در حالی که سازمان بهداشت جهانی میزان استاندارد مقادیر آلاینده‌ها را از ۱۰ میکروگرم به ۵ میکروگرم در سال ۲۰۲۱ کاهش داده، در ایران علاوه بر استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها، آلاینده‌ها سه برابر مقدار استاندارد و شش برابر رهنمود سازمان بهداشت جهانی است!
آلودگی هوا حتی در مقادیر کمتر از حدود استاندارد نیز باعث آسیب‌های جدی می‌شود. از همین رو در راهنمای جدید سازمان جهانی بهداشت به عنوان مسئول صادرکننده توصیه‌های استانداردسازی هوا، این مقدار از ۱۰ میکروگرم به ۵ میکروگرم کاهش داده شده و این سازمان قرار است در تابستان ۲۰۲۱ اطلاعات تدوین‌شده در زمینه استانداردهای سالانه آلاینده‌ها را منتشر کند.
در ایران اما به گفته‌ی محمدصادق حسنوند رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران، بر اساس یافته‌های مطالعات صورت گرفته در مرکز تحقیقات آلودگی هوا در دانشگاه علوم پزشکی تهران، میانگین سالانه غلظت مهمترین آلاینده هوا (PM۲.۵) در کشور تقریبا «سه برابر مقادیر استاندارد و رهنمود موجود» و «شش برابر حدود رهنمود جدید سازمان جهانی بهداشت» است.
این درحالیست که سالانه در ایران حدود ۴۰ هزار نفر به دلیل تنفس آلودگی‌های هوا دچار مرگ زودرس می‌شوند.
طبق گفته‌ی رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی، بین توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی و استاندارد جهانی تفاوت‌هایی وجود دارد و استاندارد برای هر کشوری الزام‌آور است ولی «گایدلاین» صرفا توصیه است!
این عضو شرکت‌کننده در وبینار تدوین توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی اضافه کرد: «آخرین گایدلاینی که این سازمان برای آلودگی هوا تدوین کرده بود مربوط به سال ۲۰۰۵ بود. با توجه به اینکه مطالعات جدید در خصوص آلودگی هوا و تاثیر آن بر انسان منتشر شده است، کارگروه تخصصی تدوین گایدلاین کیفیت هوا در سال ۲۰۱۶ در دفتر اروپایی سازمان جهانی بهداشت در بن آلمان تشکیل شد.»
حسنوند ادامه داد: «نسخه‌ی نهایی این گایدلاین در تابستان ۲۰۲۱ منتشر می‌شود. نتایج بررسی های این کارگروه و شواهد جدید نشان داد مقادیر رهنمود/استانداردی که تاکنون در خصوص آلاینده‌ها اعلام شده، نمی‌تواند سلامت مردم را تضمین کنند.»
به گفته‌ی این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، «مثلا استاندارد ملی ما در خصوص میانگین سالانه PM۲.۵ معادل ۱۲میکروگرم بر مترمکعب است. گایدلاین ۲۰۰۵ سازمان جهانی بهداشت این مقدار را ۱۰ میکروگرم بر متر مکعب اعلام کرده بود اما مطالعات جدید نشان داده‌اند آلودگی هوا حتی در مقادیر کمتر از حدود استاندارد موجود باعث آسیب‌های جدی می‌شود بنابراین در گایدلاین جدید سازمان جهانی بهداشت این مقدار از ۱۰ میکروگرم به ۵ میکروگرم رسیده است.»
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه «مشکل اساسی ما در ایران در خصوص تدوین استاندارد کیفیت هوا این است که متاسفانه رویکرد علمی و منطقی نداریم»، افزود: «همه کشورهای دنیا هر چند سال یکبار حدود استاندارد کیفیت هوا را مورد بازبینی قرار می دهند و این مقادیر را کاهش می‌دهند.»
در سال ۲۰۰۰ مقدار استاندارد یک آلاینده عدد ۵۰ بوده در سال ۲۰۱۰، عدد ۴۰ را انتخاب می‌کنند و در سال ۲۰۲۰ مجددا آن را کاهش می‌دهند. یعنی روند کاهشی برای مقادیر استاندارد یک اصل اساسی جهت اجرایی کردن اقدامات کاهش آلاینده های هوا و حفظ و ارتقا سلامت مردم است.
اکنون اما به گفته‌ی حسنوند، «در طی یک دهه اخیر شاید به جرات بتوان گفت که ما تنها کشوری در دنیا هستیم که با گذشت زمان نه تنها مقادیر استاندارد ملی کیفیت هوا را کاهش ندادیم بلکه با توجه به عدم دستیابی به کیفیت هوای مطلوب، حتی مقادیر استاندارد را افزایش داده‌ایم تا به نحوی مسئله را پاک کنیم و در زمان گزارش‌دهی گفته شود که وضعیت کیفیت هوا در حد استاندارد است!»
آنگونه که رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا توضیح داده، در موادی حتی مانند سال ۱۳۹۲ مقامات اعلام کردند که استانداردهای سازمان بهداشت جهانی «سختگیرانه» است و «با شرایط کشور تناسبی نداشته و بنابراین استاندارد را افزایش دادیم»!
در این سال، مقادیر استاندارد روزانه PM۲.۵ را از عدد ۲۵ به ۳۵ و برای PM۱۰ از عدد ۵۰ به ۱۵۰ میکروگرم در متر مکعب افزایش دادند!
این استاد دانشگاه علت اصلی این افزایش استانداردها و کاهش در دولت‌های مختلف را فقدان یک رویکرد علمی برای تدوین استاندارد کیفیت هوا دانسته و گفته است که «صرفا ارائه گزارش و آماری که از لحاظ ظاهری بیانگر اوضاع وخیم آلودگی هوا نباشد مد نظر بوده است. تا کنون تمامی استانداردهای کیفیت هوا در کشور صرفا برگرفته از اصل کپی و پیست کردن از مقادیر سازمان جهانی بهداشت، سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا و … بوده است.»
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا با توجه اثرگذاری آلودگی هوا بر سلامت و خسارات اقتصادی خواستار اجرایی شدن برنامه‌ها و اقدامات عملی جدی در این زمینه در کشور شد.
او درباره استفاده صنایع مختلف از مازوت در سال گذشته که ابتدا تکذیب و سپس تأیید شد، از افزایش چشمگیر استفاده از مازوت در سال ۹۹ به نسبت سال ۹۸ در تهران و شهرهای دیگر کشور خبر داد. حسوند با این حال تأکید کرد که «ما بررسی‌‌هایی بر اساس داده‌های آلاینده دی‌اکسید گوگرد در ایستگاه‌های پایش انجام دادیم. این بررسی نشان داد تعداد موارد پیک ساعاتی غلظت دی‌اکسید گوگرد در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۹۸ در تهران و شهرهای دیگر کشور، افزایش چشمگیری داشته است. اما ما واقعا اطلاعات موثقی درباره این که کدام صنایع از مازوت یا سوخت با گوگرد بالا استفاده می‌کنند نداریم.»
عضو هیئت علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: «میانگین غلظت دی‌اکسید گوگرد در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ در شهر تهران افزایش یافته است. البته این افزایش از لحاظ میانگین سالانه خیلی بالا نبوده است. نکته‌ی مهم این است که تعداد موارد پیک ساعاتی غلظت دی‌اکسید گوگرد افزایش زیادی پیدا کرده است.»
این درحالیست که به گفته‌ی حسنوند، «دی‌اکسید گوگرد باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماریهای تنفسی نظیر آسم و افزایش حملات آسمی می‌شود. مواجهه بلندمدت با آن باعث کاهش ظرفیت ریه در کودکان و اختلال در سیستم تنفسی می‌شود. دی‌اکسید گوگرد می‌تواند باعث تولید ذرات ثانویه شود. بخشی از این ذرات ثانویه ذرات معلقی هستند که بیشترین اثر را بر بدن انسان دارند. علاوه بر این، مطالعات نشان داده‌اند زمانی که دی‌اکسید گوگرد و ذرات معلق همزمان افزایش پیدا کنند اثرات سینرژیستی خواهند داشت. یعنی تاثیرات آن‌ها تشدید می‌شود.»
