وبینار مؤسسه خاورمیانه: انتخابات سیزدهمین ریاست جمهوری اسلامی؛ پایان نهایی «جنبش اصلاحات»؟

مؤسسه خاورمیانه (MEI) روز سه‌شنبه ۲۵ خردادماه ۱۴۰۰ برابر با ۱۵ ژوئن ۲۰۲۱ وبیناری با موضوع «انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۱ ایران: پایان نهایی جنبش اصلاحات؟» برگزار کرد.

الکس وطنخواه عضو ارشد این مؤسسه برگزارکننده و نازنین انصاری مدیرمسئول کیهان لندن و کیهان لایف، نگار مرتضوی روزنامه‌نگار و علی افشاری فعال سیاسی مهمانان این وبینار بودند.

در ابتدای این نشست الکس وطنخواه با اشاره به سیاست‌های جمهوری اسلامی توضیح داد که آرایش کنونی قوا در این رژیم می‌تواند نشانه‌ای از پایان «جنبش اصلاحات» در ایران و شاید ظهور نوع جدیدی از مخالفان نظام باشد.

مهمانان برنامه در ابتدا نظر خود را درباره روند سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری  اسلامی مطرح کردند.

نازنین انصاری مدیرمسئول کیهان لندن تأکید کرد آنچه این روزها در ایران در جریان است از زمان انقلاب ۵۷ سابقه نداشته و شاید فضا شبیه انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ (۲۰۰۹ میلادی) باشد. با اینهم این روزها از نظر ماهیت مخالفت‌ها و حرکت اعتراضی خیلی متفاوت است چرا که در سال ۸۸ صدای بسیاری از مخالفان جمهوری اسلامی، از جمله او و همکارانش در کیهان لندن، منزوی می‌شد اما این روزها به نظر می‌رسد که سکوت شکسته شده و آنچه مخالفان واقعی نظام می‌گویند چیزی غریب و غیرعادی نیست.

نازنین انصاری معتقد است کلاب‌هاوس در برجسته‌سازی موضوعاتی که در بستر واقعی جامعه در ایران اتفاق می‌افتد نقش مهمی داشته بطوری که در این فضا نه تنها صدای مخالفت‌ها بلندتر می‌شود بلکه می‌بینید که نوعی سرخوردگی، سردرگمی، ناامیدی و اندوه در جمهوری اسلامی و مدافعانش وجود دارد و همزمان می‌بینید صدای مردم در خیابان بلندتر می‌شود.

نازنین انصاری استراتژی مؤثر در چنین شرایطی را همبستگی منسجم مخالفان ارزیابی کرد و تأکید نمود به ویژه در شرایطی که مردم از نمایش‌های انتخاباتی استقبال نکرده‌اند و جوانان دیگر علاقه‌ای به انتخابات رژیم ندارند. مباحث مطرح شده از طرف نامزدهای انتخاباتی نیز نتوانسته توجه مردم را جلب کند و حالا امثال ما که از ابتدا مخالف جمهوری اسلامی بودیم می‌بینیم که صدای ما دیگر تنها نیست.

نگار مرتضوی در ارتباط با فضای انتخاباتی ۱۴۰۰ گفت اگر این شرایط را را با انتخابات قبلی جمهوری اسلامی به ویژه انتخابات ریاست جمهوری هر چهار سال مقایسه کنید، قطعاً انتخابات خیلی مهیجی نیست. انتخابات مهمترین رویداد سیاسی کشور است، به ویژه هنگامی که انتخابات ریاست جمهوری باشد.

نگار مرتضوی البته یادآوری کرد که انتخابات در ایران هرگز آزاد و عادلانه نبوده اما با اینهمه آنها را «رقابتی» دانست و گفت به معنی رقابتی بین نامزدهای حداقل جناح‌هایی که مجاز به شرکت در انتخابات هستند.

نگار مرتضوی علت بی‌تفاوتی مردم به انتخابات ۱۴۰۰ را رد صلاحیت گسترده از سوی شورای نگهبان قلمداد کرد و گفت که معاون اول رئیس جمهور [اسحاق جهانگیری] و علی لاریجانی رئیس پیشین مجلس شورای اسلامی و مشاور عالی رهبر جمهوری اسلامی که از چهره های برجسته جمهوری اسلامی هستند هم رد صلاحیت شده‌اند.

نگار مرتضوی عدم استقبال مردم از انتخابات ریاست جمهوری را به «تحریم» نیز ربط داد و گفت که هرچند پیشتر هم اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهوری پیشین جمهوری اسلامی برای ورود به رقابت‌های انتخاباتی رد صلاحیت شد، اما رد صلاحیت‌های کنونی بی‌سابقه بوده است. او به بحران‌های متعددی که نظام در داخل و خارج با آن روبروست، از جمله وضعیت اقتصادی بد، فشارهای حداکثری و تحریم‌های فلج‌کننده اشاره کرده و گفت که سرکوب اعتراضات مردم در آبان۹۸ و دست‌کم صدها کشته و هزاران بازداشت در این اعتراضات و همچنین سرنگونی هواپیمای اوکراینی در دی ۱۳۹۸ نیز مسائل داخلی هستند که از سوی نظام و دولت حل نشدند و سبب افزایش خشم و ناامیدی مردم شده است. او گفت حتا برخی اصلاح‌طلبان که معمولا انتظار می‌رود در هنگام انتخابات فعال و هیجان‌زده باشند نسبت به انتخابات این دوره بی‌علاقه و برای شرکت در انتخابات ناامید هستند.

نگار مرتضوی در ادامه پیش‌بینی کرد اگر رئیسی رئیس جمهور شود احتمالا جانشین بعدی رهبر جمهوری اسلامی خواهد بود و در نتیجه این انتخابات می‌تواند تعیین کننده سه دهه آینده نظام جمهوری اسلامی باشد.

علی افشاری نیز معتقد است که در این دوره از انتخابات رئیس جمهور قبل از روز انتخابات تعیین شده. وی آن را با دوره تعیین محمدعلی رجایی، علی خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی مقایسه کرده و گفته تفاوت این است که اکنون ما رویکرد منفی بی‌سابقه‌ای نسبت به انتخابات مشاهده می‌کنیم. مهم نیست چه کسی آنجا خواهد بود یا تصمیم شورای نگهبان چه خواهد بود. اگر همه نظرسنجی‌ها و تحلیل‌ها را از طرف نهادهای مستقل، نیمه‌رسمی و دولتی بررسی کنیم، همه نشان داده‌اند که از چند ماه قبل از تصمیم شورای نگهبان برای رد صلاحیت‌ها هم مشارکت مردم کمتر از ۵۰ درصد بود. این نشان می‌دهد که اکثر مردم ایران پس از ۲۴ سال ناکامی با امید به قدرت صندوق‌های رأی به این نتیجه رسیده‌اند که هیچ اتفاقی نیفتاده است.

علی افشاری در ادامه تحریم فعال انتخابات را مهم ارزیابی کرده و گفته ما می‌بینیم بسیاری از افراد با دیدگاه‌های مختلف سیاسی، رویکردهای فرهنگی متفاوت، قومیت‌های مختلف در مناطق مختلف ایران انتخابات را تحریم کرده‌اند اما پیشتر و در دو انتخابات گذشته بسیار معمول بود که مردم در شهرهای کوچک و روستاها رفتار و الگوی متفاوتی داشته باشند.

علی افشاری انتخابات این دوره را در دو دوگانه مردم و حاکمیت ارزیابی کرده و گفته نظام قصد دارد برنامه های خود را ادامه دهد به ویژه برای انتقال قدرت به رهبر بعدی که شاید ابراهیم رئیسی باشد و به صورت محافظه‌کارتر عمل خواهد کرد. در مقابل، مردم هم می‌روند که رویکردی رادیکال را دنبال کنند.

نازنین انصاری با اشاره به گسترده شدن کمپین «نه به جمهوری اسلامی» در داخل و خارج کشور و از سوی بسیاری از کنشگران سیاسی و مدنی، احزاب و گروه‌های سیاسی اپوزیسیون و مردم عادی، خطاب به نگار مرتضوی گفت که بحران‌هایی که در ایران وجود دارد توسط ایالات متحده ایجاد نشده بلکه نتیجه سوء مدیریت، نحوه عملکرد مدیران ارشد حکومت و شیوه اداره کشور از سوی حکومت اسلامی است.

نازنین انصاری در ادامه به مقایسه اولویت‌های جمهوری اسلامی با اولویت مردم پرداخت و گفت در حالی که اولویت جمهوری اسلامی بدون اینکه از مردم نظرسنجی کند، برنامه هسته‌ای بوده و میلیاردها دلار منابع کشور را به سوی برنامه هسته‌ای هدایت کرده ولی در مقابل مشکل اصلی مردم معیشت و اقتصاد است.

مدیرمسئول کیهان لندن افزود برای نخستین بار دیدیم که به تازگی زیر کمپین «نه به جمهوری اسلامی» کنفرانسی با حضور بیش از ۱۶ شخصیت مخالف نظام برگزار شد و این افراد از طیف‌ها مختلف سیاسی آمده بودند و همه خواست یکسانی داشتند. یک مادر از ایران آمده بود، موضوع سینما رکس مطرح شد که پیش از انقلاب ۵۷ انقلابیون آن را آتش زدند و گردن ساواک انداختند؛ یا جنبش دانشجویی در ایران که در سال ۱۳۷۸ در حالی که ایران در جوان‌ترین سن جمعیتی قرار داشت و بیش از ۷۰ درصد جمعیت زیر ۳۰ سال بودند، به دانشجویانی که خواستار دموکراسی بودند حمله‌ور شدند و ماجرای کوی دانشگاه رقم خورد، این مطالبات ادامه پیدا کرد تا جنبش سبز پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ که بسیاری از مردم حمایت کردند اما بدیهی بود که راه به جایی نخواهد برد چون معترضان این جنبش هواداران نظام بودند و مثلاً اگر شما با پرچم شیروخورشید حضور پیدا می‌کردید، یکجای دیگر ایستاده بودید و با پرچم جمهوری اسلامی، جای دیگر! اما این روزها فضا کاملاً متفاوت است.

الکس وطنخواه با اشاره به شیوه برگزاری انتخابات ۱۴۰۰ گفت شاید یکی از کوتاه‌ترین انتخابات دنیا برگزار شود که همه چیز از تأیید صلاحیت تا مناظرات تا تبلیغات و رأی‌گیری طی سه هفته آغاز و پایان می‌یابد و در مجموع مناظرات انتخاباتی و دیگر بحث‌های جدی ظرف ۱۰ روز انجام شده است. به نظر می‌رسد نظام تلاش کرد که انتخابات را در زمان کوتاهی برگزار کند تا بحث‌های عمومی در اینباره به حداقل برسد چون مشخصاً مقامات جمهوری اسلامی نسبت به خودشان هم بی‌اعتماد هستند. آنها تمایلی به علنی شدن بحث‌ها بین مقامات و در قالب مناظرات نبودند. در این شرایط اما اصرار دارند انتخابات را برگزار کنند تا بتوانند به جهانیان بگویند که این نظام «جمهوری» است و از مشروعیت مردم برخوردار است.

نگار مرتضوی با تأیید آنچه الکس وطنخواه به آن اشاره کرد گفت که چالش نظام برای کنترل مناظره‌های تلویزیونی از مناظرات میان نامزدها در سال ۱۳۸۸ جدی شد چون متوجه شدند محتوای مناظره‌هایی که نامزدها مطرح می‌کنند قابل کنترل نیست. در دو دوره بعد [سال‌های ۹۲ و ۹۶] ما دیدیم که نامزدهای انتخابات باز از فرصت مناظره استفاده کردند و گاهی بحث‌ها به چالش کشیده شد. اما در این دوره مناظرات مجری با افتخار اعلام کرد که میکروفون‌ها بطور همزمان روشن نمی‌شوند، بنابراین اساساً هر شخص میکروفون مخصوص به خود را دارد و بطور خودکار احتمال بحث میان دو نفر از بین رفته بود. از سوی دیگر شیوه قرعه‌کشی برای تعیین شماره نامزدها و انتخاب تصادفی سوالات برای هر نامزد هم وقت زیادی از مناظره را به خود اختصاص می‌داد.

علی افشاری با اشاره به اینکه عبدالناصر همتی دو بار گفته که رقیب اصلی او افرادی نیستند که در آنجا نشسته‌اند، بلکه افرادی هستند که تصمیم گرفتند رأی ندهند، گفته این ثابت می کند که اکثر مردم ایران علاقه‌ای به شرکت در این انتخابات ندارند.

نازنین انصاری در ادامه گفتگو در این وبینار تأکید کرد که اصلاح‌طلبان در اعتراضات جنبش سبز خیلی خودشان را محدود کرده بودند و نمی‌توانستند روی بعضی از خط قرمزها پا بگذارند. او افزود پس از سرکوب اعتراضات جنبش سبز، حصر خانگی رهبران آن و بازداشت بیش از ۱۵۰۰ نفر در ایران، بخشی از اصلاح‌طلبان از کشور خارج شدند و توانستند گفتمان اپوزیسیون را علیه خودش تغییر بدهند! آنها تلاش کردند اپوزیسیون واقعی را به اپوزیسیون هوادار و دوستدار جمهوری اسلامی تغییر دهند! نازنین انصاری با اشاره به ایجاد هراس از سوریه‌ای شدن ایران در صورت براندازی نظام و دفاع از حضور نیروهای جمهوری اسلامی در سوریه و عراق به بهانه جلوگیری از حمله داعش به ایران، این ترفند را بخشی از سیاست‌های اصلاح‌طلبان خواند که تنها یک راه جلوی روی آنهاست و آن اصلاحات از درون نظام است.

نازنین انصاری تأکید کرد که فضای ایران به شدت تغییر کرده، مردم ایران حتا تحمل این شرایط را برای یکسال دیگر هم ندارند و نمی‌توانند ۳۰ سال دیگر صبر کنند.

مدیرمسئول کیهان لندن همچنین با اشاره به وعده‌های برخی از نامزدهای انتخاباتی درباره FATF گفته که اگر آنها نگاهی به منابع مالی که برای حمایت مالی از تروریسم پرداخت می‌شود نگاهی بیاندازند متوجه خواهند شد که شفافیت مالی و پیوستن به FATF در ساختار جمهوری اسلامی امکانپذیر نخواهد بود.

نازنین انصاری یادآوری کرد یادمان باشد که در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی به عنوان یک اصلاح‌طلب شاهد قتل‌های زنجیره‌ای بودیم که تعدادی از فعالان سیاسی، روزنامه‌نگاران، نویسندگان مخالف با جمهوری اسلامی به قتل رسیدند و آمران و عاملان برخی از آنها هنوز شناسایی و معرفی نشده‌اند. خاتمی توجیه کرده که اطلاعی از رخ دادن قتل‌های زنجیره‌ای زیر نظر وزارت اطلاعاتش نداشته است. ابراهیم رئیسی هم در قتل‌های دهه شصت نقش داشته و او نیز زیر اتهام نقض حقوق بشر قرار دارد. در این میان علی خامنه‌ای دارد مسیر همیشگی خودش را در نظام پیش ‌می‌برد و آن یک حکومت اسلامی با ولایت مطلقه فقیه است.

نازنین انصاری همچنین با اشاره به آنچه در روند تبلیغات انتخابات در روزهای گذشته رخ داد که مردم در خیابان میکروفون را در ستادهای انتخاباتی می‌گرفتند و بهم‌ می‌گفتند به جمهوری اسلامی رأی ندهید و زنده‌باد رضا شاه و شاهزاده رضا پهلوی، گفت که مردم بالغ‌تر، فعال‌تر و حواس‌‌جمع‌تر شده‌اند. در چنین شرایطی نکته مهم و قابل توجه این است که این تصمیم علی خامنه‌ای است که به چه مسیری برود، و این تصمیم مردم در ایران است که تصمیم گرفته‌اند به کدام سو بروند.