مذاکرات وین برای احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میلادی همچنان بدون هیچگونه پیشرفت قابل ملاحظه‌ای ادامه دارد. در روزهای گذشته آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا بار دیگر اشاره کرد که فرصت زیادی برای احیای این توافق باقی نمانده و تا کنون پیشرفتی نیز حاصل نشده است. برخلاف مذاکره‌کنندگان غربی، روسیه، چین و جمهوری اسلامی تلاش دارند از پیشرفت در مذاکرات صحبت کنند، البته بدون هیچگونه اشاره به توافق‌هایی که به گفته آنها تا کنون به دست آمده است.
بازیگران جدید در مذاکرات وین
در دو هفته گذشته بازیگران جدیدی به مذاکراتی که در وین در جریان هستند پیوستند. نمایندگانی از پادشاهی سعودی، کره جنوبی و اسرائیل به پایتخت اتریش سفر کردند و با نمایندگان چین و روسیه دیدار داشتند. وزیر خارجه چین نیز به کشورهای منطقه سفر کرد تا در همین رابطه با آنها گفتگو کند.
نفتالی بنت نخست وزیر اسرائیل نیز بار دیگر با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در همین ارتباط گفتگوی تلفنی انجام داد. پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی در حاشیه گفتگوهای ۵۷ کشور عضو «سازمان امنیت و همکاری اروپا» که با محوریت بحران اوکراین برگزار شد نیز مورد بررسی قرار گرفت. روسیه تلاش دارد گفتگو با غرب در رابطه با بحران در اوکراین را با مذاکرات در مورد پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی گره بزند.
گسترش حلقه مذاکره‌کنندگان با جمهوری اسلامی تنها به وین خلاصه نمی‌شود. در مذاکرات بین تهران و ریاض که در بغداد در جریان هستند، و پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی را نیز در بر می‌گیرند، شاهد حضور دو شرکت کننده جدید هستیم: مصر و ترکیه. هر دو شرکت‌کننده جدید دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای را خطری جدی برای امنیت خود تلقی می‌کنند و در رابطه با منطقه نیز نگاه مثبتی به سیاست‌های جمهوری اسلامی ندارند. چه مصر و چه ترکیه به نوبه خود به دنبال نقش بیشتر در کشورهای منطقه هستند و نقشه‌های آنها با برنامه‌های تهران جور در نمی‌آید.
این اولین بار نیست که روسیه تلاش دارد از کارت ایران در گفتگوهای خود با آمریکا و غرب استفاده کند. در گذشته، در دوران موسوم به «جنگ سرد»، شوروی نیز از همین تاکتیک در مذاکرات با آمریکا استفاده می‌کرد. روسیه در این روزها صدهزار نیروی نظامی خود را در نزدیکی مرز با اوکراین مستقر ساخته و تهدید کرده در صورتی که پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو تقاضای عضویت این کشور در این پیمان نظامی را بپذیرد ممکن است به اوکراین حمله کند.
برگ جمهوری اسلامی در مذاکرات اوکراین
روسیه آماده است در صورتی که تقاضای عضویت اوکراین به تعلیق درآید، در مذاکرات وین در مورد پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی، این کشور را وادار سازد که اگر به برجام سال ۲۰۱۵ باز نمی‌گردد، حداقل توافق دیگری را بپذیرد و بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای خود را که از سال ۲۰۱۹ میلادی، یکسال پس از خروج آمریکا از برجام، سرعت گرفته، در ازای برداشته شدن برخی تحریم‌ها و آزاد شدن بخشی از پول‌های مسدود شده تهران در کشورهایی چون چین، ژاپن و کره جنوبی، متوقف ساخته و یا خنثی کند. روس‌ها ادعا می‌کنند که عقب‌نشینی جمهوری اسلامی در مقابل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نتیجه فشارهای مسکو بر تهران است، تا آمریکا و غرب متقاعد شوند که کلید دستیابی به هر توافقی با رژیم ایران در کاخ کرملین است.
اگر احیای برجام سال ۲۰۱۵ تقریبا غیرممکن به نظر می‌آید، دستیابی به توافق دیگری که رسانه‌های غربی آنرا «کمتر در برابر کمتر» می‌خوانند دور از واقعیت نیست. اولین گام در این جهت از سوی آمریکا برداشته شده. وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوزی برای کره جنوبی صادر کرده که بر مبنای آن این کشور آسیایی می‌تواند غرامت ۶۱ میلیون دلاری خود را به شرکت ایرانی «دیانی» پرداخت کند. شرکت «دیانی» باید به خاطر خرید ناموفق سهام شرکت تولیدات الکترونیک «دوو» در سال ۲۰۱۰ میلادی ۶۱ میلیون دلار دریافت کند.
البته این تصمیم وزارت خزانه‌داری آمریکا با مخالفت نظامیان سابق و خانواده‌های قربانیان حملات تروریستی جمهوری اسلامی و گروه‌های نیابتی آن مواجه شده است که در نامه‌ای خطاب به جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا خواسته‌اند تا زمانی که خانواده‌های قربانیان تروریسم غرامت‌های مقرر شده توسط دادگاه‌های آمریکا را دریافت نکرده‌اند حتا یک دلار از پول‌های جمهوری اسلامی آزاد نشود.
کلاف سردرگم وین
سیاست دولت کنونی آمریکا که گویا آمادگی دادن امتیازاتی به جمهوری اسلامی برای دستیابی به توافقی در رابطه با فعالیت‌های هسته‌ای را دارد با مخالفت‌های جدیدی در کنگره این کشور روبرو شده است. به تازگی ۱۱۰ نماینده جمهوریخواه کنگره آمریکا خواهان پایان «مذاکرات بی‌ثمر» با جمهوری اسلامی در وین شده‌اند. در صفوف حزب دمکرات نیز کم نیستند نمایندگانی که خواهان محدودیت‌های جدی در آزاد ساختن منابع مالی جمهوری اسلامی هستند.
یک عضو هیات نمایندگی اتحادیه اروپا در مذاکرات وین به کیهان لندن می‌گوید «ما در این مذاکرات پازل بهم ریخته‌ای را مقابل خود داریم که به هیچ وجه مشخص نیست که بتوان حتا در صورت چیدن مجدد، تصویر مورد نظر را به دست آورد.» همین دیپلمات اروپایی در ادامه می‌افزاید «با توجه به پافشاری آمریکا برای دستیابی به توافقی با ایران، تلاش‌های روسیه به نگاه داشتن جمهوری اسلامی در انزوا و وضعیت نیمه‌تحریمی، و اصرار رهبران تهران برای ادامه فعالیت‌های هسته‌ای پیشرفته، احتمالا نتیجه گفتگوها توافقی نیم‌بند خواهد بود که مشکلی را حل نخواهد کرد، نگرانی‌های را از بین نخواهد برد، ولی از وقوع جنگی در کوتاه‌مدت جلوگیری خواهد کرد».
در دو هفته گذشته روسیه به کارگردان مذاکرات وین تبدیل شده است. میخائیل اولیانوف مذاکره‌کننده روس در مذاکرات هسته‌ای نه تنها بازیگران جدیدی را به مذاکرات وارد کرده، بلکه در عمل به مذاکره‌کننده ارشد جمهوری اسلامی تبدیل شده است. دیدارهای متداوم با رابرت مالی مذاکره‌کننده ارشد آمریکا، نقش روسیه را بیش از پیش در این مذاکرات برجسته کرده است. حساب کاربری میخائیل اولیانوف در توئیتر به منبع اصلی نظرات جمهوری اسلامی در رابطه با این مذاکرات تبدیل شده. امری که در داخل ایران شکافی در داخل حلقه تنگ نظام نیز ایجاد کرده است.
برخلاف علی خامنه‌ای و حلقه نزدیکانش که روسیه را «شریک استراتژیک» خود می‌دانند، کم نیستند کسانی چون حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی که معتقدند «روسیه مفت سوار دستاوردهای ایران در برجام» شده است. این نماینده سابق مجلس شورای اسلامی می‌گوید «اعتقادم بر این است که روس‌ها هرچند که در برخی از مواقع سعی می‌کنند خودشان را حامی برجام نشان دهند، اما واقعیت این است که برجام را به عنوان یک حوزه منافع برای خودشان تعریف کردند، و اگر لازم باشد یک زمانی به سود آمریکا از ایران امتیاز می‌گیرند و بالعکس».
این تحلیل حشمت‌الله فلاحت‌پیشه دور از واقعیت نیست. منافع روسیه در برزخ نگه داشتن جمهوری اسلامی است. برای مسکو تحریم جدی جمهوری اسلامی منفعتی ندارد، ولی بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی که باعت کاهش بهای طلای سیاه می‌شود نیز برای روسیه که سخت وابسته به صادرات نفت است، تنها می‌تواند ضرر داشته باشد. روس‌ها بارها در حرف و عمل نشان داده‌اند که به هیچ وجه جمهوری اسلامی را شریکی راهبردی به حساب نمی‌آورند. روس‌ها چه در طول سال‌ها مذاکرات هسته‌ای و چه در میدان جنگ سوریه، از جمهوری اسلامی فقط استفاده ابزاری برای پیش بردن سیاست‌ها و تامین منافع خود کرده‌اند.
احمد رأفت
