انتشار تصاویری از مرمت ناقص گنبد مسجد شاه اصفهان، پس از ۱۴ سال اتلاف وقت و بودجه، با واکنش انتقادی کارشناسان و مخاطبان شبکه‌های اجتماعی مواجه شده است.
انتشار تصاویری از مرمت ناقص گنبد مسجد شاه اصفهان در یک روند ۱۴ ساله، با واکنش انتقادی کارشناسان میراث فرهنگی و مخاطبان شبکه‌های اجتماعی روبرو شده است.
گنبد فیروزه‌ای مسجد شاه اصفهان به عنوان یکی از شاهکارهای معماری جهان، با یک مرمت غیراصولی کاملا دو تکه و دو رنگ شده است. تصاویر منتشر شده از آن نشان می‌دهد که خطوط گنبد یکدست نیستند و ضخامت بافت‌ها و نقوش ظرافت لازم را ندارد.
تخریب گنبد مسجدشاه و مخدوش شدن اصالت نقوش تاریخی و سنتی آن، برای چندمین بار صدای اعتراض کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی را بلند کرده است.
بر اساس گفته‌های برخی کارشناسان کاشیکاری در اصفهان، گنبد مسجد شاه اصفهان توازن معماری خود را از دست داده و ریخت گنبدی‌شکل آن از دست رفته است. به‌گفته آنها یک سوی گنبد در بازسازی توسط پیمانکار خم دارد و سوی دیگر آن مثلثی شده است!
هوشنگ رسام از استادان شناخته‌شده کاشیکاری در اصفهان درباره خسارات وارده به گنبد مسجد شاه گفته است: «متأسفانه تمامی کاشی‌های گنبد را عوض کرده‌اند و این یکی از دردناک‌ترین کارهایی بوده که انجام شد. حتی معلوم نیست کاشی‌های قدیمی چه شده است!»
کارشناسان میراث فرهنگی می‌گویند، اصفهان مهد هنر کاشیکاری و کاشی‌سازی در جهان است و حتی استادان بزرگ اصفهان در دانمارک، هلند، مالزی، عربستان بهترین کاشی‌ها را طراحی می‌کنند ولی در مهد کاشی دنیا، افتضاحی به نام مرمت بر سر بناهای تاریخی می‌آورند.
فریبا خطابخش مدیر پایگاه میراث جهانی «نقش جهان» اصفهان خطاب به منتقدان گفته که «منتقدان هر ایرادی دارند بهتر است حضوری بیایند و ایراداتشان را مطرح کنند. مواردی که منتقدان مطرح می‌کنند همان حرف‌های بی‌ربط است که زمان مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله هم مطرح می‌کردند!»
پیش از گنبد مسجد شاه، گنبد مسجد شیخ لطف‌الله متعلق به دوره صفویه نیز در جریان مرمت غیراستاندارد دو رنگ شده بود و اعتراض کارشناسان و علاقمندان به میراث فرهنگی نیز به جایی نرسید.
مسجد شاه اصفهان متعلق به دوره صفویه است که نزدیک به ۱۴ سال داربست‌های فلزی محاصره‌اش کرده بودند. عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در بازدید از میدان نقش جهان وعده داد تا در اولین فرصت کار مرمت گنبد به اتمام برسد و داربست‌های ۱۴ ساله بطور کامل از منظر و بنای نقش جهان حذف شود.
حالا با کنار رفتن داربست‌ها، کارشناسان می‌گویند، گویی یک پتوی چین خورده با فرورفتگی و برآمدی‌های ناموزون تحویل گرفته‌اند. تصاویر مشخص می‌کند، ترک‌های گنبد همخوان و هم‌تراز نیستند و به همین دلیل کاشیکاری‌های انجام شده نیز ناهمخوان با نقش گنبد قرینه و همخوان با شکاف‌های دیگر نیستند.
فریبا خطابخش مدیر پایگاه میراث جهانی نقش جهان اصفهان اما در واکنش، اعتراض‌ها را مشتی حرف مفت خوانده و گفته است که از همان ابتدا هم نگفته‌ایم گنبد مسجد امام اصفهان را مرمت می‌کنیم بلکه اقدام ما نوسازی گنبد مسجد است و این گنبد بطور کامل نوسازی شده است!
این در حالیست که کارشناسان میراث فرهنگی از جمله علیرضا جعفری زند باستان‌شناس و ناظر پروژه‌های مرمت در اصفهان معتقد است: موضوع نوسازی در بنایی مانند مسجد جامع عباسی اصفهان که ۴۰۰ سال قدمت دارد و در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است هیچ معنا و مفهومی ندارد و این آثار باید مرمت شوند نه نوسازی!
او می‌گوید «این دو مسجد آثار ثبت جهانی شده ایران هستند و مرمت آنها نیاز به مشاوره و استفاده از تجربیات جهانی داشت. اما متاسفانه بسیار سنتی برخورد شد و بدون مشاوره افرادی را آوردند و مرمت گنبد هر دو مسجد را در اختیارشان گذاشتند.»
این باستان‌شناس درباره وضعیت سه گنبد تاریخی شهر اصفهان در دست «مرمت» نیز گفت که «یکی از آنها گنبد مسجد چهارباغ اصفهان است که داربست‌هایش بیش از ۳۰ سال است همانجا است. گنبد مسجد «امام» (شاه) را هم که یکبار مرمتش با شکست مواجه شد و دوباره آمدند و چندین سال داربست برایش برپا کردند و نتیجه مرمت آنهم شد آنچه امروز شاهدش هستیم. مرمت این گنبد اصولی نبود چون آسیب‌‌شناسی اصلی درست انجام نگرفت و به هیچ عنوان نمی‌توان نام مرمت را بر فعالیتی که بر این گنبد صورت گرفته است نهاد.»
ناظر مرمت آثار تاریخی در اختیار اوقاف اصفهان می‌گوید، «وقتی یک اثر تاریخی چند صد ساله و شناخته شده در جهان را مرمت می‌کنید، معنایی ندارد که بگویید نوسازی انجام شده است. درواقع زمانی که قادر نیستید اثر را به همان شکل اصلی یا نزدیک به آن مرمت کنید اصلا نباید به اثر دست بزنید و شروع به مرمت آن کنید. مرمت این آثار مطالعه دقیق می‌خواهد. در مورد گنبد مسجد امام اصفهان نیز ابتدا باید گنبد رفع اشکال می‌شد و بعد کاشیکاری آن انجام می‌شد. ولی متاسفانه حین رفع اشکال اقدام به کاشیکاری گنبد کرده‌اند. اتفاقی که در مورد گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان نیز افتاد. پوسته گنبد مسجد شیخ لطف‌الله را برداشتند و بارندگی‌ها آسیب زیادی به این گنبد تاریخی وارد کرد. همین روند ادامه یافت و در مورد مسجد جامع عباسی اصفهان نیز حالا شاهد همین وضعیت اسفبار هستیم.»
به گفته این کارشناس مرمت و باستان‌شناس، «روش مرمت آثار تاریخی به اشتباه در ایران جا افتاده است. یعنی نوسازی و بهسازی و تعمیر، همگی با هم جمع شده‌اند و اسمش را گذاشته‌اند «مرمت» که هیچ معنا و مفهوم ندارد. در تمام ایران هم هر بار شاهد این ماجرا هستیم. یکجا قرار است گلسنگ‌های تخت‌جمشید را پاک کنند و به اثر آسیب می‌زنند. بنابراین باید از وزارتخانه پرسید که چه تمهیدات و مطالعات واقعی و نه صوری که در قالب یک طرح ارائه شود و دلایلی هم بیاورند که طرح‌شان رنگ و بوی علمی دارد و در عمل کار دیگری شود، در موضوع مرمت آثار تاریخی اندیشیده است؟»
با گستردگی موج اعتراض به تخریب گنبد مسجد شاه، شهرام امیری مدیر روابط عمومی میراث فرهنگی اصفهان، مرمتگر و پیمانکار را «موظف به ترمیم» آسیب‌های وارده خوانده است و به نظر می‌رسد با این کار باز هم آسیب بیشتری به آن وارد شود چرا که اگر پیمانکار مرمت آثار تاریخی بلد می‌بود، چنین بلایی بر سر گنبد آبی اصفهان نمی‌آمد!
