بر اساس محاسبات انجام گرفته توسط اداره بررسیها و سیاستهای اقتصادی بانک مرکزی، حجم نقدینگی* در هفته منتهی به ۱۳۹۹.۳.۲۹ به ۲۶۵۱۴.۶ هزار میلیارد ریال رسید که نسبت به پایان سال قبل ۷.۳ درصد رشد نشان میدهد.
همچنین حجم پایه پولی در پایان خرداد ۱۳۹۹ به ۳۸۳۴.۷ هزار میلیارد ریال رسیده است که در مقایسه با پایان سال قبل ۸.۸ درصد رشد نشان میدهد.
پیشبینی شده است تا پایان سالجاری رقم نقدینگی میتواند در بازه ۳۱۲۷ تا ۳۲۷۵ هزار میلیارد تومان افزایش یابد. همچنین مطابق این پیشبینی، رقم پایه پولی نیز در دامنه ۴۱۴ تا ۴۹۳ هزار میلیارد تومان قرار خواهد گرفت.
هیئت عامل بانک مرکزی در جلسه روز پنجشنبه، نرخ سود سپردهگذاری بانکها و موسسات اعتباری غیربانکی نزد بانک مرکزی را با یک واحد درصد افزایش، ۱۳ درصد تعیین کرد که این تصمیم از امروز ۱۴ تیرماه ۱۳۹۹ اجرا میشود. این نرخ چند روز پیشتر از ۱۰ به ۱۲ درصد افزایش یافته بود اما دولت تصمیم گرفته یک درصد دیگر بر آن بیافزاید.
هدف از این اقدام کنترل رشد نقدینگی و انبساط پولی ارزیابی شده است. با این همه اقتصاددانان معتقدند روند رشد نقدینگی در ایران طی سال جاری به صورت افسارگسیخته ادامه یافته و هزینههای سنگینی برای اقتصاد کشور به بار میآورد. در واقع هر چه سپردهپذیری نزد بانک مرکزی بیشتر شود، از سرعت رشد نقدینگی کاسته میشود.
مسعود نیلی اقتصاددان و دبیر پیشین ستاد هماهنگی اقتصادی دولت حسن روحانی درباره احتمال بروز تورم افسار گسیخته هشدار داده و گفته است که حجم نقدینگی در ایران در خوشبینانهترین حالت، تا قبل از پایان سال ۱۳۹۹ به بیش از ۳ میلیون هزار میلیارد تومان خواهد رسید. معنی این عبارت آن است که هر مقدار که از ابتدای رایج شدن پول در اقتصاد ایران تا پایان سال ۱۳۹۶ به حجم پول اضافه شده، از ابتدای سال ۱۳۹۷ تا حدود پاییز امسال، به همان میزان به آن اضافه خواهد شد.
حیدر مستخدمین حسینی کارشناس و تحلیلگر اقتصادی و معاون پیشین رئیس کل بانک مرکزی نیز معتقد است: «اکنون شرایط به گونهای است که هم مردم و هم دولت درگیر مشکلات هستند و به باور من هیچگاه چنین پیچیدگی در اقتصاد ایران وجود نداشته است. اگر چه ایران در طول تاریخ جنگهای فراوان و قحطیهایی مانند جنگ جهانی اول داشته است ولی آن شرایط یک وضعیت عام بود که اقتصاد جهان درگیر آن بود.»
این تحلیلگر اقتصادی گفته دولتها با وجود مشکلات فراوان در اقتصاد ترجیح میدهند صرفا دوره چهارساله خود را تمام کنند و «متأسفانه همین عاملی میشود که اینبار با افزایش بدهی، نارضایتی معیشتی و مشکلات وسیع مربوط به فقر دوره به اتمام برسد که قطعا تبعاتی به همراه خواهند داشت.»
مستخدمین حسینی معتقد است که حجم نقدینگی فاجعه تاریخی عصر ماست و متاسفانه این دولت که در ابتدای کار نقدهای جدی به دولت دهم بابت افزایش نقدینگی داشت خود به رکورددار بیشترین افزایش نقدینگی دست یافت. اکنون هم بیشترین بدهی به نظام بانکی و تولید نقدینگی را این دولت به وجود آورد. با این همه دولت و مجلس باید مشخص کنند بالاخره بناست اقتصاد ایران سوسیالیستی باشد یا سرمایهداری؟ بناست اقتصاد دولتی باشد یا به بازار آزاد واگذار شد تا حداقل براساس آن نهادسازی شکل بگیرد.
این استاد دانشگاه در رابطه با مسئله معیشتی، به اثر کسری بودجه بر خلق نقدینگی اشاره کرده و گفته است: «کسری بودجه به رشد نقدینگی انجامیده است. در اقتصاد میگویند رشد نقدینگی مجموع تولید به علاوه تورم است. این در حالی است که در دو سه سال گذشته رشد اقتصادی کشور منفی بود پس هر چه بر نقدینگی افزوده شد بر موج تورمی سایه خواهد انداخت. مادامیکه دولت نتواند نقدینگی کشور را حتی با کمک قوه قضاییه به سمت تولید بکشاند معیشت مردم روز به روز بدتر خواهد شد.»
این کارشناس افزوده که «نقدینگی بیش از ۲۷ هزار هزار میلیارد تومانی اگر به تولید نرود تورم همچنان ادامه خواهد یافت و هیچ چیز به اندازه تورم نمیتواند به فقر فقرا دامن بزند و ثروتمندان را با ثروتهای باد آورده مواجه کند. در این شرایط دامن زدن به سیاستهای تورم زا مصداق دست کردن در جیب مردم است و امیدوارم دولت دیگر از این روش استفاده نکند.»
با وجود اخطارهای پی در پی کارشناسان درباره افزایش رقم نقدینگی و آثار منفی آن، عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی با انتشار یادداشتی در صفحه اینستاگرامش مدعی شده که این حجم نقدینگی جای نگرانی ندارد: «حجم نقدینگى موجود و حتى رشد کنونى آن نمیتواند موجب آن تورم بالایی بشود چرا که بخشی از همین نقدینگی موجود برای تأمین کسری بودجه استفاده خواهد شد.»
*نقدینگی به مجموعه پول شامل سپردههای دیداری بخش غیردولتی نزد بانکها و اسکناس و مسکوک در دست اشخاص و شبه پول شامل سپردههای سرمایهگذاری مدتدار، سپردههای قرضالحسنه پسانداز و سپردههای متفرقه نقدینگی گفته میشود و در یک تعریف ساده، مجموع اسکناس و مسکوکات و منابع اعتبارات بانکی، مهمترین اجزای تشکیل دهنده نقدینگی هستند. به عبارت دیگر نقدینگی حجم پول نقد در خارج از سیستم بانکی است که قابلیت تورمزایی دارد بدین معنی که چنانچه حجم پول نقد بالا باشد قدرت خرید بالا رفته و باعث گران شدن کالا یا خدمات بیشتر از ارزش واقعیشان میشود.