اقتصاد نابسامان ایران به ویژه امنیت غذایی کشور حالا با حمله ولادیمیر پوتین به اوکراین با تهدیدهای بیشتری روبرو شده است. برخی تحلیلگران به فرصت‌هایی از جمله جایگزین شدن ایران در صادرات گاز روسیه به اروپا در پی تحریم این کشور اشاره دارند اما چنین فرصتی که برای بهره‌برداری از آن به برنامه‌ای بلندمدت نیاز است قطعا در زیر سایه جمهوری اسلامی فراهم نیست.
عملیات نظامی روسیه در خاک اوکراین بامداد روز پنجشنبه ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ برابر با ۵ اسفند ۱۴۰۰ با فرمان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه آغاز شد. یکی از مهمترین پیامدهای این حمله، اثرات آن بر بازارها و اقتصاد جهان است.
همزمان با آغاز درگیری نظامی میان دو کشور، قیمت نفت و طلا افزایش یافت. قیمت گاز در اروپا به دلیل وابستگی کشورهای این قاره به واردات گاز از روسیه و از مسیر اوکراین، افزایش پیدا کرد. بازار رمزارزها با نوسانات قیمت روبرو شد و اکثر رمزارزها با ریزش قیمت روبرو شدند.
قیمت هر بشکه نفت برای نخستین بار در هفت سال گذشته روز پنجشنبه پنجم اسفند و در نخستین روز حمله روسیه به اوکراین به بیش از ۱۰۰ دلار رسید. قیمت هر بشکه نفت خام برنت به بیش از ۱۰۱ دلار افزایش یافت. از روز گذشته نیز با قطعی شدن تحریم‌های اقتصادی روسیه از سوی غرب، روند افزایشی قیمت نفت ادامه یافت و هر بشکه نفت برنت به قیمت ۱۰۲.۶ دلار معامله شد.
همزمان اونس طلا به بیش از ۱۹۰۰ دلار رسید و همچنان روند افزایشی دارد. قطع دسترسی به سوئیفت در پی تحریم کشورهای غربی، تبادلات مالی روسیه را با مشکلات بسیار جدی مواجه و فشار تحریم‌ها بر این کشور را جدی‌تر می‌کند. این اقدام همچنین می‌تواند پیام افزایشی به بازارهای مالی ارسال کند.
به عقیده بسیاری از کارشناسان در صورتی که این جنگ در هفته‌های آینده ادامه پیدا کند، اقتصاد جهان که هنوز از عوارض شیوع دو ساله بیماری کرونا رها نشده، با بحران‌های جدیدی روبرو خواهد شد. جهش قیمت انرژی، کاهش گردشگران، مختل شدن عرضه گندم، نهاده‌های دامی و مواد اولیه و فلزات از جمله پیامدهایی است که در رابطه با ادامه جنگ روسیه و اوکراین مطرح شده است.
https://kayhan.london/1400/12/08/%d8%ad%d9%85%d9%84%d9%87-%d8%b1%d9%88%d8%b3%db%8c%d9%87-%d8%a8%d9%87-%d8%a7%d9%88%da%a9%d8%b1%d8%a7%db%8c%d9%86%d8%9b-%d8%aa%d9%87%d8%af%db%8c%d8%af%db%8c-%d8%a8%d8%b1%d8%a7%db%8c-%d8%a7%d9%85%d9%86
در این میان کشورگشایی ولادیمیر پوتین در اوکراین برای اقتصاد ایران نیز قابل توجه است. یکی از نخستین پیامدهای این جنگ که ایران را تحت تاثیر قرار داده، اختلال در واردات نهاده‌های دامی و گندم است.
حدود ۱۰ درصد از غلات جهان در روسیه تولید می‌شود و اوکراین نیز ۳ درصد از تولید غلات جهان را در اختیار دارد. صادرات غلات روسیه در حال حاضر ۲۰ درصد و اوکراین حدود ۱۰ درصد از بازار جهانی است. این دو کشور حدود ۲۹ درصد از صادرات جهانی گندم، ۱۹ درصد از ذرت جهان و ۸۰ درصد از صادرات جهانی روغن آفتابگردان را به خود اختصاص داده‌‌اند. کشور روسیه به تنهایی حدود ۷۰ درصد از صادرات گندم در سال ۲۰۲۱ را به منطقه خاورمیانه و آفریقا داشته است.
در روزهای گذشته کسری لشکری بازرس اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دام و طیور در ایران از احتمال ایجاد مشکل در واردات نهاده‌های دامی و غلات به ایران در پی حمله روسیه به اوکراین خبر داد و گفت: «بسیاری از شرکت‌ها اعلام کرده‌اند که در شرایط فعلی نمی‌توانند به قراردادهای خود عمل کنند و ارسال محموله‌ها به بعد از شرایط جنگی موکول خواهد شد.»
به گفته این فعال صنفی ذخایر ذرت به عنوان مهمترین نهاده دامی مورد استفاده در دامداری و مرغداری‌ها برای یک ماه دیگر کشور کفاف می‌دهد.
https://kayhan.london/1400/12/07/%d8%a7%d8%b1%d8%b3%d8%a7%d9%84-%d9%86%d9%87%d8%a7%d8%af%d9%87%d9%87%d8%a7%db%8c-%d8%af%d8%a7%d9%85%db%8c-%d8%a8%d9%87-%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d9%be%d8%b3-%d8%a7%d8%b2-%d8%aa%d8%b9
بر اساس برآورد اتاق بازرگانی اوکراین در ایران، سطح تبادل تجاری بین دو کشور ایران و اوکراین در سال گذشته بالغ بر ۴۰۰ میلیون دلار برآورد شده که ۹۵ درصد آن به محصولات کشاورزی اختصاص داشته است. این اتاق در خردادماه سال جاری پیش‌بینی کرده بود، صادرات محصولات کشاورزی اوکراین تا پایان سال ۲۰۲۲ از رقم ۲۲ میلیارد دلار فراتر رفته به ۲۳ میلیارد دلار خواهد رسید.
کمیل طیبی کارشناس اقتصاد بین‌الملل در اینباره گفته است «با توجه به نقشی که روسیه و حتی اوکراین در تأمین کود، گندم و ذرت جهان ایفا می‌کنند، حالا مسئله تهدید امنیت غذایی مطرح است. قطعا در صورت تداوم جنگ این کالاها با کمبود مواجه می‌شود و شاهد تخلیه تورم در بازار مواد غذایی خواهیم بود.»
به گفته این کارشناس اقتصادی «مسئله دیگر به تأثیر شدید این جنگ بر نرخ تورم جهانی بازمی‌گردد. به‌ویژه کشورهایی نظیر ایران که با تورم دو رقمی دست و پنجه نرم می‌کنند، آسیب بیشتری در این زمینه خواهند خورد.»
کمیل طیبی افزاوده «همانطور که مشاهده شد در روز اول جنگ روسیه و اوکراین قیمت هر بشکه نفت از ۱۰۰ دلار عبور کرد. با توجه به نقش اوکراین در ترانزیت و انتقال نفت در اروپا، برخی موسسات بین‌المللی نیز نفت ۱۳۰ دلاری را پیش‌بینی کرده‌اند.»
رضا نورانی عضو هیئت مدیره اتاق بازرگانی ایران و اوکراین نیز معتقد است که پیش‌بینی دقیق اثر جنگ بر مبادلات تجاری آسان نیست، اما قطعا بر تجارت کشاورزی دو طرف اثر مخرب خواهد گذاشت و باید برای آن راهکارهای را در نظر بگیریم. رضا نورانی از جمله این راهکارها را، یافتن بازارهای جایگزین برای واردات محصولات و صادرات محصولات ارزیابی کرده است.
یکی دیگر از اثرات ادامه جنگ روسیه و اوکراین برای اقتصاد ایران، عدم دسترسی ایران به منابع مالی است که در شرایط تحریم از روسیه کسب می‌کرد. برای نمونه هفته گذشته و چند روز پیش از جمله ولادیمیر پوتین به اوکراین نمایندگان مجلس شورای اسلامی به دولت اجازه دادند تا مبلغ پنج میلیارد دلار وام از دولت روسیه دریافت کند. پیشتر اعلام شده بود در سفر ابراهیم رئیسی به روسیه در اواخر دی‌ماه وام ۵ میلیارد دلاری از روسیه به ۱۰ میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است.
https://kayhan.london/1400/12/03/%d9%85%d8%ac%d9%88%d8%b2-%d9%85%d8%ac%d9%84%d8%b3-%d8%a7%d8%b3%d9%84%d8%a7%d9%85%db%8c-%d8%a7%d9%86%d9%82%d9%84%d8%a7%d8%a8%db%8c-%d8%a8%d9%87-%d8%af%d9%88%d9%84%d8%aa-%d9%82%d8%a7%d8%b6%db%8c
روسیه همچنین در قالب قرارداد ۲۰ ساله جمهوری اسلامی با این کشور، قرار بود در زیرساخت‌های انرژی ایران سرمایه‌گذاری کند. از جمله سرمایه‌گذاری در پروژه بهره‌برداری از میدان گازی چالوس در دریای مازنداران؛ اکنون با درگیر شدن این کشور در جنگ و تحریم‌هایی که در پی آن علیه روسیه وضع شده، دسترسی جمهوری اسلامی به حمایت‌های روسیه نیز با ابهام روبروست.
همچنین با اینکه مذاکرات هسته‌ای در وین ظاهرا در مراحل پایانی قرار گرفته بود اما این احتمال وجود دارد که برجام از اولویت کشورهای طرف مذاکره با جمهوری اسلامی خارج شود. با توجه به اینکه بودجه ۱۴۰۱ کاملا با پیش‌فرض توافق، لغو تحریم‌ها و سرازیر شدن درآمدهای نفتی تنظیم شده، در صورت متوقف یا کُند شدن روند مذاکرات، اقتصاد ایران با کسری بودجه بیشتر دولت و در نتیجه افزایش تورم و رکود روبرو خواهد شد.
ابراهیم نکو دبیر کمیسیون اقتصادی نهمین دوره مجلس شورای اسلامی در اینباره گفته که «اگر این جنگ تداوم پیدا کند و به سرعت تاثیر خود را بر اقتصاد جهانی بگذارد متأسفانه می‌توان گفت که ایران در اولین مرحله در بحث برجام دچار چالش‌های خواهد شد. به بیانی واضح‌تر در صورت تداوم جنگ احتمالاً جمع‌بندی برجام با تأخیر همراه باشد. اگر نتیجه برجام با تاخیر همراه باشد قطعاً چالش‌هایی در اقتصاد ایران به وجود خواهد آمد.»
ابراهیم نکو همچنین افزوده است «این احتمال وجود دارد که ما با یک جنگ اقتصادی تمام عیار روبرو باشیم. اقتصاد با توجه به شرایط و پایه‌های لرزانش که ناشی از اعمال تحریم‌های ظالمانه آمریکا بوده است از این جنگ متأثر خواهد شد. البته این مسئله به موضع سیاستمداران ایران بستگی دارد من معتقدم تا کنون موضع‌گیری سیاستمداران ایران در مقابل جنگ روسیه و اوکراین مطلوب بوده است.»
اینهمه در حالیست که برخی تحلیلگران نزدیک به جمهوری اسلامی معتقدند درگیری نظامی میان روسیه و اوکراین و تحریم روسیه می‌تواند به نفع اقتصاد ایران باشد. برای نمونه ایران می‌تواند در زمینه صادرات گاز به اروپا جایگزین روسیه شود. این در حالیست که ایران به دلیل سیاست‌های جمهوری اسلامی تحریم است و اقتصاد ایران در انزوا بسر می‌برد. در نتیجه به نظر نمی‌رسد جمهوری اسلامی بتواند از فرصت جنگ و تحریم روسیه هیچ بهره‌ای ببرد به ویژه آنکه به حمایت آن در مذاکرات وین که در شرایط فعلی معلوم نیست چه سرنوشتی پیدا کند، نیاز دارد.
