سمیرا دماوندی کنشگر حقوق کودکان میگوید با افزایش وام ازدواج، مردم به ترغیب کودکان خود به ازدواج روی آورده‌اند و قانون و تطمیع و شرایط اسفبار اقتصادی مردم هم زمینه را بیش از پیش فراهم کرده است. درواقع وام دریافت می‌کنند و سپس طلاق توافقی می‌گیرند. بر اساس آمار سال ۱۳۹۵ بیش از ۱۴هزار کودک مطلقه و بیوه در کشور وجود دارد.
بر اساس گزارش اخیر مرکز آمار ایران، در سال گذشته ۳۱ هزار و ۳۷۹ دختر ۱۰ تا ۱۴ ساله ازدواج کرده‌اند که در مقایسه با آمار سال ۱۳۹۸، ازدواج کودکان افزایش ۱۰/۵درصدی داشته است.
این آمار مربوط به ازدواج‌های ثبت شده در سازمان ثبت احوال کشور است و قطعا آمار واقعی شامل ازدواج‌هایی که به ثبت نرسیده بیشتر است.
بر مبنای آمار سال ۱۳۹۵، بیش از ۱۴هزار کودک مطلقه و بیوه در کشور وجود دارد.
سمیرا دماوندی کنشگر حقوق کودکان و حقوقدان درباره قوانین کودکان در ایران میگوید: «ما در قوانین مختلف سن‌های مختلفی را برای دوران کودکی مطرح کردیم و خود این موضوع باعث سردرگمی است. دوم اینکه سن ۱۰ سالگی بدون تحقیق در مورد تغییرات هورمونی بدن دختران تعیین شده زیرا سن عادت ماهانه دختران بیشتر از ۱۰ سالگی است و انتظار می‌رفت در تصویب قانون مجازات ۹۲ و قانون حمایت ۹۹ این موارد مورد توجه قرار گیرد اما متاسفانه چنین نبوده».
دماوندی در تعریف کودک‌همسری تصریح کرد: «کودک همسری به شکلی از زندگی گفته می‌شود که در آن افراد انسانی قبل از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام اقدام به ازدواج می‌کنند و یا از طرف والدین و سرپرستان قانونی خود تزویج می شوند.»
این حقوقدان درباره تاریخچه‌ی سن ازدواج در قوانین نیز توضیح داد: «تعیین سن برای ازدواج در کشور ما پیشینه تاریخی دارد اما ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی در سال ۱۳۱۳ به تصویب رسید که طبق آن سن ازدواج برای دختر ۱۵ و برای پسر ۱۸ سال در نظر گرفته شد و کمتر از این سن با رعایت شرط مصلحت و پیشنهاد مدعی العموم و تصویب محکمه ازدواج محقق می‌شد اما در سال ۱۳۵۳ این قانون تغییر کرد و سن ازدواج دختر ۱۸ سال و پسر ۲۰ سال قمری قید شد. قبل از این سن باز هم اجازه داده شد که ازدواج امکان‌پذیر باشد اما این ماده قید کرد کمتر از ۱۸ سال تا سن ۱۵ سال ازدواج امکان‌پذیر است و کمتر از آن بدون هیچ شرطی اجازه داده نمی‌شود و همچنین تصریح شد که برای زندگی زناشویی توان جسمی و روانی باید لحاظ شود و نظر دادستان و تصویب دادگاه شهرستان لازم است.»
این فعال حقوق کودکان در ادامه توضیح داد: «نهایتا در سال ۸۱ مجمع تشخیص مصلحت نظام اصلاحات آخر در مورد ماده ۱۰۴۱ را به تصویب رساند و از این پس براساس این ماده: «نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه شد.»
این کنشگر کودکان در ادامه از تولد کودکان بدون شناسنامه در ازدواج‌های شفاهی خبر داد و گفت: «معمولا در روستاها اول بچه‌ها را صیغه می‌کنند و بعد خانواده دختر با آن صیغه‌نامه قاضی را تحت فشار قرار می‌دهد تا مجوز ازدواج رسمی را صادر کند و متاسفانه همین صیغه باعث شده حتا افزایش سن قانونی ازدواج هم مشکل ما را حل نکند ضمن اینکه در بین اهل سنت ازدواج و طلاق شفاهی رواج دارد که باعث به وجود آمدن کودکان بدون شناسنامه در آن مناطق شده است که البته ازدواج های صیغه ای هم باعث تولد این کودکان می‌شود.»
دماوندی وام ازدواج را هم بی‌تاثیر ندانست و گفت: «با افزایش وام ازدواج، مردم به تزویج کودکان خود روی آوردند و قانون هم شرایط را فراهم کرده است درواقع وام می‌گیرند سپس طلاق توافقی جاری می‌کنند و امکان حذف نام همسر هم از شناسنامه وجود دارد که همین عامل باعث افزایش کودک‌همسری شده است. هرچند که نمی‌توانیم بگوییم همه ازدواج‌ها به این شکل هستند، درواقع ما چندمدل ازدواج کودکان داریم که شامل ازدواج برای وام، سنت‌های قومی و قبیله‌ای و خون‌بس می‌شود. البته دربرخی مواقع هم خودِ کودکان اجبار به ازدواج دارند؛ مثلا در سال ۹۹ در روستای شادآباد آذربایجان شرقی، یک دختر ۱۱ ساله با پسر ۱۴ ساله فرار کردند و به خانواده اعلام کردند که می‌خواهند با هم ازدواج کنند.»
به گفته‌ی این فعال حقوق کودکان، استان آذربایجان شرقی بالاترین آمار کودکان مطلقه را دارد چون این دخترها بعد از دو سال با مشکلات بسیاری که برایشان به وجود آمده مثل دلزدگی یا خیانت و… طلاق می‌گیرند.
طبق آمارهای در دسترس، استان آذربایجان شرقی در ازدواج زودهنگام و کودک‌همسری و همچنین در طلاق گروه سنی ۱۰ تا ۱۴ سال در سال ۱۳۹۹ رتبه دوم کشور را دارد.
در داخل شهرستان‌های استان نیز کودک‌همسری در شهرستان‌های ملکان، بستان آباد، سراب و چاراویماق بیشتر رایج است و بالاترین درصد طلاق نیز در ازدواج‌های زودهنگام در شهرستان ورزقان، ملکان، سراب، خداآفرین، کلیبر و هشترود وجود داشته است.
مطابق کنوانسیون حقوق کودک که ایران هم آن را پذیرفته، منظور از کودک افراد زیر ۱۸ سال هستند. ماده یک قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب ۱۳۹۹ نیز در بند یک و دو، دوران کودکی به دو دوران «طفولیت و نوجوانی» تقسیم شده و کودک را هر فردی که به «سن بلوغ شرعی نرسیده» و نوجوان را هر فرد زیر ۱۸ سال کامل خورشیدی که به «سن بلوغ شرعی رسیده» تعریف کرده است.
مطابق ماده ۱۴۷ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ سن بلوغ در دختران و پسران، به ترتیب، ۹ و ۱۵ سال تمام قمری است، بنابراین کودک دختر و پسر کسی است که کمتر از ۹ سال و ۱۵ سال سن دارد و بیش از این سن دوران نوجوانی است یعنی مطابق قانون حمایت سال ۱۳۹۹، دوران نوجوانی دختران از ۱۰ سالگی و پسران از ۱۶ سالگی آغاز می‌شود.
