان پرچم ایران یک نماد سلطنتی است اما اینگونه نیست.» وی برای توجیه دفاع خود از شیروخورشید آن را به اسلام ربط می‌دهد: «شیر نماد حضرت علی و خورشید نماد حضرت محمد است و تنها تاجش مربوط به شاه بود. اگر به من باشد، هلال احمر را تغییر می‌دهم و شیر و خورشید را جایگزین آن می‌کنم!»

این حرف‌‌ها که انگیزه بیان آن نامشخص بود خشم تندروها و حزب‌‌اللهی‌‌ها را به همراه داشت از جمله حسین شریعتمداری مدیرمسئول روزنامه کیهان تهران حرف‌‌های یونسی را «عجیب و بی‌پایه و اساس» خواند.

«مسخ» معروف‌‌ترین داستان فرانتس کافکا اندیشمند و نویسنده مشهور چک و آلمانی‌زبان است. پسر جوانی به نام گرگور (گره‌گوار) یک روز صبح وقتی از خواب بیدار می‌شود می‌بیند که به یک حشره بزرگ (سوسک) تبدیل شده است. تبدیل انسان به حشره، نماد زندگی پوچ و بی‌‌معناست. یک زندگی خشک و بی‌‌‌روح مادی که سبب از خودبیگانگی و مسخ می‌‌شود و تنهایی، اندوه و انزوا و اضطراب از پیامدهای آن است. اینستاگرام عارفه سنایی به نوعی یادآور این اثر کافکاست.

عارفه در چند اثر خود جایگاه غم و اندوه در مغز را به تصویر کشیده و ویدئویی کوتاه درباره آن ساخته است.

پیکر زنان، سگ‌‌ و حشرات تقریباً در اغلب آثاری که عارفه خلق کرده یا آنها را از دیگران به اشتراک گذاشته عناصری هستند که دائم حضور دارند. اینکه این ذهنیات از کجا نشأت گرفته قطعا یک بحث کارشناسی و روانی است. این نشانه‌‌ها در محفل خانوادگی سنایی‌‌ها و یونسی‌‌ها با چه واکنشی روبرو بوده، مشخص نیست اما حتماً نشانه‌‌هایی نیست که محتوای آن در چارچوب‌‌هایی که مسئولان  فرهنگی رژیم ایران برای هنرمندان مقرر کرده‌اند بگنجد. هم پدر و هم پدر بزرگ او به نوعی پاسبانان چارچوب‌‌ها و ارزش‌‌های نظام‌اند و عارفه شباهت زیادی به آن دو نداشت.

عارفه یک ماه پس از سحر خدایاری «دختر آبی» خودکشی کرد. آلبر کامو فیلسوف و نویسنده فرانسوی می‌‌گوید، «تنها یک مسئله اساسی فلسفی وجود دارد و آنهم خودکشی است. تشخیص اینکه زندگی ارزش زیستن دارد یا به زحمت زیستن‌اش نمی‌ارزد. خودکشی درواقع پاسخ قاطعانه‌ای است به مسئله اساسی فلسفه. باقی چیزها: مثلا اینکه جهان دارای سه بعد و عقل دارای نه یا دوازده مقوله است مسائل بعدی و دست دوم را تشکیل می‌دهد.»

روانشناسان بر اساس تجربیات و یافته‌‌ها می‌‌گویند شمار زیادی از افرادی که خودکشی می‌‌کنند می‌خواهند پیامی را به خانواده و جامعه خود منتقل کنند. با فرض درست بودن این موضوع پیام خودکشی سحر و عارفه کاملا متفاوت بود.

هر دو آنها تقریبا هم‌سن و سال بودند اما با دو سبک زندگی متفاوت. یکی برخوردار از همه امکانات آقازادگی و فرصت برای پیشرفت با تحصیل در دانشگاه‌‌های خارج از کشور و موقعیت ممتاز خانوادگی و دیگری از قشری آسیب‌دیده و دربند باید و نبایدهای حکومتی و محروم از اولیه‌‌ترین حقوق یک انسان. سرنوشت و زندگی هر دو آنها اما به خودکشی منتهی شد. آیا شرایط سیاسی و اجتماعی نقشی در «حل» این «مسئله اساسی فلسفه» ندارد؟!

و اما تفاوت دیدگاه عمومی در مورد آنها از زمین تا آسمان است و این را به وضوح در شبکه‌‌های اجتماعی می‌توان دید.

https://twitter.com/arman_hadaf/status/1186619527825633281

ماجراى خودکشى دختر سفیر ایران در روسیه به معماهاى حل نشده کشته شدن فرزندان مسئولین اضافه شد مانند قتل پسر روحانى یا محسن رضایى، یا خیلیهاى دیگه که رسانه اى نشد یا مثل روح الامینى ترجیح دادند با قاتلان تعامل داشته باشند! https://t.co/wQEINwnsDy

— Ο Χοσεΐν بنام خداى رنگین کمون (@ciel_haut) October 24, 2019

https://twitter.com/ronin82430895/status/1186941275590647808

افسردگی یه بیماری هست که اصن حالیش نیست دختر سفیر باشی یا دختر شاه یا ی آدم موفق و بی درد!
یه بیماری درونی و عمیق که حتی رو ظاهر هم نمیشه فهمید و طرف الان پیشت شاد و خوشحال و میگی چقدر حالش خوبه بعد با تو خداحافظی می‌کنه می‌ره خودشو راحت می‌کنه!
خلاصه افسردگی بی پدر و مادره!

— عمو ساسان⁦ (@SaSan6969) October 22, 2019

شاید در آینده‌‌ انتشار جزئیات بیشتری از مرگ  مشکوک عارفه سنایی ابعاد دیگری از زندگی تلخ او را به تصویر کشد. آثارش می‌گویند که زندگی به ظاهر مرفه او پر از دالان‌‌ها و سیاه‌‌چاله‌‌های ذهنی و روانی بوده است.

البته در بین مقامات ارشد جمهوری اسلامی، مهدی سنایی تنها کسی نیست که فرزندش تصمیم گرفت به زندگی خود خاتمه دهد. محمد فریدون فرزند ۱۸ ساله حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی سال ۱۳۷۶ ظاهرا با اسلحه خودکشی کرد. حادثه‌ای مشکوک که در مورد آن نیز حرف و حدیث بسیار است و خانواده روحانی صحبت از «قتل سیاسی» می‌‌کنند.

شبنم نعمت‌‌زاده دختر فاسد محمدرضا نعمت‌زاده وزیر پیشین صمت در دولت روحانی در جریان رسیدگی به اتهاماتش در دادگاه خطاب به قاضی گفت «پدرم، پدر خوبی نبود ولی برای مملکت مدیر خوبی بود، چهل سال تنها بودم و پدری نداشتم!» کسی چه می‌‌داند؛ چه بسا این واقعیت زندگی برخی از آقازاده‌‌ها باشد که از تعلق خود به این «آقایان» و این «نظام» رنج می‌برند.