ویروس کُرونا که در عرض چند هفته در ده‌ها کشور جهان شیوع پیدا کرد و بیش از نیمی از جمعیت کره زمین را به قرنطینه خانگی راند، اقتصاد جهان را نیز قفل کرد و شوک‌های بزرگی به بازارهای جهانی وارد آورد. یکی از این بازارها که اتفاقات بی‌سابقه‌ای را این روزها از سر می‌گذراند، بازار نفت است.
ارزشی با قیمت منفی!
بازار جهانی نفت به دلیل کاهش تقاضا پس از رکود ناشی از کُرونا، و همچنین کشمکش نفتی میان عربستان سعودی و روسیه با تلاطم روبرو شد. قیمت نفت برنت دریای شمال در اتفاقی عجیب طی روزهای گذشته از بشکه‌ای ۲۶ دلار به زیر ۲۰ دلار برای هر بشکه رسید. قیمتی که در ۱۸ سال گذشته بی‌سابقه بود.
قیمت نفت شاخص وست تگزاس اینترمدیت آمریکا نیز رکوردی تاریخی ثبت کرد و برای معاملات سررسید ماه مه با ۳۰۰ درصد کاهش، منفی ۳۷.۶۳ دلار شد. قیمت نفت سنگین کانادا نیز همزمان منفی شد و به قیمت منفی ۰.۰۱ دلار در هر بشکه رسید.
خبرگزاری رویترز دوشنبه گذشته، ۲۰ آوریل، در گزارشی نفت منفی ۴۰ دلاری را ترسناک خواند و نوشت اگر کاهش تولید نفت به سرعت و با حجم بالا صورت نگیرد، قراردادهای نفتی سررسید ماه ژوئن نیز همین سرنوشت را خواهند داشت و بازار جهانی با یک اُفت سنگین دیگر در قیمت نفت روبرو خواهد شد.
بحرانی که این روند در بازار جهانی نفت برای تولیدکنندگان ایجاد کرده چنان حاد است که با وجود هزینه سنگینی که توقف فعالیت چاه‌های نفت دارد برخی کشورها تعدادی از چاه‌های نفت خود را تعطیل کردند تا از زیان بیشتر جلوگیری کنند.
در اوایل زمستان سال گذشته و همزمان با شیوع کُرونا در چین و ایجاد شرایط بحرانی در این کشور کارخانه‌ها یکی پس از دیگری تعطیل شدند و تقاضای نفت خام از سوی این کشور به عنوان سومین واردکننده نفت خام کاهش یافت؛ نزولی شدن نمودارهای قیمت نفت اما با اختلاف نظر میان اعضای «اوپک پلاس» و نبرد نفتی میان روسیه و عربستان شیب تندتری یافت.
این کاهش قیمت موقتی است
هر چند در روزهای گذشته برخی تحلیلگران به دلیل توافق میان اعضای «اوپک پلاس» (کشورهای عضو اوپک و چند کشوردیگر تولیدکننده نفت با محور روسیه) و همچنین توافق گروه ۲۰ (G20) برای کاهش تولید نفت، روند صعودی قیمت نفت را پیش‌بینی می‌کردند اما کاهش بسیار شدید قیمت‌ها در بازار نفت و منفی شدن نفت غرب تگزاس شوک بزرگی به این بازار وارد آورد.
دکتر منصور کشفی زمین‌شناست نفت و کارشناس انرژی‌های فسیلی از همکاران «پروژه ققنوس ایران» درباره سقوط قیمت نفت تگزاس آمریکا به کیهان لندن می‌گوید: «وقتی تولید نفت بیشتر از مصرف نفت باشد مشخص است که قیمت نفت کاهش پیدا می‌کند. درباره نفت تگزاس در چند سال اخیر که در نفت شیل (oil shale) تولید می‌شود و خیلی هم افزایش پیدا کرده و تولید نفت آمریکا تا تقریبا قبل از شیوع ویروس کُرونا خیلی زیاد و به ۱۰ میلیون بشکه در ماه رسیده بود که حتی از تولید عربستان سعودی هم بیشتر بود. با شیوع ویروس کُرونا که اقتصاد دچار رکود شد و مصرف بنزین کاهش پیدا کرد و پروازها معلق شدند و هواپیماها دیگر بنزین مصرف نمی‌کردند و… نفت در تگزاس با افزایش تولید روبرو شد و قیمت کاهش پیدا کرد. حتی این روزها تمام انبارهای ذخیره نفت آمریکا پر شده. فقط در نظر داشته باشیم که نفت غرب تگزاس منفی نماند و همین چند روز پیش به نزدیک ۱۰ دلار برای هر بشکه رسید.»
این کارشناس نفت در اشاره به تغییر اجتناب‌ناپذیر در سیاست‌های نفتی کشورهای مختلف، به پالایشگاه پورت آرتر(Port Arthur) که به «گوهر تاج» صنایع نفتی آمریکا معروف است اشاره می‌کند که دومین پالایشگاه بزرگ در ایالات متحده و ششمین پالایشگاه بزرگ نفت جهان است که قرار بود در دوران پهلوی توسط ایران خریداری شود اما با وقوع انقلاب ۵۷ این پروژه متوقف شد و در نهایت شرکت آرامکو در عربستان سعودی این پالایشگاه را خریداری کرد.
عربستان سعودی روزانه ۶۰۰ هزار بشکه نفت خام برای این پالایشگاه تأمین و به آمریکا می‌فرستاد اما به گفته‌ی دکتر منصور کشفی پس از بحران در بازار نفت، دولت آمریکا تصمیم گرفت تعرفه واردات نفت را بالا ببرد و از عربستان خواسته است که ارسال نفت برای این پالایشگاه را تا اطلاع بعدی متوقف کند.
پیشتر نیز اتفاقاتی به ویژه در خاورمیانه موجب سقوط ناگهانی قیمت نفت در بازارهای جهانی شده بود از جمله به دلیل انقلاب سال ۵۷ در ایران، جنگ ایران و عراق و حمله تروریستی ۱۱ سپتامبر در آمریکا؛ با اینهمه سقوطی که این‌بار در بازار نفت صورت گرفت با نقش‌آفرینی ویروس کُرونا شدیدتر از هرگونه افت و خیرهای مشابه در گذشته بود.
نقش عوامل سیاسی و ژئوپلیتیک
دکتر منصور کشفی با تأکید بر اهمیت نقش عوامل سیاسی و ژئوپولیتیک بر بازار جهانی نفت، برای نمونه به واکنش دونالد ترامپ به تحرکات ایذائی قایق‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خلیج فارس و نزدیک شدن آنها به ناوهای آمریکایی اشاره کرده و می‌گوید، «ساعاتی پس از آنکه رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد هر اقدامی از سوی جمهوری اسلامی در برابر کشتی‌های آمریکا در خلیج فارس با واکنش شدید ایالات متحده روبرو خواهد شد، قیمت نفت تگزاس ۲۰ درصد افزایش یافت و به بشکه‌ای حدود ۱۳ دلار رسید.»
او می‌افزاید: «جدا از ماجرای کُرونا، قیمت نفت همواره با تحولات سیاسی دنیا در ارتباط است مثلا اگر اتفاقی در خاورمیانه بیافتد، موشکی در عربستان منفجر شود، لوله نفتی قطع شود، قیمت نفت حتما با افزایش روبرو می‌شود. اما در حال حاضر به دلیل اینکه انبارها پر از نفت شده و تقاضایی برای آن وجود ندارد قیمت نفت پایین است.»
در عین حال بحران‌های ناشی از کُرونا، تصویری از آینده‌ی اقتصاد جهان و مناسبات اقتصادی به نمایش می‌گذارد که به نظر نمی‌رسد بازار نفت به سرعت بتواند به تعادل مورد نظر صادرکنندگان طلای سیاه برسد.
دکتر منصور کشفی در این رابطه به کیهان لندن می‌گوید که اگر اقتصادهای بزرگ مانند آمریکا که در حال حاضر کسب و کار در آنها به دلیل شیوع کُرونا خوابیده، پس از مدتی فعالیت خود را آغاز کنند، قیمت نفت روند افزایشی در پیش خواهد گرفت؛ اما چون ذخایر نفت در همه کشورها تقریبا انباشته است، این افزایش قیمت سریع و شدید نخواهد بود. هر زمان پس از پایان یافتن بحران کُرونا، تازه هفت هشت ماه طول می‌کشد تا ذخایر فعلی در کشورهای مختلف تمام شود و بازار تقاضا به حرکت بیفتد. در نتیجه قیمت نفت دست‌کم تا پایان سال ۲۰۲۰ با شیب کند افزایش پیدا خواهد کرد؛ مگر اینکه تحول ویژه‌ای در سیاست جهان یا مسائل خاورمیانه روی دهد.
به امید رشد پس از رکود با انرژی‌های تازه
روند پیش روی بازار نفت اما برای جمهوری اسلامی که طی چهار دهه گذشته نتوانسته از اقتصاد نفتی فاصله بگیرد و اکنون به دلیل تحریم‌ها حتی با دادن امتیازات ویژه، صادرات ناچیزی پایین‌تر از قیمت رسمی دارد، شرایط به مراتب دشوارتری را رقم خواهد زد.
بر اساس گزارش‌هایی که پیش از بحران کُرونا منتشر شده بود مقامات جمهوری اسلامی به دلیل تحریم‌ها مجبورند تخفیف‌های ویژه به خریداران نفت بدهند؛ از سوی دیگر سهم دلالان و قاچاقچیان که برای دور زدن تحریم‌های ایالات متحده وارد عمل می‌شوند نیز باید حساب شود. به این ترتیب پیش‌بینی می‌شود درآمد هر بشکه نفت برای جمهوری اسلامی ۳۰ تا ۴۰ درصد پایین‌تر از قیمت جهانی باشد. در این میان با توجه به اینکه قیمت تولید هر بشکه نفت نیز حدود ۱۰ دلار ارزیابی می‌شود مشخص است که درآمد نفت ایران در شرایط تحریم به ارقام بسیار ناچیزی رسیده و نظام را با کسری بودجه‌ی قابل توجهی روبرو ساخته است.
از سوی دیگر بحران اخیر در بازار نفت موجب شده است که بار دیگر موضوع جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر و دور شدن اقتصادهای جهان از سوخت‌های فسیلی مورد توجه قرار گیرد.
آژانس بین‌المللی انرژی پیشتر گزارش داده بود که تقریبا ۶۰ درصد از نفت وارداتی در کشورهای مختلف در بخش حمل و نقل مصرف می‌شود. کُرونا نه تنها کارخانه‌های صنعتی و پتروشیمی‌ها را در بسیاری از کشورها به تعطیلی کشانده بلکه با بسته شدن مرزهای زمینی و دریایی و هوایی کشورها و ایجاد محدودیت در حمل و نقل درون کشورهای درگیر با این ویروس، مصرف بنزین و گازوئیل نیز به شدت کاهش یافته و به عقیده بسیاری از طرفداران محیط زیست، کُرونا سبب شد تا کره زمین نفسی تازه کند.
از سوی دیگر دانشگاه آکسفورد به خواست مجمع این دانشگاه، ارتباطات خود را با شرکت‌های سوخت فسیلی پایان خواهد داد و سرمایه‌گذاری‌های آینده در این شرکت‌ها را متوقف می‌کند.
در چنین شرایطی، این پرسش که بازار نفت در جهان پس از کُرونا دستخوش چه تغییرات بنیادی خواهد شد یکی از مسائل قابل تأمل به شمار می‌رود. پرسش اساسی اینست: با خسارت‌های عظیمی که کُرونا به همه‌ی کشورها، اعم از قوی و ضعیف، وارد آورده، آیا اقتصاد جهان توانایی آن را دارد که با سرعتی بیش از گذشته از سوخت‌های فسیلی فاصله گرفته و انرژی‌های تجدیدپذیر را جایگزین آنها کند؟
روشنک آسترکی
بیداری بد نیست اگر خواب را تجربه کرده اید
ٱنان که این سناریو را طرح کردند حتما به پایانش هم اندیشیده اند
فقط ما هستیم که همچون ماریونت جابجا میشویم و خوش رقصیم
بیداری بد نیست اگر خواب را تجربه کرده اید
اون ممه رو لولو برد