در شرایطی که مهاجرت ایرانیان به دلیل مشکلات اقتصادی و فشارهای سیاسی و اجتماعیِ جمهوری اسلامی بر مردم افزایش یافته، گزارش‌ها نشان می‌دهد بی‌اعتباری پاسپورت جمهوری اسلامی بزرگترین مانع برای ایرانیانی است که به دنبال مهاجرت کاری و اخذ ویزای کار از دیگر کشورهای هستند.
آمار مهاجرت ایرانیان از کشور طی سه دهه گذشته با افزایش چهار برابری روبرو شده. این آمار نشان می‌دهد سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰، آمار مهاجرت ایرانیان سه برابر افزایش یافته کرده است.
بر اساس گزارش «رصدخانه مهاجرت ایران» ۳۷ درصد از دارندگان مدال در المپیادهای دانش‌آموزی، در بازه زمانی ۸۰ تا ۹۱ مهاجرت کرده‌اند. ۲۵ درصد از مشمولان بنیاد نخبگان و ۱۵ درصد از رتبه‌های زیر هزار کنکور سراسری هم مقیم کشورهای دیگر هستند.
این آمار نشان می‌دهد که از تعداد ۲ هزار و ۷۶۵ نفر دارندگان مدال المپیاد دانش‌آموزی در بازه زمانی ۸۰ تا ۹۱ بیش از هزار نفر مقیم خارج هستند. همچنین حدود هزار نفر از آنها نیز سابقه خروج دارند. تنها ۱۲۲ نفر از این مهاجران بازگشته‌اند.
همچنین بیش از ۵ هزار و ۶۰۰ نفر تعداد مشمولان بنیاد نخبگان طی بازه زمانی ۸۰ تا ۹۴ هستند. از این تعداد نیز حدود هزار و ۵۰۰ نفر ساکن خارج هستند. حدود هزار و ۵۰۰ نفر نیز سابقه خروج دارند. اما تنها حدود ۲۰۰ نفر از آنها برگشتند. در همین بازه زمانی از تعداد حدود ۵۴ هزار نفر از رتبه‌های زیر هزار کنکور سراسری، بیش از هشت هزار نفر مهاجرت کرده‌اند.
محمد وحیدی نایب رئیس اول کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی سال گذشته گفته بود که «در بین ۹۸ کشوری که نخبگان خود را با مهاجرت از دست می‌دهند، ایران جزو کشورها با بالاترین آمار‌ها قرار دارد.»
این در حالیست که طی سال‌های گذشته بجز نخبگانی که در ساز و کار «فرار مغزها» از ایران خارج می‌شوند، نیروی کار حوزه‌های مختلف از کارگران ساده ساختمانی تا پزشکان و پرستاران و مهندسان نیز به دنبال خروج از کشور هستند. سرعت روند مهاجرت از ایران نگرانی‌های جدی درباره کاهش نیروی متخصص کشور ایجاد کرده است.
محمدرضا محبوب‌فر پژوهشگر اجتماعی درباره رشد آمار مهاجرت ایرانیان گفته است: «شرایط اقتصادی کشور ما به گونه‌ای است که اقشار متوسط روز به روز بیشتر به قشر کم‌درآمد نزدیک می‌شوند. بنابراین خانواده‌های قشر متوسط می‌بینند که اگر کمی زمان را هدر دهند، به سرعت به جمع اقشار فرودست سقوط خواهند کرد و سرمایه اندک خود را از دست خواهند داد. بنابراین به ناچار اندک سرمایه منقول و غیرمنقول خود را هرچه زودتر نقد کنند و تا زمانی که مشکلاتشان در ایران بیشتر نشده است، سریع‌تر مهاجرت کنند.»
به گفته این پژوهشگر آسیب‌های اجتماعی، برخی اقشار متوسط به دلیل «رشد مشکلات اقتصادی» و «تشدید آسیب‌های اجتماعی» در ایران، به امید یافتن آینده‌ای بهتر، از ایران به کشورهایی مثل ترکیه، امارات، قطر و حتی روسیه «پناه» می‌برند.
همانطور که محمدرضا محبوب‌فر اشاره کرده مهمترین علت مهاجرت ایرانیان مشکلات اقتصادی از جمله تورم و بیکاری، و همچنین نبود آزادی‌های اجتماعی و مدنی و نبود آینده‌ای روشن برای فرزندان است. هرچند مهاجرت شیوه‌های مختلفی از جمله سرمایه‌گذاری، پناهندگی و دریافت ویزای کار را دارد اما مقصد ایرانیان برای هر یک از این شیوه‌ها متفاوت است. ترکیه از جمله مهمترین مقاصد ایرانیانی است که قصد سرمایه‌گذاری بویژه در بخش مسکن و دریافت اقامت را دارند.
برخی از مهاجران از این کشور به عنوان گذرگاهی برای ورود به کشورهای اروپایی و آمریکا استفاده می‌کنند و برخی دیگر از طریق سرمایه‌گذاری در همین کشور می‌مانند. بر اساس آمارهای وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی نیز بیش از ۱۲۶ هزار مهاجر با تابعیت ایرانی ساکن ترکیه هستند.
این در حالیست که تا پایان سال ۲۰۲۰ نیز بیش از ۷۷ هزار ایرانی در کشورهای مختلف پناهجو بوده‌اند. در همین ارتباط، رضا موسوی کارشناس حوزه مهاجرت معتقد است آمار واقعی مهاجرت ایرانیان را باید ۳۰ درصد بیشتر از آمارهای رسمی ارزیابی کرد چرا که بخشی از مهاجران، از مرزهای غیرقانونی ایران را ترک می‌کنند.
همچنین برخی از نیروی کار ایرانی که در کشورهای همسایه به کار مشغول می‌شود نیز با ویزای توریستی اقدام به مهاجرت کاری می‌کند و این اقامت را بطور پیوسته تمدید می‌کند؛ از جمله کارگران ساختمانی ایرانی که در عراق بسر می‌برند.
کیهان لندن پیشتر در گزارشی به وضعیت دشوار کاری کارگران مهاجر ایرانی به عراق پرداخته و نوشته بود که «کارگران ایرانی در عراق از حقوق کافی و بیمه و امنیت شغلی برخوردار نیستند. از سوی دیگر آنها در هر رفت و آمد میان ایران و عراق بطور ماهانه باید عوارض خروج از کشور بپردازند و این در حالیست که عوارض خروج از کشور به صورت تصاعدی در هر خروج، افزایش پیدا می‌کند.»
https://kayhan.london/1398/11/03/%d9%85%d8%b4%da%a9%d9%84%d8%a7%d8%aa-%da%a9%d8%a7%d8%b1%da%af%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d9%85%d9%87%d8%a7%d8%ac%d8%b1-%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86%db%8c%d8%9b-%d9%82%d8%b7%d8%b9-%db%8c%d8%a7%d8%b1%d8%a7
اینهمه در حالیست که بسیاری از ایرانیان نیز به دنبال دریافت ویزای کار هستند تا برای اشتغال و به عنوان نیروی کار به کشورهای دیگر بروند. مقصد کاری ایرانیان شامل کشورهای مختلف از امارات و قطر تا شرق آسیا و اروپا و آمریکا می‌شود.
بخش قابل توجهی از نیروی کار ایران در مشاغل مختلف از کارگر و نیروی فنی گرفته تا پزشک و پرستار و مهندس برای دریافت ویزای کار در تلاش هستند. فاصله زیاد دستمزد و هزینه‌ها در ایران و اختلاف درآمدها در ایران با دیگر کشورها، حتا در منطقه، نیروی کار ایرانی را ترغیب می‌کند تا برای دریافت اقامت کاری و ویزای کار در دیگر کشورها اقدام کند.
وبسایت تجارت نیوز روز سه‌شنبه ۱۸ آبان ۱۴۰۰ در گزارشی درباره ایرانیان متقاضی ویزای کار نوشته که مشکلات سیاسی و پاسپورت بی‌اعتبار جمهوری اسلامی سبب می‌شود غالبا متقاضیان کار از دیگر کشورها، فرصت‌های کاری را از آن خود کنند و ایرانیان برای کشورهای متقاضی نیروی کار در اولویت نباشند.
پیش از این هم «رصدخانه مهاجرت ایران» درباره‌ی اعتبار گذرنامه جمهوری اسلامی در سه ماهه سوم سال ۲۰۲۱ گزارش داده بود که بر اساس آن در میان ۱۱۶ رده‌ی گذرنامه‌های جهان، پاسپورت جمهوری اسلامی در رتبه ۱۰۵ و هم‌تراز با سریلانکا قرار داشت.
مسئول یکی از شرکت‌های کاریابی که در زمینه ویزای کاری در کشورهای عربی و آلمان فعالیت دارد در اینباره گفته که «در حال حاضر قطر، امارات و آلمان برای کار کردن با ایرانیان بیشتر سختگیری می‌کنند. جراح قلب ایرانی و آمریکایی بوده که شرایط یکسانی داشتند اما جراح قلب آمریکایی توانسته ویزای کاری را در امارات بگیرد و مشغول به کار شود. ارزش ملیت [تابعیت] ایرانی است که ناشی از روابط سیاسی ما با کشورهای دیگر است که گاهی مشکل‌ساز می‌شود.»
یکی دیگر از فعالان در حوزه کاریابی نیز گفته که «کشورهای مقصد مهاجرتی برای ویزا دادن به ایرانیان بیشتر سختگیری می‌کنند. دلیلش را به صورت مشخص نگفته‌اند که توضیح دهم اما مثلاً در شرایط یکسان برای مهاجران ایرانی با مهاجران هندی و فیلیپینی، ایرانیان را رد می‌کنند.»
مدیر یک شرکت دیگر کاریابی خارجی در ایران نیز گفته که ایرانیان از پزشکان تا کارگران گرفته به دنبال مهاجرت هستند و «استدلال آنها هم افزایش تورم و وضعیت اقتصادی است. تقاضاها زیاد شده است البته برخی مشکلات مالی دارند و موفق به مهاجرت نمی‌شوند.»
همانطور که این فعال حوزه کاریابی خارجی اشاره کرده اقدام برای ویزای کار و دریافت آن مشمول هزینه‌هایی است که برای همه امکان پرداختش نیست. بر اساس گزارش‌ها، گاهی برای ویزای کار تا بیش از ۲۰۰ میلیون تومان هم باید هزینه کرد. رقم دقیق هزینه بستگی به مقصد مهاجرتی و مؤسسات دارد.
چشم مسولین روشن
یه الک درست کردند که ۴۰ ساله داره الک می‌کنه فقط اوایل سوراخ ریز بود فقط یه سری ها میرفتن الان دیگه همه می‌خوان از ایران برند کمتر کسایی هستند که به فکر موندن اند