مرگ زودرس توافق اتمی همراه با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت!

رضا تقی‌زاده – مهلت دو هفته‌ای آژانس انرژی اتمی ‌برای بازدید از دو مرکز اتمی- نظامی (اعلام نشده) ایران که موضوع آن روز چهارشنبه ۲۵ تیر ماه طی گفتگوی امانوئل گروسی دبیرکل آژانس با روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال افشا شد، می‌تواند تا پیش از ماه اکتبر سال جاری نه تنها توافق اتمی ‌(برجام) بلکه عمر مفید قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را نیز به پایان ببرد.

گروسی در گفتگوی مورد اشاره با وال استریت ژورنال تاکید کرد: «موضوع بازدید از مراکز اتمی‌ مورد نظر آژانس در ایران فراموش نمی‌شود و اجازه ندادن ایران به بازرسان برای حضور در مراکز یاد شده نتایج بدی به دنبال خواهد داشت».

درخواست آژانس برای بازدید از مراکز مشکوک اتمی- نظامی ایران طی چهار ماه گذشته با شدت بیشتری دنبال شده در حالی که جمهوری اسلامی به این بهانه که درخواست آژانس نتیجه جاسوسی و دارای منشاء اسرائیلی است از برآوردن آن تا کنون خودداری کرده است.

آژانس به دنبال چیست؟  

یکی از پر تنش‌ترین موضوعات اتمی‌ مورد اختلاف جامعه جهانی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ‌با حکومت مذهبی ایران طی ۲۰ سال و اندی گذشته، مرتبط با اقدامات مشکوک به داشتن ابعاد نظامی possible military dimensions است که در نتیجه چشم‌پوشی‌های فراوان آژانس تحت فشار دولت وقت آمریکا (اوباما) در ماه اکتبر سال ۲۰۱۵ به مختومه اعلام کردن آن منجر شد.

رسیدن به توافق اتمی‌ با جمهوری اسلامی و افزایش زمان دسترسی رژیم ایران به ظرفیت ساختن بمب اتمی‌– یا فرار اتمی‌ (nuclear breakout time)- به حداقل یکسال «جایزه بزرگی» بود که دولت اوباما برای رسیدن به آن به مختومه اعلام کردن پرونده پی-ام-دی ایران رضایت داد در حالی که شواهد فراوان و اسناد متعددی در دست داشت حاکی از اینکه انگیزه اصلی پیگیری برنامه توسعه اتمی ‌پر هزینه حکومت مذهبی در ایران نظامی است و تولید سوخت و برق اتمی جز ‌لعاب نازکی برای پوشاندن آن نیست.

https://kayhan.london/1399/04/26/%d9%87%d8%b4%d8%af%d8%a7%d8%b1-%d8%b1%d8%a7%d9%81%d8%a7%d8%a6%d9%84-%da%af%d8%b1%d9%88%d8%b3%db%8c-%d8%a7%da%af%d8%b1-%d8%ac%d9%85%d9%87%d9%88%d8%b1%db%8c-%d8%a7%d8%b3%d9%84%d8%a7%d9%85%db%8c-%d8%a7

ربودن پرونده‌های اتمی ‌پنهان شده در تورقوزآباد و خارج ساختن آن توسط ماموران اسرائیل از  راه جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۱۸ بار دیگر ابعاد نظامی فعالیت‌های اتمی‌انجام شده در ایران را در صدر خبرها قرار داد اگر چه مدیریت وقت آژانس (آمانو) در ادامه دیپلماسی باقی مانده از دوران اوباما، علاقه چندانی به پیگیری جدی موضوع نشان نمی‌داد.

مرگ ناهنگام یوکیا آمانو دبیرکل سابق آژانس در ۲۲ ژوئیه سال گذشته و انتخاب رافائل گروسی به منصب دبیرکل، بعد از یک دوره کوتاه مدیریت انتقالی آژانس، نحوه برخورد این نهاد جهانی ناظر بر پیشگیری از توسعه سلاح‌های اتمی ‌را با پرونده اتمی‌ جمهوری اسلامی تغییر داد و مسیر آن را با دیپلماسی هسته‌ای دولت ترامپ در قبال حکومت ایران همسوتر ساخت.

درخواست بازدید آژانس از مراکز اعلام نشده اتمی ‌ایران که به تناوب از دو تا چهار مرکز، بدون نام بردن از آنها، بوده نتیجه همین تغییر رفتار است.

از میان چهار مرکز اتمی‌ مورد گمان ناظران، در پارچین، لویزان (غرب تهران) تورقوزآباد (جنوب تهران) و آباده (جنوب استان اصفهان)، شاید سایت لویزان از حساسیت بیشتری نسبت به بقیه برخوردار باشد.

دست‌کم سه مرکز از چهار سایت اتمی ‌اعلام نشده ایران ظاهرا در رابطه با «بخش-T» ضمیمه شماره یک توافق جامع اتمی‌ قرار دارد.

این بخش به منظور پوشاندن راه‌های فرار موجود در پیمان منع گسترش سلاح‌های اتمی ‌(NPT) در برجام جاسازی شده و ناظر بر فعالیت‌هایی است با عملکرد دوگانه که می‌تواند مورد سوء استفاده در ساختن بمب اتمی  قرار بگیرد و تصمیم شورای امنیت بر این بوده که حتی در پایان عمر ده ساله توافق اتمی ‌و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در سال ۲۰۲۵ نیز مفاد آن بدون داشتن بند یا مرحله‌ی «غروب» همچنان رعایت شود.

نتایج احتمالی دور زدن بخش-T

نگاهی گذرا به مراحل زمانی با اهمیت توافق جامع اتمی، از تولد تا روز پیش‌بینی شده برای پایان گرفتن آن، دلایل حساسیت آژانس و جامعه جهانی نسبت به ظرفیت بازدارندگی ماندگار مندرج در توافق اتمی ‌و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را آشکارتر می‌کند.

روز ۱۴ ژوئیه سال ۲۰۱۵ روز «حصول توافق اتمی» برجام و روز ۱۸ اکتبر همان سال روز «پذیرفتن توافق» (متعاقب صادر شدن قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در ۲۰ ژوئیه همان سال) است. روز ۱۶ ژانویه سال ۲۰۱۶ آغاز «اجرایی شدن توافق (بعد از تن دادن جمهوری اسلامی ایران به شرط‌های مرتبط با حجم  ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین و غیره) بود. اکتبر سال ۲۰۲۰ پایان «مرحله انتقالی» پنج سال بعد از پذیرفتن توافق است و اکتبر سال ۲۰۲۵  (یعنی فقط ۵ سال دیگر) زمان پایان عمر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و توافق اتمی‌ و بسته شدن پرونده اتمی‌ایران به معنای پایان تحریم‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران فرا می‌رسد.

در صورتی که جمهوری اسلامی در سال‌های محدود باقی مانده از عمر برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت بتواند خود را از تیررس ضوابط «بخش-T»  مندرج در توافق اتمی، به هر بهانه، دور نگاه دارد، با فراهم آوردن تسهیلا ت لازم و کافی برای ساختن بمب اتمی ‌می‌تواند یک خطر جدی هسته‌ای ‌تلقی شود.

می‌توان گمان برد که آژانس و جامعه جهانی با طبیعت کار در مراکز اتمی‌ اعلام نشده ایران آشنایی دارند ولی، در صورت انجام بازرسی رسمی، بطور مثال از سالن‌های زیرزمینی تعبیه شده در مرکز نظامی لویزان، ساختمان تخریب شده در پارچین، بنای تخریب شده در آباده و گرفتن توضیحات روشن و رسمی‌ در مورد منشاء آلودگی اتمی ‌در تورقوز آباد،  دستکم می‌توانند از حکومت تهران خواستار دست کشیدن قابل تائید از برنامه‌های جاری بشوند، و در صورت اجازه نیافتن برای انجام بازرسی، که بسیار محتمل به‌ نظر می‌رسد، به رفتار تا حدودی کج‌ دار و مریز کنونی با جمهوری اسلامی پایان دهند.

یکی از دلایل اصلی رافائل گروسی برای مهلت دادن به تهران تا پایان ماه جاری میلادی (ژوییه ۲۰۲۰) نیاز به ارسال به‌موقع گزارش کار به دبیرکل سازمان ملل و از آن راه به شورای امنیت، به منظور پیشگیری از لغو تحریم‌های تسلیحاتی مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پیش از رسیدن مهلت تعیین شده در ۱۸ اکتبر امسال است؛ تحولی که می‌تواند واکنش تلافی‌جویانه جمهوری اسلامی و اعلام خروج تهران از برجام را به دنبال داشته باشد که به نوبه خود منجر به مرگ زودرس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیز (با همه تبعات نظامی– امنیتی آن برای ایران) خواهد شد.