اولین سفر جو بایدن به خاورمیانه در مقام رئیس جمهوری آمریکا بدون شک اهمیت دارد، ولی نمی‌توان دستاوردهای بازدید از اسرائیل را فوق‌العاده ارزیابی کرد. شاید مهم‌ترین اتفاق این سفر را پرواز مستقیم از فرودگاه «بن گوریون» در اسرائیل به جده در پادشاهی سعودی دانست.
پادشاهی سعودی و اسرائیل، برخلاف برخی دیگر از کشورهای عربی دارای روابط دیپلماتیک نیستند و بعید به نظر می‌رسد که قبل از تغییرات محسوسی در مسئله فلسطین چنین اتفاقی روی دهد. همچنین دیدارهای جو بایدن با مقامات اسرائیلی تغییر مهمی در سیاست‌های هیچکدام از دو کشور در رابطه با جمهوری اسلامی و پرونده اتمی این کشور ایجاد نکرد اگرچه هر دو آنرا خطری برای امنیت منطقه می‌دانند. جو بایدن در دیدار با بنی گانتز نخست وزیر انتقالی اسرائیل بر مواضع خود مبنی بر اینکه بهترین راه برای جلوگیری از هسته‌ای شدن جمهوری اسلامی مذاکره است تاکید کرد، اگرچه بر این موضوع نیز تأکید کرد که گزینه‌های دیگر، ازجمله استفاده از زور، هم روی میز قرار دارد.
دوگانه یا دیپلماسی یا نظامی
بنی گانتز از سوی دیگر تکرار کرد که دیپلماسی نخواهد توانست جمهوری اسلامی را از دستیابی به بمب اتمی بازدارد. در خاتمه دو کشور در یک بیانیه موضعی را اتخاذ کردند که مورد قبول هر دو کشور باشد مبنی بر اینکه «از هر گزینه‌ای» برای جلوگیری از دستیابی جمهوری ا سلامی ایران به سلاح هسته‌ای استفاده خواهد شد. در همان روزها، یائیر لاپید وزیر دفاع دولت انتقالی اسرائیل، در نشست امنیتی «آسپن» در پاسخ به این پرسش که آیا اسرائیل به تنهائی آماده مقابله با جمهوری اسلامی ایران است، چنین پاسخ داد: «آیا ما باید بتوانیم در صورت لزوم عملیات نظامی جهت جلوگیری از آن [هسته‌ای شده جمهوری اسلامی] انجام دهیم؟ پاسخ آری است. آیا ما توان نظامی خود را افزایش می‌دهیم؟ بازهم پاسخ آری است. آیا این [اقدام نظامی] آخرین راه حلی است که باید از آن استفاده کنیم؟ آری؛ و البته امیدواریم که در این حالت از حمایت ایالات متحده نیز برخوردار شویم».
آویو کوخاوی فرمانده نیروهای دفاعی اسرائیل آمادگی اسرائیل برای اقدام نظامی با هدف جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای را «وظیفه اخلاقی» نیروهای مسلح کشورش دانست. آویو کوخاوی در واکنش به ادعای کمال خرازی رییس شورای راهبردی روابط خارجی و مشاور علی خامنه‌ای که در دولت محمد خاتمی وزیر خارجه بوده است، در گفتگو با بخش انگلیسی شبکه الجزیره گفت ایران توانایی‌های فنی ساخت بمب هسته‌ای را دارد ولی قصد انجام آن را ندارد. خرازی برای اثبات صحبت‌هایش گفت «تنها در چند روز سطح غنی‌سازی اورانیوم را از ۲۰ درصد به ۶۰ درصد رساندیم و به سادگی می‌توان آن را به ۹۰ درصد رساند.» این ادعا از سوی صادق لاریجانی دبیر سابق کمیسیون حقوق بشر قوه قضائیه، و محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز دقیقا در روزهایی که جو بایدن در منظقه بود، تکرار شد.
تهدیدهای لفظی جمهوری اسلامی
این همزمانی را نمی‌توان اتفاقی دانست. با این ادعا جمهوری اسلامی خواست رنگ و بوی تازه‌ای به پرونده هسته‌ای بدهد. این صحبت‌ها را با توجه به اینکه همزمان با حضور جو بایدن در جده بیان شدند می‌توان از منظر چند هدف و پیام مورد بررسی قرار داد:
جمهوری اسلامی خواست با بیان اینکه در یک قدمی سلاح هسته‌ای قرار دارد، به کشورهای عربی که برای دیدار با جو بایدن به جده سفر کرده بودند هشدار دهد که در صورت شکل‌گیری آنچه از آن با عنوان «ناتو خاورمیانه» یاد می‌شود، می‌توانند هزینه هنگفتی پرداخت کنند.
همچنین اظهارات کمال خرازی و دیگران هشداری به کاخ سفید بود که تا کنون نتوانسته است برجام را احیا کند، زیرا به برخی از خواسته‌های جمهوری اسلامی، چون خارج ساختن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست تروریسم تن نداده است. هدف، تهدید کاخ سفید به هسته‌ای شدن جمهوری اسلامی در صورت عدم تمکین به خواست‌های علی خامنه‌ای است.
هدف و پیام سوم می‌تواند افزایش تنش‌ها در منطقه و خارج از آن باشد. تنش‌آفرینی از ابتدای تشکیل جمهوری اسلامی، یکی از ارکان سیاست خارجی این نظام بوده است.
همزمان با حضور جو بایدن در اسرائیل یک اتفاق دیگر هم رخ داد که بی‌رابطه با این سفر و افزایش تنش در منطقه نیست. اسرائیل برای تاکید بر توانمندی نظامی خود از سیستم پدافند لیزری در حضور رئیس جمهور آمریکا رونمائی کرد. جمهوری اسلامی نیز آخرین ساخته نیروی دریائی‌اش، ناودسته مجهز به پهپاد را به نمایش گذاشت. به نوعی هر دو کشور خواستند توان نظامی خود را به رخ دیگری بکشند. البته ناودسته پهپادبر جمهوری اسلامی تهدیدی جدی‌تر برای کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس است تا اسرائیل؛ اگرچه در یک سال گذشته خبرهایی از درگیری‌ها بین دو کشور در آب‌های بین‌المللی نیز پخش شده است.
همکاری نظامی – امنیتی واشنگتن با جده
در جده دیدار رئیس جمهور آمریکا با پادشاه و ولیعهد سعودی اگرچه مشکلات در روابط بین دو کشور را که از زمان ریاست جمهوری باراک اوباما وارد مرحله‌ای بحرانی شده بودند برطرف نکرد، ولی دستاوردهای قابل ملاحظه‌ای در زمینه همکاری دفاعی و امنیتی بین دو کشور داشت. همکاری‌هایی که به شدت مقامات تهران را نگران کرده است، اگرچه سعودی‌ها دقیقا پس از سفر جوبایدن به جده تکرار کردند که به گفتگوهای خود با جمهوری اسلامی با میانجیگری عراق در شهر بغداد ادامه خواهند داد. امارات متحده عربی، متحد اصلی پادشاهی سعودی، نیز صحبت از بازگرداندن سفیر خود به تهران می‌کند. انور محمد قرقاش مشاور ارشد دولت امارات متحده عربی در امور بین‌المللی، می‌گوید کشورش در حال بررسی اعزام مجدد سفیر به جمهوری اسلامی است و می‌افزاید که در زمینه‌های مختلف، «پل ارتباطی با ایران در حال بازسازی است.» انور محمد قرقاش که تا سال ۲۰۲۱ وزیر خارجه امارات متحده عربی بوده است، تاکید می‌کند که امارات در پی «سیاست رویارویی با ایران نیست».
البته توافق‌های نظامی و امنیتی بین پادشاهی سعودی و ایالات متحده آمریکا داستان دیگری را حکایت می‌کنند. مهم‌ترین دستاورد سفر جوبایدن به جده آغاز مجدد همکاری‌های نظامی و امنیتی است. بر مبنای این توافق‌ها، واشنگتن به همکاری‌های نظامی و فروش تجهیزات جنگی، ازجمله سامانه‌های دفاعی و فناوری‌های پیشرفته نظامی با پادشاهی سعودی باز می‌گردد. کاخ سفید آمادگی و تعهد خود را برای همکاری در تولید سامانه‌های دفاعی برای مقابله با پهپادها و موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی ایران و گروه‌های شبه‌نظامی یمنی تحت حمایت نیروی قدس، که امنیت و صلح منطقه پادشاهی سعودی را تهدید می‌کنند اعلام کرد.
سلاح‌های آمریکائی برای مقابله با تهدیدات جمهوری اسلامی
در نشست دوجانبه همکاری‌های نظامی سعودی و آمریکا اعلام شد که ریاض و واشنگتن در مورد ایجاد دو واحد نظامی مشترک به رهبری سعودی که در دریای سرخ و در خلیج عمان و شمال دریای عرب مستقر باشند، توافق کرده‌اند. علاوه بر آن، دو طرف توافق کردند تا نیروهای سعودی با ناوگان پنجم آمریکا همکاری داشته باشند و از فناوری مدرن کشتی‌های بدون سرنشین و هوش مصنوعی برای حفاظت از قلمرو دریایی استفاده کنند. در جریان سفر جو بایدن به جده، دو توافقنامه در عرصه امنیت سایبری نیز بین سازمان امنیت ملی سعودی و «اف بی آی» و همچنین «آژانس امنیت سایبری» ایالات متحده، به امضا رسیدند.
سفر جو بایدن به اسرائیل و پادشاهی سعودی، بیش از آنکه، مانند سفرهای مشابه بر روابط دوجانبه متمرکز باشد، نظر به یک حکومت ثالث داشت: تهدیدی به نام جمهوری اسلامی! از همین رو در تهران که به این مسئله و نتایج سفر جو بایدن به منطقه واقف بودند، با شتابزدگی «نشست آستانه» را با دعوت از رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین برگزار کردند تا طرفین مقابل را قانع ساند که نه تنها در انزوا بسر نمی‌برند، بلکه از حمایت کامل روسیه ولادیمیر پوتین، و شاید هم پشتیبانی نسبی ترکیه رجب طیب اردوغان برخوردارند. البته مشکل است که تهران بتواند روی پشتیبانی حتی محدود ترکیه، کشور عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که رسما در دو بحران مهم چون سوریه و اوکراین در جبهه مقابل قرار دارد، حساب کند اگرچه آنکارا در اختلافات خود با غرب گاهی کارت جمهوری اسلامی را از آستین بیرون بکشد و روی میز بکوبد.
احمد رأفت
