آیا برایتان قابل تصور است که صابون معمولی در مبارزه با ویروس از جمله ویروس کُرونا بسیار پر اهمیت باشد؟ پاسخ را باید در شیمی و نانوتکنولوژی جستجو کرد.
از هنگام انتشار ویروس کُرونا و به منظور پیشگیری از سرایت بیماری، تمرکز زیادی بر «آنتی‌باکتری‌ها» شده که در اصل متشکل از الکل، کمی‌آب و احتمالا مواد ضدعفونی کننده دیگر هستند. حالا خیلی‌ها نگرانند مبادا مغازه‌ها از آنتی‌باکتری‌ها و مواد ضدعفونی کننده خالی شود. این در حالیست که صابون معمولی که در دستشویی استفاده می‌کنیم، کارکرد بسیار بهتری دارد. اما چگونه است که صابون ظاهرا پیش پا افتاده در جنگ با ویروس بسیار کارآتر است؟
ترکیب ویروس
برای آنکه بفهمیم چگونه صابون به نبرد ویروس می‌رود، نخست باید بدانیم که ویروس و صابون چه ترکیب شیمیایی‌ای دارند. ویروس کُرونا مانند ویروس‌های دیگر، در اصل از سه جزء درست شده:
لیپیدها(مواد چرب)
آر.ان.آ (مواد ژنتیک)
پروتئین‌ها
ویروس‌ها در زمره «نانوذرات» هستند که اندازه آنها ده‌ها نانومتر است (یک نانو متر= ۰۰۰۰۰۰۱، ۰سانتی‌متر).
این نانوذرات مانند باکتری‌ها و سلول‌های ما زنده نیستند بلکه آنها مواد ژنتیک خود را با یاری گرفتن از موجودات زنده‌ی دیگر بازتولید می‌کنند. اما از آنجایی که ویروس باید بتواند بین سلول‌ها حمل شود تا بتواند از آنها در بازتولید استفاده کند، پس باید ماده ژنتیک آن در داخل ساختاری شبیه پیله محافظت شود که بطور عجیبی طی یک روند که خودساماندهی نامیده می‌شود شکل می‌گیرد.
کُرونا؛ پیله‌ی خودساخته
خودساماندهی یکی از روش‌های طبیعت برای بنای ساختارهای پیچیده است. لیپیدها کارکردی مانند آجرهای ساختمان دارند که سریع و اتوماتیک، خود را به شکل یک گوی (مثلا ویروس کُرونا) سامان می‌دهند.
کوشش برای بیان و توضیح این حالات مطابق با تجربه و مشاهدات روزانه‌ی ما دشوار است. تصویر آشفته‌ای را در نظر بگیرید که در آن آجرها، گیاهان، و عایق‌هایی به هوا پرتاب می‌شوند و در حال به هوا پرتاب شدن و سپس در مسیر سقوط به زمین بهم چفت می‌گردند و به صورت خانه‌ای ساخته شده به زمین می‌افتند! در طبیعت بر خلاف مشاهدات عادی ما، چنین روندهایی خیلی معمول است و عجیب و غریب نیست.
مولکول‌های پیچیده و ویروس می‌توانند فقط با یاری اندکی آب به صورت نانوساختار ترکیب شوند. باید یادآوری کرد که شیمیدان‌ها برای تأثیر دارو بر بدن با روشی هدفمند از این ویژگی نقل و انتقال ویروس «می‌آموزند».
استفاده از صابون یک جنگ شیمیایی در سطح نانوهاست
اگر بطور فشرده بخواهیم بگوییم: ویروس کُرونا ماده ژنتیک خود را در یک پیله‌ی لیپید که گرد خود سامان داده، به سوی قربانی بعدی حمل می‌کند. درست در همینجاست که نقش تاریخی صابون به میان می‌آید! صابون معمولی (جامد یا مایع) مولکول‌هایی شبیه لیپیدها هستند. این مولکول‌ها «دُمی» دارند که نمی‌خواهد با آب تماس داشته باشد، و «سری» دارند که از آب خوشش می‌آید.
هنگامی که این مولکول‌ها در آب حل شوند، به صورت کپسول‌هایی در می‌آیند. این کپسول شبیه قایق یا پیله‌ای است که ویروس سرهم‌بندی کرده است! یک اصل مهم در شیمی آن است که «مواد همسان، یکسان حل می‌شوند»؛ برای مثال مواد چرب در مواد چرب دیگر (ناهمانند) بهتر حل می‌شوند. اکثر ما تجربه کرده‌ایم که شستشوی لکه‌های چرب لباس یا تمیزکاری خانه خیلی راحت‌تر می‌شود چنانچه‌اندکی صابون در آب شستشو بریزیم. ولی این مولکول‌های صابون در حد نانو در آب حل می‌گردند.
الکل تاثیر کمتری دارد
وقتی که مولکول‌های صابون در تماس با ویروس قرار می‌گیرند، مواد چربی که ویروس را به هم پیوسته است حل می‌کند، به نحوی که پیوندهای بین اجزای ویروس قطع می‌شود و دیگر آن ذرّه، ذرّه‌ای نیست که بتواند سلول را آلوده کند. همین اتفاق با باکتری‌ها رخ می‌دهد که متشکل از یک لایه چربی هستند که اجزای آنها را بهم پیوند می‌دهد. درست است که الکل سفید یا اتانول نیز همین کار را می‌کنند، اما تاثیرشان بسیار کمتر از صابون است و به همین دلیل برای موثرتر کردن آنها به مقدار بسیار زیادی از آنها نیاز خواهیم داشت.
وقتی که دست‌تان را با صابون می‌شویید، درواقع یک جنگ مهم «نانو»یی علیه ویروس کُرونا به راه انداخته‌اید زیرا مولکول‌های صابون «خویشاوندان شرور» خود یعنی ویروس را حل می‌کنند و تار و پود آنها را می‌گسلند و آنها را از دنیای بیولوژی حذف می‌کنند.
امیدواریم همه شما دست‌های‌تان را بطور مرتب با آب و صابون بشویید.
*منبع: وبسایت نروژی Aftenposten
*ترجمه و تنظیم: احمد تاج الدینی
