گزارش‌ها از کاهش ۹۰ درصدی صادرات فرش دستباف ایرانی خبر می‌دهند. در حالی که مقامات دولتی تحریم را عامل اصلی کاهش صادرات فرش ایرانی عنوان می‌کنند، فعالان این صنعت از مشکلات دیگری از جمله عدم حمایت دولت از فعالان این صنعت نام می‌برند.
آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد رقم صادرات فرش دستباف ایران در سال ۱۳۷۸ حدود ۶۹۰ میلیون دلار بوده است. در همان سال کل صادرات غیرنفتی ایران ۳میلیارد و ۹۴۱ بود. این بدین معنی است که در سال ۱۳۷۸ معادل ۱۷.۵ درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را صادرات فرش دستباف به خود اختصاص داده بود.
همچنین ایران در سال ۲۰۰۰ حدود ۳۲ درصد از فروش و عرضه فرش دستباف در بازارهای جهانی را داشت. در سال‌های گذشته در حالی که بطور کلی تجارت فرش دستباف در جهان روندی افزایشی داشته، سهم ایران در بازار صادراتی این کالا کاهش پیدا کرده و کشورهای دیگری از جمله ترکیه، چین، پاکستان و هند جای ایران را پر کرده‌اند.
آمارها نشان می‌دهد که سهم ایران از صادرات فرش دستباف در سال ۲۰۱۹ که جدیدترین آمار مستند موجود است، به کمتر از ۹ درصد رسیده! در مقابل، سهم هند که رقیب جدی ایران در فرش دستباف است، از ۱۴درصد در سال ۲۰۰۰ به بیش از ۳۵ درصد در سال‌های اخیر رسیده است.
از سوی دیگر آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد رقم صادرات فرش دستباف کشور از ۶۹۰ میلیون دلار و ۲۶ هزار تن به ترتیب به ۷۲ میلیون دلار و ۴ هزار تن کاهش یافته است.
در همین مدت ارزش وزنی صادرات فرش دستباف نیز از ۲۶هزار و ۳۰۰ تن در سال ۱۳۷۸ به ۳ هزار تن در سال۱۳۹۸، ۳.۹ هزار تن در سال ۱۳۹۹ و ۱.۲ هزار تن در ۷ ماهه نخست امسال رسیده است.
۱۰ کشور اول واردکننده فرش دستباف از ایران در سال ۱٣٩٧ کشورهای ایالات متحده آمریکا، آلمان، امارات متحده عربی، ژاپن، لبنان، استرالیا، کانادا، قطر، ایتالیا و پاکستان بودند. ۱۰ کشور اول واردکننده فرش دستباف از ایران در سال ۱٣٩٨ نیز کشورهای ژاپن، آلمان، امارات، لبنان، آفریقای جنوبی، قطر، ایتالیا، استرالیا، انگلیس و هند بودند.
مقایسه ارقام صادراتی به این کشورها نشان می‌دهد صادرات فرش به کشورهای مختلف کاهش یافته. مثلا صادرات فرش دستباف ایران به ژاپن در سال ۱٣٩٧ ارزی معادل ٢۴ میلیون دلار داشت که در سال ٩٨ به ۱٣ میلیون و ٢۰۰ هزار دلار کاهش یافت، صادرات فرش ایران به آلمان نیز در سال ۱٣٩٧ معادل ٣۶ میلیون دلار بود که در سال ۱٣٩٨ به ۱٢ میلیون و ٩۰۰ هزار دلار کاهش یافت. در سال گذشته نیز میزان صادرات این کالا به ۱۶ کشور زیر یک میلیون دلار ارزش داشته است.
حمید زادبوم رئیس کل سازمان توسعه تجارت وقت ایران در یکی از جلسات کار گروه توسعه صادرات غیرنفتی که در اردیبهشت ٩٩ برگزار شد گفته بود نگاه ویژه‌ای به توسعه صادرات فرش دستباف در سال ٩٩ وجود دارد. اکنون مشخص نیست دستاورد آن نگاه ویژه برای صنعت فرش دستباف ایران چه بوده است!
مقامات دولتی تحریم‌ها را عامل کاهش صادرات فرش دستباف ایرانی عنوان می‌کنند و مقصر نابودی یکی از مهمترین و ارزشمندترین صنایع هنری و سنتی ایران را آمریکا و دونالد ترامپ معرفی می‌کنند. این در حالیست که فعالان صنعت فرش دستباف معتقدند این روند مدت‌ها پیش از تحریم‌های آمریکا شروع شده بود چرا که مشکلات در داخل کشور است و وضعیت کنونی فرش دستباف نتیجه سال‌ها بی‌تفاوتی و بی‌توجهی دولت به صنعت فرش دستباف است.
کارشناسان معتقدند یکی از مهمترین دلایل این امر اختلاف قیمت شدید فرش ایران با رقبایش است؛ به بیان دیگر، فرش دستباف ایران با قیمتی بسیار بالاتر از دستباف‌های دیگر کشورها به بازار جهانی می‌رسد و این خود به دلایلی از جمله گرانی مواد اولیه (که اغلب وارداتی هم هستند) و نیروی کار ارزان‌تر در کشورهای رقیب است. بالا رفتن نرخ ارز هزینه خرید مواد اولیه را افزایش می‌دهد و تورم و گرانی باعث افزایش دستمزد بافندگان شده، هرچند این قشر هنوز هم از محروم‌ترین اقشار کشور محسوب می‌شوند.
این در حالیست که این هنر- صنعت ایرانی پتانسیل ارزآوری و اشتغالزایی بسیار دارد. به اعتقاد بسیاری از فعالان این حوزه، برای ایجاد هر شغل در فرشبافی به حدود ۲۰ میلیون تومان سرمایه اولیه نیاز است که در مقایسه با بسیاری از صنایع تولیدی دیگر رقم اندکی است.
علی آل‌احمد عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف مهرماه امسال با بیان اینکه چند ماهی است به دلیل گرانی فرش دستباف در داخل کشور و تخلیه افزایش نرخ دلار در این کالا، فروش داخلی به شدت کاهش یافته، گفته است فروش خارجی نیز به دلیل توقف فروش‌های ریالی فرش و عدم صادرات به دلیل سختگیری‌های ایفای تعهدات ارزی، افت چشمگیری را شاهد بوده است.
سید رضی حاجی آقامیری رئیس سابق کنفدراسیون صادرات ایران نیز مهرماه امسال با بیان اینکه ترکیه واردات فرش ایرانی را ممنوع اعلام کرده گفته بود «روابط سیاسی ما با کشورها آنقدر وضعیت بدی دارد که همه نگران بازگشت ارز حاصل از صادرات هستند.»
فعالان صنعت فرش می‌گویند که نخبه‌های طراح فرش در حال کوچ از ایران بوده و فرار مغزها و مهارت‌ها به این صنعت نیز رسیده است. هم‌اکنون یک طراح فرش در ترکیه ماهانه حدود ۳ هزار دلار معادل ۸۴ میلیون تومان حقوق می‌گیرد.
علی فرهی تولیدکننده فرش در اینباره گفته که «ترک‌ها ماشین‌آلات ریزباف را که برای تولید فرش‌های ۱۵۰۰ شانه استفاده می‌شوند خریداری کرده‌اند اما از آنجایی که طراحان این کشور آشنایی لازم را با این نوع فرش‌ها ندارند در حال جذب طراح‌های ایرانی هستند.»
سعید منزوی‌زاده تولیدکننده و صادرکننده فرش در همین ارتباط گفته «متأسفانه پای فرار مغزها به صنعت فرش هم باز شده است چرا که در بازارهای بین‌المللی بهای بیشتری به فعالین این صنعت داده می‌شود.»
غلامحسین شافعی رئیس اتاق بازرگانی ایران پیش از این گفته بود «با کمال تاسف در طول ۳۰ یا ۴۰ سال گذشته، بسیاری از فرشبافان و متخصصین ما را به برخی از کشورها از جمله چین و پاکستان بردند و می‌توان گفت صنعت فرش دستباف ایران را ربودند. از آنجا که عوامل تولید فرش دستباف در چین و پاکستان بسیار کمتر از ایران و قیمت تمام شده آن پایین‌تر از ایران است، ما در میدان رقابت با مشکل مواجه می‌شویم.»
