با شیوع کُرونا در کشورهای مختلف، فراهم آوردن شرایط ادامه تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان در شرایط قرنطینه یکی از نخستین دغدغه‌های دولت‌ها بوده است اما در ایران دانش‌آموزان و دانشجویان همچنان پس از ۶۰ روز سرگردان هستند و سرنوشت سال تحصیلی آنها مبهم است.
هر چند حسن روحانی یک هفته پس از شیوع کُرونا در کشور از برگشت همه چیز به «روال عادی» سخن گفته بود اما دولتمردان او طی ۸ هفته نتوانسته‌اند شبکه‌ای منظم و یکپارچه برای آموزش آنلاین در مدارس و دانشگاه‌ها ایجاد کنند.
عدم دسترسی به دستگاه‌های ارتباطی هوشمند و سرعت کم اینترنت از جمله مشکلات ساختاری آموزش الکترونیک در این روزهای بحرانی است.
دولت روحانی هرچند لاف توسعه و تقویت زیرساخت‌های بخش الکترونیک را زده و می‌زند اما تجربه کُرونا عیار این ادعا را نیز سنجید و دولت در این رشته نیز نمره رفوزگی گرفت. از سوی دیگر محمدجواد آذری جهرمی بازجوی وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی و وزیر ارتباطات کنونی که برای ایجاد خفقان و سرکوب در ایران به راحتی «پایش روی سیم اینترنت» می‌رود تا آن را قطع کند با همه ادعاهایش نتوانست وضعیت اینترنت کشور را در بحران کُرونا سامان ببخشد.
روی تپه‌ها در جستجوی اینترنت
دولت بدون آنکه در نظر بگیرد چند درصد از دانش‌آموزان در سراسر ایران به اینترنت یا دستگاه‌های ارتباطی هوشمند دسترسی دارند، در تقلیدی کورکورانه از کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته از اواخر اسفند «آغاز آموزش آنلاین» برای دانش‌آموزان را اعلام کرد. هرچند با تأخیر فراوان و به تازگی برنامه «شاد» ( شبکه اجتماعی دانش‌آموزان) به عنوان نرم‌افزار آموزشی در فضای مجازی به منظور آموزش آنلاین و‌از راه دور راه‌اندازی شده است.
اما گذشت فقط چند روز کافی بود تا نشان بدهد ۳۰ درصد از ۱۵ میلیون دانش‌آموز کشور یعنی رقمی حدود ۵ میلیون دانش‌آموز به اینترنت یا دستگاه‌های ارتباطی هوشمند دسترسی ندارند. بر اساس آمارها تنها ۱۵ تا ۱٠ درصد از دانش‌آموزان ایران در این روزها بدون مشکل می‌توانند از برنامه آموزش آنلاین آموزش و پرورش استفاده کنند.
همچنین هزاران کودک بی‌شناسنامه با استفاده از «کارت حمایت تحصیلی» به تحصیل در مدارس مشغول هستند که از برنامه آموزش آنلاین وزارت آموزش و پرورش حذف شده‌اند. ورود به اپلیکیشن «شاد» تنها با واردکردن کد ملی امکا‌پذیر است که کودکان بی‌شناسنامه فاقد آن هستند.
از سوی دیگر میلیون‌ها جمعیت حاشیه‌نشین و فرودست جامعه در کنار بسیاری از روستانشینان استان‌های محروم چون سیستان و بلوچستان قادر به پرداخت هزینه بسته‌های اینترنتی نیستند.
برای نمونه در گزارشی که در روزنامه «شهروند» در ایران منتشر شده آمده «دانش‌آموزان یک دبیرستان در خراسان شمالی باید هر روز با گوشی‌‌هایشان بالای یک تپه بروند تا اینترنت وصل شود و بتوانند درس‌هایشان را دانلود کنند!»
ممنوعیت استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی؛ اضافه‌کار اجباری کادر آموزش
یکی از اعضای کانون صنفی معلمان در ایران درباره مشکلات آموزش آنلاین به کیهان لندن می‌گوید: «تعطیلات مدارس از آخرین روزهای بهمن‌ماه شروع شد و تعطیلی‌ها یکی دو روز در میان تمدید می‌شد. یعنی آموزش پرورش تا نیمه‌های اسفند حتی برای تعطیلی و آموزش آنلاین برنامه‌ای نداشت. آموزگاران زیادی به صورت خودجوش در واتس‌آپ و یا تلگرام با دانش‌آموزان خود ارتباط داشتند و برنامه آموزشی را پیش می‌بردند. نیمه اسفند تازه آموزش و پرورش به مدارس اعلام کرد که آموزگاران برنامه آموزشی را به صورت آنلاین پیش ببرند که البته آموزگاران خودشان پیشتر این کار را کرده بودند! چند روز به نوروز مانده بود که آموزش و پرورش اعلام کرد معلمان نباید از پیام‌رسان خارجی مثل واتس‌آپ استفاده کند! و چند پیام‌رسان داخلی به مدارس معرفی شد و گفتند آموزگاران مجاز هستند به وسیله یکی از این پیام‌رسان‌های داخلی آموزش را پیش ببرند.»
این عضو کانون صنفی درباره مقاومت آموزگاران و دانش‌آموزان برای استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی می‌گوید: «مدرسه ما ۶۰ معلم دارد و از این تعداد حدود ۴۵ نفر حاضر نشدند از این پیام‌رسان‌ها استفاده کنند چون می‌گفتند این پیام‌رسان‌ها امن نیست و دسترسی به اطلاعات گوشی در صورت وارد شدن به این پیام‌رسان‌ها آسان خواهد بود و درواقع با ادامه آموزش از طریق واتس‌آپ و تلگرام پروژه آموزش و پرورش برای کشاندن آموزگاران و دانش‌آموزان به پیام‌رسان‌های داخلی تقریبا شکست خورد.»
این آموزگار دبیرستان درباره اپلیکیشن «شاد» نیز می‌گوید: «این اپلیکیشن اصلا ظرفیت این حجم از دانش‌آموز و آموزگار را ندارد. هرچند که از هفته دوم فروردین به ما اعلام شد این اپلیکشین در راه است اما واقعا تا امروز ما نتوانستیم از آن استفاده درست کنیم و خیلی مشکلات زیرساختی دارد. ما همچنان آموزش آنلاین را از طریق کانال تلگرامی و گروه‌های واتس‌آپ پیش می‌بریم.»
به گفته این عضو کانون صنفی معلمان همچنان تعداد زیادی از دانش‌آموزان به ویژه در مناطق محروم امکان استفاده از کلاس‌های آنلاین را ندارند. برای نمونه از دانش‌آموزان یک کلاس مثلا حدود ۴۰ نفر معمولا ۱۰-۱۲ نفر همیشه غایب هستند؛ یا اینترنت ندارند، یا اصلا تلفن و لپ تاپ و تبلت ندارند. از طرف دیگر بچه‌های هنرستانی مشکلات زیادی دارند چون بخش زیادی از دروس آنها عملی است و همه آن درس‌ها الان تعطیل هستند!»
او می‌گوید همه‌ی بار آموزش آنلاین در عمل روی شانه‌ی آموزگاران و مدیران مدارس است. در شرایطی که هیچ دانش‌آموزی در مدرسه نیست ما مجبوریم در ساعت اداری در مدرسه حاضر شویم و بعد هم در خانه به تولید محتوای درسی متناسب با آموزش آنلاین و انتشار در گروه‌های تلگرام و واتس‌آپ و ارتباط با دانش‌آموزان باشیم. درواقع اگر پیش از کُرونا ۸ ساعت کار می‌کردیم الان به جرأت می‌گویم روزی ۱۶ ساعت کار می‌کنیم و تازه هزینه اینترنت هم به هزینه‌هایمان اضافه شده است!»
این عضو کانون صنفی آموزگاران معتقد است دنیا به هر حال بدون کُرونا نیز به سمت تقویت و گسترش آموزش الکترونیک می‌رفت اما در ایران و با توجه به ضعف شدید زیرساخت‌ها در وزارت آموزش و پرورش این اتفاق شوک بزرگی به بخش آموزش وارد کرده و در عمل موجب افزایش بی‌عدالتی آموزش و نابرابری آموزشی در کشور شده چون بخش زیادی از بچه‌ها امکان استفاده از آموزش آنلاین را ندارند و اصلا از طرف آموزش و پرورش دیده نمی‌شوند!
دانشجویان: مستأصل، بلاتکلیف و عصبانی!
دانشجویان نیز وضعیتی مشابه دارند و در دو ماه گذشته هیچ آموزش مشخصی نداشتند. در دانشگاه‌هایی هم که ظاهرا کلاس‌های آنلاین دارند، دانشجویان برای نصب برنامه‌ها و استفاده از آنها با مشکلات زیادی روبرو هستند.
یکپارچه نبودن نظام تحصیلات تکمیلی در ایران با وجود دانشگاه‌های دولتی، «آزاد»، «پیام نور» و… بر مشکلات دانشجویان افزوده است. در مجموع اما تا نیمه فروردین یعنی طی یک ماه و نیم هیچ کلاس آنلاینی جدی گرفته نشد. در روزهای گذشته هم که آموزش آنلاین در دانشگاه‌ها بطور جدی در دستور کار قرار گرفته دانشجویان ناراضی هستند.
یکی از دانشجویان کارشناسی ارشد رشته حقوق دانشگاه تهران به کیهان لندن می‌گوید: «تا هفته پیش هیچ خبری از تدریس نبود و هفته پیش به وبسایت دانشگاه بخش آموزش الکترونیک اضافه شد و ۱۴ صفحه جزوه پی‌دی‌اف آموزش این برنامه در اختیار دانشجویان قرار گرفت اما برای نخستین جلسه کلاس آنلاین با هزار دردسر وارد شدیم؛ نه صدای استاد و نه تصویرش شفاف نبود؛ قابلیت چت نوشتاری با فونت بسیار ریز بود و چند دانشجو اصلا نتوانستند اتاق تدریس را پیدا کنند! در نهایت هم به استاد گفتیم ما از این برنامه استفاده نخواهیم کرد و الان استادان در همان گروه واتس‌آپ با ارسال فایل صوتی درس می‌دهند و یا ما کتاب‌ها را می‌خوانیم و سوالات‌مان را می‌پرسیم.»
این دانشجوی دانشگاه تهران درباره گلایه شدید دانشجویان بابت بازنگرداندن شهریه می‌گوید: «دانشجویان شبانه یا کسانی که در پردیس‌های دانشگاه تهران درس می‌خوانند شهریه پرداخت کرده‌اند اما در عمل سر کلاس حاضر نشدند. با اینهمه دانشگاه حاضر نیست شهریه آنها را برای شهریه ترم بعد در نظر بگیرد! تنها کاری که کردند گفتند می‌توانید حذف ترم کنید اما باز هم بابت حذف ترم شهریه برای ترم بعد منتقل نمی‌شود و می‌سوزد!»
یکی از دانشجویان رشته دامپزشکی دانشگاه آزاد شهرکُرد که ساکن تهران است به کیهان لندن می‌گوید: «در عمل این ترم کلاس نداشتیم و همین که اواخر بهمن‌ماه ترم دوم امسال شروع شد کُرونا آمد و خودمان پیش از تعطیلی رسمی، کلاس‌ها را تعطیل کردیم.» او می‌گوید «برخی استادان هنوز برای آموزش آنلاین برنامه‌ریزی نکرده‌اند و کلاس‌های عملی ما هم در عمل بلاتکلیف مانده. آن استادانی هم که تدریس را شروع کرده‌اند بطور منظم تدریس نمی‌کنند. یک استاد گفته فقط از اپلیکشن داخلی استفاده می‌کند و دانشجویان هم می‌گویند ما از این اپلیکیشن به خاطر عدم امنیت استفاده نمی‌کنیم. یک استاد گفته خودتان کتاب را بخوانید! خب، اگر قرار بود خودمان بخوانیم دیگر چرا پول داده‌اند استاد استخدام کرده‌اند؟! یک استاد هم تدریس می‌کند اما غُر می‌زند که چرا باید پول اینترنت بدهم و دانشگاه باید بسته اینترنت بخرد. استادان دروس تخصصی اما به اندازه خود ما دانشجویان عصبانی هستند و نمی‌دانند چطور باید تدریس دروس مشکل تخصصی را با این وضعیت اینترنت و بدون اپلیکشن کارآمد پیش ببرند.»
این دانشجو می‌گوید از دوم اسفند به تهران بازگشته و نمی‌داند وضعیت این ترم که ۲۲ واحد درس دارد چه می‌شود. هنوز دانشگاه درباره امتحانات پایان ترم نیز هیچ اطلاعی به دانشجویان نداده است.
روشنک آسترکی
زحمت کشیدین نرم افزار اندرویدی شاد رو طراحی کردین واسه دانش اموزان . توی این مشکلات اقتصادی که واسه اکثر َشغل های مردم بوجود امده و برای معاش روزانه دچارمشکل هست حالا از کجا یه گوشی اندرویدی حداقل یک میلیونی برا درس خوندن بچه اش تهیه بکند !!!! امیدوارم همین ویروس کرونا باعث پایان حکومت ظلم شود
تبلت مجانی باید به دانش اموزان بدهند. کاری که خیلی از کشورها میکنن. یه اختلاس کم بشه پولش جور میشه