چهل و نهمین جشنواره بین‌المللی فیلم روتردام

رضا چاوک – چهل و نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم روتردام که از ٢۲ ژانویه آغاز شده بود،  روز یکشنبه ۲ فوریه به کار خود پایان داد. مدیریت امسال جشنواره با برو بایر Bero Beyer بود که پس از مدیریت موفق در طول پنج سال، آخرین سالی بود که در این مقام حضور داشت.

امسال ۵۷۴ فیلم (۲۷۳ فیلم بلند، ۲۸۴ فیلم کوتاه و ۱۶ اثر نیمه بلند سینمایی) در بخش‌های مختلف این جشنواره در ۱۴۰۵ نوبت اکران به نمایش درآمدند. ۱۴۵ فیلم اولین نمایش جهانی را در این جشنواره داشتند. ویژگی فستیوال فیلم روتردام این است که با وجود این حجم از نمایش برای بیش از سیصد و چهل هزار تماشاگر مشتاق و حدود سه هزار میهمان معمولاً صندلی هیچ نمایشی خالی نمی‌ماند.

امسال نیز چون سال های گذشته نمایش فیلم‌های مستقل و تجربی در کانون توجه این جشنواره قرار داشت.

فیلم افتتاحیه

جشنواره با فیلم پرتغالی «پشه Mosquito» ساخته خوآئو نونو پینتو Joao Nuno Pinto گشایش یافت. این فیلم نه تنها اولین نمایش جهانی خود را تجربه می‌کرد بلکه نخستین فیلم پرتغالی است که برای افتتاحیه یک جشنواره مطرح جهانی انتخاب شد.

داستان این فیلم ماجرای زکریای هفده ساله است که در ارتش پرتغال ثبت نام کرده است. او در جریان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۱۷ از طرف ارتش پرتغال ماموریت پیدا می‌کند تا در موزامبیک، از این مستعمره پرتغال در برابر حمله آلمان دفاع کند.

بخش مسابقه 

جشنواره جهانی فیلم روتردام گرچه در سال‌های اول  به صورت غیرمسابقه‌ای برگزار می‌شد ولی از سال ۱۹۹۵ به شکل مسابقه‌ و رقابت درآمده و جایزه‌ای به نام «جایزه ببر Tiger Award» به برگزیدگان خود اهدا می‌کند.

هیئت داوران امسال را هانی ابو اسد کارگردان فلسطینی، امیلی بویز سوییسی، کوگونودا فیلمساز کره‌ای-آمریکایی، ساشا پولاک کارگردان فیلم «خدای کثیف» که سال گذشته به عنوان فیلم افتتاحیه جشنواره روتردام به نمایش درآمد و حافظ رنچاجاله فیلمساز اندونزیایی تشکیل می‌دادند.

امسال ده فیلم برای دریافت سه جایزه ببر طلایی و چهل هزار یورو جایزه نقدی رقابت داشتند. یازده فیلم از این مجموعه برای اولین بار نمایش داده می‌شد.

سرانجام فیلم  «ابر در اتاق او» The Cloud in Her Room از  Zheng Lu Xinyuan فیلمساز چینی به عنوان برنده ببر طلایی این دوره جشنواره معرفی شد.

همچنین جایزه ده هزار یورویی ویژه هیئت داوران به فیلم Beasts Clawing at Straws ساخته Kim Yonghoon کارگردان کره‌ای تعلق گرفت.

همزمان با اهدای جوایز بالا، «انجمن بین‌المللی منتقدان فیلم» نیز از میان پانزده فیلم شرکت‌کننده در بخش «آینده درخشان» این جشنواره، فیلم Moving On ساخته Yoon Dan-bi محصول کره جنوبی را بهترین فیلم تشخیص داد و جایزه منتقدان را به آن اهدا کرد.

فیلم‌های برگزیده تماشاگران

در این بخش فیلم «انگل Parasite»  به کارگردانی Bong Joon Ho’s از کره جنوبی مقام اول انتخاب تماشاگران را به خود اختصاص داد. این فیلم که در سال گذشته جایزه نخل طلایی فستیوال کن را از آن خود کرده بود، همچنین توانست برنده جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان در در هفتاد و هفتمین مراسم گلدن گلوب در سال ۲۰۲۰ شود.

فیلم «انگل» نامزد شش بخش از جشنواره اسکار امسال از جمله بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه، بهترین فیلم، بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان و بهترین بازیگر نقش اول مرد نیز هست.

فیلم «انگل» درباره یک  خانواده‌ای فقیر کره‌ای است که همگی آنها بیکار هستند. این خانواده چهار نفره با تا کردن جعبه‌های پیتزا سعی دارند امورات خود را بگذرانند. یکی از دوستان پسر خانواده، کی وو، می‌خواهد برای تحصیل به خارج از کشور برود و به کی وو پیشنهاد می‌کند که شغل او را به عنوان معلم زبان انگلیسی بگیرد. کی وو باید به دختر یک خانواده ثروتمند تدریس خصوصی کند. کم کم کی وو با حقه و کلک کاری می‌کند که کل خانواده‌اش به این خانه راه یابند و در شغل‌های مختلف (معلم هنر، راننده و خدمتکار) مشغول به کار شوند.

البته به مرور همه چیز خیلی پیچیده می‌شود و این خانواده در مسیری بدون بازگشت قرار می‌گیرد. درواقع می‌توان گفت که فیلم «انگل» همانطور که از نام آن پیداست، داستان آدم‌هایی بدون تخصص است که از سادگی و ثروت بقیه تغذیه می‌کنند.

فیلم‌های کوتاه

دراین بخش ٢۵ فیلم کوتاه (حداکثر ۶۵ دقیقه‌ای) شرکت داشت که در پایان فیلم‌های «Apparition» ساخته اسماعیل بحری از فرانسه، فیلم «Communicating Vessels» به کارگردانی Fortune Maïder و Annie MacDonell از کانادا و فیلم «Sun Dogs» ساخته Dorian Jespers از بلژیک و روسیه اول تا سوم شدند و جایزه پنج هزار یورویی بطور یکسان به هر کدام از سازندگان آنها اهدا شد.

فیلم‌های ایرانی شرکت کننده در جشنواره

امسال هیچ فیلم کوتاه یا بلند ایرانی در بخش‌های رقابتی جشنواره فیلم روتردام شرکت نداشت. اما سه فیلم بلند ایرانی در بخش غیررقابتی به نمایش درآمد. گرچه این فیلم‌ها امکان امتیازدهی مخاطبان را داشتند ولی از رده بیست و پنجم آرای تماشاگران بالاتر نیامدند.

از آنجا که تماشگران غیرایرانی شناخت کمی از سینمای قبل از انقلاب در ایران دارند، انتخاب دو فیلم مستند بلند درباره سینمای آن دوران قابل توجه است. دو فیلمساز ایرانی یکی ساکن لندن (احسان خوشبخت) «فیلمفارسی» را بر اساس کنار هم قرار دادن تصاویر فیلم‌های قبل از انقلاب می‌سازد و فیلمساز ایرانی دیگر ساکن ایران (سعید نوری) فیلم «زن به روایت مرد» را با موضوع نگاه مردسالارانه به زن در سینمای قبل از انقلاب تهیه کرده است.

این دو فیلمساز به گفته خودشان بدون اینکه از ساخت این فیلم‌ها توسط یکدیگر اطلاعی داشته باشند، فیلم‌های خود را به جشنواره روتردام اراِٸه میدهند و هر دو فیلم برای نمایش انتخاب می‌شوند. این دو در حین نمایش همزمان در روتردام فیلم‌های یکدیگر را می‌بینند و با هم آشنا می‌شوند.

سازندگان هر دو فیلم با انتخاب و چیدن نمونه‌ای  از فیلم‌های پرطرفدار با شخصیت‌های کلیشه‌ای، داستان‌های ملودرام، زنان اغواکننده و رقص و آوازهای کوچه و بازار به جامعه ایرانی متولد بعد از انقلاب و تماشاگران غیرایرانی، سینمای رایج قبل از انقلاب را به نمایش می‌گذارند.

«متری ۵/۶» فیلم دیگر ایرانی بود که پس از گذر از فستیوال‌های گوناگون به جشنواره روتردام رسید و پنج بار در پنج سالن مختلف و پر از تماشاگر به نمایش در آمد. اما اینکه در رتبه بیست و پنجم آرای تماشاگران قرار گرفت نشان از آن دارد که مورد توجه مخاطبین قرار نگرفته است. کارگردان فیلم (سعید روستایی) تلاش می‌کند با نگاهی واقع‌بینانه دمل چرکین اعتیاد را به تماشاگر نشان دهد. در این ارتباط از نمایش خشونت موجود در نیروهای انتظامی نیز ابایی ندارد. اما این فیلم نمی‌تواند به لحاظ خشونت لجام‌گسیخته با تماشاگر غیرایرانی ارتباط برقرار کند. ترک کردن تعدای از تماشاچیان از سالن سینما بیانگر همین موضوع است.

این فیلم دومین کار بلند سعید روستایی است. روستایی فیلم «ابد و یک روز» را در کارنامه هنری خود دارد. فیلم پرفروشی که او را به عنوان یک کارگردان و فیلمنامه‌نویس مطرح سینمای ایران معرفی کرد.  بعد از آن بود که منتقدان و تماشاگران کنجکاو بودند تا بدانند ساخته بعدی روستایی چیست. اما فیلم «متری ۵/۶» که با همان بازیگران و عوامل «ابد و یک روز» ساخته شده نتوانست انتظارات را برآورده کند.

فیلم پایانی

چهل و نهمین دوره جشنواره جهانی فیلم روتردام با نمایش فیلم «یک روز زیبا در محله Beautiful Day in the Neiborhood» به کارگردانی Marielle Heller به کار خود پایان داد. این فیلم درباره ستاره تلویزیونی کودکان آمریکا، میستر راجرز، است. او رابطه بسیار دوستانه‌ای با کودکان دارد. با بلوز قرمز کشباف و شلوار قدیمی خود آهنگ‌های دلپذیر برای آنان می‌خواند و با علاقه وافری به درد دل کودکان بیمار گوش داده و به این کار بیش از شغل خود اهمیت می دهد.