سازمان جهانی کار به بهانه فرا رسیدن ۱۲ ژوئن برابر با ۲۳ خرداد، روز جهانی «مبارزه با کار کودکان» گزارشی درباره وضعیت کودکان کار در جهان ارائه داده است.
این گزارش از وجود ۱۵۲ میلیون کودک کار و خیابان در سراسر جهان خبر داده و اعلام کرده در حال حاضر ۷۲ میلیون نفر از این کودکان به «کارهای خطرناک» مشغول هستند.
بر اساس آمار منتشر شده از سوی سازمان جهانی کار «تقریبا نیمی از کودکان کار یعنی ۷۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر در آفریقا زندگی می‌کنند. همچنین ۶۲ میلیون و ۱۰۰ هزار کودک کار در آسیا و اقیانوسیه، ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در قاره آمریکا، یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در کشورهای عربی و پنج میلیون و ۵۰۰ هزار کودک کار در اروپا و آسیای میانه به سر می‌برند.»
این گزارش تأکید کرده که حدود نیمی از ۱۵۲ میلیون کودک کار در سراسر جهان، در سن پنج تا ۱۱ سالگی قرار دارند.
در این گزارش با اشاره به شیوع بیماری کووید۱۹ در سراسر جهان و شوک اقتصادی ناشی از آن، کودکان کار به مثابه «آسیب‌پذیرترین افراد» در برابر بیماری کُرونا و بحران‌های اقتصادی معرفی شده‌اند.
بر اساس تعریف سازمان جهانی کار، «کودک کار» کودکی است که به یکی از اشکال کار «سبک» یا «سخت» و بصورت «داوطلبانه» یا «اجباری» جهت کسب درآمد، و نه کسب توانمندی، اشتغال دارد.
این سازمان همچنین «کار کودک» را در درگیر نمودن کودکان در آندسته از فعالیت‌های اقتصادی تعریف کرده که مانع تحصیل، آموزش و برخورداری آنان از امکانات اولیهی رشد فردی و اجتماعی آنها شده و با آسیب و بهره‌کشی همراه است.
«شبکه یاری کودکان کار» که یک سازمان مردم‌نهاد (NGO) در ایران است نیز همزمان با روز جهانی «مبارزه با کار کودکان» بیانیه‌ای صادر کرده است.
در این بیانیه آمده: «هنگامی که زنجیری را تحت فشار قرار می‌دهیم اولین حلقه‌هایی که دچار شکست و از هم‌پاشیدگی می‌شوند ضعیف‌ترین حلقه‌های آن هستند. بحران‌های اجتماعی نیز همین گونه‌اند همواره بیشترین صدمات ناشی از بحران‌ها را بی‌دفاع‌ترین گروه‌های اجتماعی یعنی کودکان کار و خانواده‌هایشان متحمل می‌شوند. از این رو همه‌ی ما به عینه شاهد هستیم که اصلی‌ترین هزینه‌های ناشی از پدیده هایی مانند بحران آب و خشکسالی، آلودگی هوا، جنگ‌ها و منازعات قومی، سیاستگذاری‌های غلط و تعطیلی کارخانه‌ها و امثال آن را ضعیف‌ترین گروه‌های اجتماعی پرداخت می‌کنند و این بار نیز متاسفانه مانند همیشه است. شیوع کُرونا و روند اپیدمیک آن در روزهای آغازین سال۲۰۲۰، تقریبا تمام صنایع و فعالیت‌های بشری را در سراسر جهان تحت الشعاع قرار داد. بسیاری از مشاغل و صنایع به تعطیلی کشانده شده و تا کنون که قریب شش ماه از پیدایش این بیماری می‌گذرد همچنان در تعطیلی به سر برده و هنوز نتوانسته‌اند فعالیت خود را آغاز کنند. کرونا و تبعات آن، علیرغم میل خود و بدون اینکه بخواهد، بیش از همه زندگی و سرنوشت بی‌دفاع‌ترین گروه‌های اجتماعی را هدف گرفت. تعطیلی طولانی مدت مشاغل، اصل بقاء برای آن دسته از کسانی که هیچ‌گونه اندوخته و یا تکیه‌گاه مالی نداشتند را به مخاطره انداخت.»
در ادامه این بیانیه آمده است که «کُرونا و دشواری‌هایی که با خود به همراه آورده گروه‌های ضعیف اجتماعی از جمله کودکان کار و خانواده‌های آنان را بیش از گروه‌های دیگر در شرایط ناامیدی، گرسنگی، بیماری، و در نتیجه در معرض ستم مضاعف قرار داده و متاسفانه سبب شده، امسال در آستانه‌ی روز جهانی «مبارزه علیه کار کودک» شاهد آن باشیم که علیرغم افزایش مخاطرات کودکان، شرایط برای حمایت از آنان توسط تشکل‌های غیردولتی مدافع آنان نیز دشوارتر گردد. این در حالیست که احتمال آن می‌رود در سراسر جهان به زودی گروه‌های دیگری از کودکان به دلیل بیکاری والدین و از دست رفتن منبع درآمدی خانواده، به ناچار وارد چرخه‌ی کار شوند. از این رو ضرورت دارد در کنار اهتمام مردمی برای مددرسانی به این کودکان، کلیه‌ی دستگاه‌های دولتی و قانونی مسئول در زمینه‌ی تأمین بهداشت، سلامت و رفاه عمومی نیز تمامی مساعی خود را به کار برده و به سهم خود در کاهش مشکلات آنان بکوشند.»
گفتنی است در حالی که پدیده کودکان کار در ایران طی سال‌های گذشته رو به گسترش بوده اما مقامات جمهوری اسلامی هیچ آمار رسمی و مشخصی از تعداد این کودکان ارائه نمی‌کنند.
ناهید تاج‌الدین عضو کمیسیون اجتماعی دهمین دوره مجلس شورای اسلامی شهریورماه سال گذشته به نقل از کارشناسان مسائل اقتصاد شهری آمار کودکان کار ایران را بین ۳ تا ۷ میلیون عنوان کرد و گفت برآورد شده در تهران ۲۰ هزار کودک کار به فعالیت مشغول باشند.
گسترش فقر و وجود ۱۹ میلیون جمعیت حاشیه‌نشین در ایران و اسکان ۳۳ درصد جمعیت کشور در سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه‌ها یکی از مسائلی است که به عقیده این نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی به گسترش پدیده کودکان کار دامن می‌زند.
هرچند آمار رسمی از سوی دولت درباره کودکان کار ارائه نمی‌شود اما طرح‌هایی برای ساماندهی این کودکان در مجلس شورای اسلامی و دولت مطرح شده است.
محمد شریعتمداری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی روز چهارشنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۹ گفته است: «در اجرای طرح های ساماندهی کودکان کار، حرکت و حضور فعال انجمن‌های مردم نهاد و گروه‌های داوطلب در حوزه‌های مربوط به افزایش توانمندی بسیار ضروری است؛ به همین منظور، زمانبندی برای مشارکت و حضور فعال این انجمن‌ها در جلسات بعدی با موضوع «کودکان کار» در دستور کار قرار دارد.»
شریعتمداری افزوده که «یک دسته از کودکان کار دارای وضعیت خانوادگی مشخصی هستند که متاسفانه به دلیل مسائل مرتبط با فقر و درآمد پایین به این ورطه کشیده شده‌اند. عده‌ای دیگر که عمدتا هم از اتباع خارجی هستند به صورت سازماندهی شده و تحت هدایت گروه‌های مافیایی در خیابان حضور دارند.»
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی «کمک‌های معیشتی، حرفه‌آموزی و آماده‌سازی شغلی» را از جمله راهکارهای حمایتی از کودکان کار دانسته و با تاکید بر ضرورت حمایت از خانواده‌های کودکان کار گفته که «گاهی در پس حضور کودکان کار در خیابان به یک خانواده فقیر می رسیم که باید به صورت مشخص به حل مسائل آنها پرداخته شود.»
