احمد رأفت – ویکی‌پدیای فارسی آیا واقعا یک دانشنامه آزاد است؟ بر پایه تحقیقاتی که بنیاد «دموکراسی باز» Open Democracy آمریکا انجام داده است چنین به نظر نمی‌آید.
در کنفرانسی که سال گذشته در ۲۰ شهریور در تهران با عنوان نشست «کاربرد تکنیک‌های ویکی‌پدیا در ارتباطات» برگزار شد، یکی از مدیران بخش فارسی این دانشنامه در پاسخ به پرسشی گفت: «اجازه دهید اینگونه بگوییم، دوستانی که اینجا حضور دارند نقشی مشابه وزارت ارشاد را در ویکی‌پدیا فارسی ایفا می‌کنند. یعنی می‌توانند یک حساب کاربری را ببندند، یکی دیگر را باز کنند، اخطار دهند، و غیره. اما آنها حتی از وزارت ارشاد هم قوی‌تر هستند. آنها کلید را در دست‌شان دارند. درست مثل وقتی که وزارت ارشاد از انتشار یک روزنامه خاص ممانعت به عمل می‌آورد، و بنابراین آن روزنامه بطور خودکار منتشر نمی‌شود.»
آیا ویکی‌پدیا که خود را دانشنامه آزاد می‌خواند می‌تواند عملکردی مشابه نهادی دولتی در کشوری چون جمهوری اسلامی داشته باشد که وظیفه‌اش نه تضمین اطلاع‌رسانی آزاد بلکه سانسور گسترده است؟!
کیهان لندن این پرسش را با روابط عمومی بنیاد ویکی‌پدیا مطرح ساخت و این پاسخ را دریافت کرد: «ما تحقیقاتی را در این رابطه آغاز کرده‌ایم و وقتی به نتیجه‌ای دست یافتیم آن را در اختیار عموم قرار خواهیم داد.»
البته تا آنجا که ما اطلاع پیدا کردیم، این تحقیقات در تهران توسط همین کسانی انجام می‌گیرد که ویکی‌پدیای فارسی را تحت نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌گردانند! مشخص است که اینها هرگونه وابستگی به نهادهای دولتی را نفی می‌کنند. البته روابط عمومی بنیاد ویکی‌پدیا این شنیده‌ها را تائید نکرده و در عین حال آن را تکذیب هم نمی‌کند.
در نشست «کاربرد تکنیک‌های ویکی‌پدیا در ارتباطات» برخی از گردانندگان بخش فارسی ویکی‌پدیا نیز حضور داشتند. ویکی‌پدیای فارسی در سال ۲۰۰۳ میلادی آغاز به کار کرد ولی تنها از سال ۲۰۱۶ جلسات علنی برگزار می‌کند. در نشست سال گذشته، تنها مسئولین و ویراستاران ویکی‌پدیا فارسی حضور نداشتند. علاوه بر محسن سالک، که خود را مدیر ارشد ویکی‌پدیای فارسی معرفی کرد و برخی از ویراستاران چون احمد عامری، محمد حیدرزاده و آرش سلیمانی، یک مقام ارشد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم سخنرانی کرد. حمید ضیائی پرور مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این نشست اعلام کرد دفتری در وزارت ارشاد برای گردانندگان ویکی‌پدیای فارسی در نظر گرفته شده است. حمید ضیائی‌پور سابفه همکاری با نهادهای امنیتی را دارد و کتابی نیز با عنوان «جنگ نرم، ویژه جنگ رسانه‌ای» منتشر ساخته است که راهکارهایی برای کنترل و نظارت بر رسانه‌های داخلی ارائه می‌دهد.
محسن سالک مدیر ارشد ویکی‌پدیای فارسی نیز پروایی ندارد که بگوید برای مقابله با «حملات و کارزارهای هماهنگ شده توسط خرابکاران» به فعالیت مشغولند. یکی دیگر از ویراستاران می‌افزاید «صفحات را قفل می‌کنیم و به آنها اجازه این چنین حملاتی را نمی‌دهیم.». احمد عامری، یکی دیگر از گردانندگان ویکی‌پدیای فارسی، در اشاره به آنچه در ارتباط با شخصیت‌های سیاسی جمهوری اسلامی به مقالات از سوی کاربران اضافه می‌شود می‌گوید: «ما اجازه انتشار چنین اخباری را نمی‌دهیم… مگر زمانی که از سوی رسانه‌های دولتی منتشر شده باشد و ده‌ها مقاله آن را تائید کرده باشند.». به عبارت دیگر کاربران مستقل ویکی‌پدیای فارسی تنها می‌توانند از اطلاعاتی استفاده کنند که نظام جمهوری اسلامی توسط مأموران خود در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آنها را تائید کرده باشد! نظامی که از سوی بسیاری از مجامع بین‌المللی به عنوان ناقض حقوق بشر معرفی شده و متهم به سانسور گسترده است.
آنچه اما تعجب برانگیز است پیامی است که جیمی ولز بنیانگذار ویکی‌پدیا برای نشست تهران فرستاده است که می‌تواند به نوعی تائید عملکرد بخش فارسی این دانشنامه تحت نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد. البته جیمی ولز چند ماه قبل از این پیام، در پیام دیگری در اشاره به وضعیت نویسندگان ایرانی گفته بود «آنها مجبورند جان‌شان را برای کارشان به خطر بیاندازند». احتمالا بنیانگذار ویکی‌پدیا که از وضعیت سانسور و سرکوب در جمهوری اسلامی قطعا اطلاع دارد، یا دچار فراموشی شده یا به دلایلی که روشن نیست تغییر نظر داده است. این مسئله‌ای است که جیمی ولز باید روشن کند. سازمان حقوق بشری «عدالت برای ایران» از بنیاد ویکی‌پدیا خواسته است علاوه بر تحقیقات در ارتباط با بخش فارسی، در قوانین خود نیز به نوعی بازنگری کند که آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات در کشورهایی که سانسور بر آنها حکومت می‌کند، تضمین شود.
در این زمینه «عدالت برای ایران» چندین نمونه از عملکرد ویکی‌پدیای فارسی را نیز افشا کرده است از جمله حذف برخی مطالب کاربران از صفحه محسن رضائی فرمانده سابق سپاه پاسداران انقلا اسلامی. در بیانیه این نهاد حقوق بشری آمده است : «یکی از بی‌شمار نمونه‌های حذف اطلاعات درباره ناقضان حقوق بشر، صفحه فارسی محسن رضایی است. در هشتم تیر ۱۳۹۴ (۲۹ ژوئن ۲۰۱۵) بخش تازه‌ای با عنوان موارد نقض حقوق بشر به صفحه او افزوده شد. در میان موارد زیادی از نقض حقوق بشر مانند بازداشت خودسرانه، شکنجه و اعدام زندانیان سیاسی، در این بخش به نقش محسن رضایی در بمب‌گذاری سال ۱۹۹۴ در مرکز یهودیان در آرژانتین نیز اشاره شده بود؛ که به همین دلیل در سال ۲۰۰۷ نام وی به فهرست افراد تحت تعقیب اینترپل افزوده شد. چند ساعت بعد از اضافه شدن این اطلاعات، همه این بخش توسط یکی از ویرایشگران ویکی‌پدیای فارسی بدون ارائه هیچ توضیحی حذف شد. موضوعی که باعث می‌شود طرح این مثال بسیار روشنگر باشد این است که اطلاعات آشکارا غلطی که در سال ۲۰۱۳ به صفحه محسن رضایی اضافه شده و مدعی است که نام او از فهرست افراد تحت تعقیب اینترپل بیرون آمده، تا به امروز در صفحه او باقی مانده است.»
