بروز شکاف عمیق طبقاتی در کنکور ۱۴۰۱ با موارد قبولی دهک‌های بالای جامعه در کنکور سراسری، بار دیگر در مورد نبود عدالت در آموزش و تحصیلات دانشگاهی هشدار می‌دهد. بی‌عدالتی که آینده طبقات عمدتا تنگدست و متوسط به پایین را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در پی اعلام پذیرفته‌شدگان کنکور سراسری سال ۱۴۰۱، سازمان سنجش آموزش کشور اعلام کرد، از میان ۴۰ دانش‌آموز دارای رتبه‌های برتر کنکور فقط یک نفر از مدارس دولتی فارغ‌التحصیل شده و باقی دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی و خصوصی تحصیل کرده‌اند که با پرداخت شهریه‌های چندین میلیون تومانی و هزینه برای کلاس‌های کنکور و آموزش‌های ویژه به دانشگاه راه پیدا کرده‌اند.
آنگونه که روزنامه «همشهری» در یک گزارش نوشته، از بین ۴۰ داوطلب برتر کنکور یک نفر در مدرسه دولتی و دیگری در مدرسه نیمه‌دولتی تحصیل کرده‌اند و از ۲۹ داوطلب «۷۲ درصد» در مدارس استعدادهای درخشان تحصیل کرده‌اند و ۲۳ درصد از داوطلبان در مدارس غیرانتفاعی درس خوانده‌اند.
درواقع ۳۹ نفر از دانش‌آموزان رتبه‌های برتر کنکور، دانش‌آموزانی هستند که والدین‌شان قادر به هزینه‌های سنگین برای تحصیل آنان و شرکت در کنکور بوده‌اند. در حالی که پوشش تحصیلی مدارس استعدادهای درخشان ۲درصد، مدارس غیرانتفاعی ۱۲ درصد، پوشش تحصیلی مدارس نمونه دولتی یک درصد و پوشش تحصیلی مدارس دولتی ۸۵درصد است! نکته قابل توجه اینکه اکثریت آنها نیز پس از لیسانس و یا فوق لیسانس کشور را برای تحصیلات بالاتر و کار و زندگی بهتر ترک می‌کنند.
با چنین آمار هولناکی از عدم راهیابی دانش‌آموزان خانواده‌های دهک‌های پایین و متوسط جامعه به سطح آموزش عالی، کارشناسان معتقدند، راه برای پیشرفت این گروه‌های اقتصادی بیش از گذشته مسدود شده و شکاف آموزشی و شعار برابری و آموزش رایگان که جمهوری اسلامی مدعی آن بوده بطور کلی رنگ‌باخته است.
بر اساس این گزارش، نبود عدالت آموزشی در سال‌های گذشته نیز وجود داشته و یکباره به وجود نیامده است. سال ۱۳۹۸ در میان پذیرفته‌شدگان کنکور سراسری با رتبه زیر هزار حتی یک نفر هم از دانش‌آموزان مدارس دولتی نبوده است. در کنکور سال ۹۹، رتبه هفتم گروه آزمایشی علوم ریاضی در مدرسه‌ای کاملاً دولتی درس خوانده بود و ۶۷ درصد رتبه‌های برتر برای مدارس سمپاد، ۱۸ درصد غیردولتی و ۱۰ درصد مدارس نمونه‌دولتی بودند.
در کنکور ۱۴۰۰ نیز از ۳۰ نفر رتبه برتر گروه‌های تجربی، ریاضی و انسانی، ۲۰ نفر دانش‌آموزان مدارس سمپاد، پنج دانش‌آموز از مدارس غیردولتی و سه دانش‌آموز از مدارس نمونه‌دولتی بودند و در میان رتبه‌های برتر کنکور، دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی حضور نداشتند.
محمد امانی طهرانی دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش امروز در گفتگو با خبرگزاری «ایلنا»، نتایج متفاوت کنکور امسال را ناشی از تفاوت‌ها در کل جامعه دانسته و گفته است: «ممکن است بین پایین‌ترین سفره‌های غذای مردم با بالاترین سفره‌های غذا، خیلی تفاوت داشته باشد، اما باید به صورت قصد شده کاری کنیم که در آموزش این اتفاق نیفتد. اگر توانستیم در آموزش به عدالت و نصیب آموزشی برابر برسیم، در کنکور و امتحانات نهایی هم این عدالت و نصیب آموزشی برابر خودش را نشان می‌دهد.»
به تعبیر دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش در خطکشی دهک‌های جامعه، شاخصه‌هایی چون «سلامت جسمانی، تغذیه کامل یا سوتغذیه» در نظر گرفته می‌شوند که هرچقدر شاخص بالاتری داشته باشند، به دهک‌های بالاتر می‌روند. این بدان معناست که بخش وسیعی از جامعه ایران که دستخوش فقر، بیکاری و در نتیجه سوءتغذیه، بحران مسکن و سلامت هستند، عملا شانس زیادی برای راهیابی به دانشگاه‌های دولتی و رایگان ندارند!
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش افزود: «اگر بقیه جهات مثل تغذیه، بهداشت، دسترسی به خدمات پزشکی و… را بررسی کنید، می‌بینید آنجا هم همین نسبت‌ها به صورت نسبی وجود دارد. ما اگر می‌خواهیم در زمینه عدالت آموزشی قدمی برداریم، این قدم از کنکور شروع نمی‌شود.»
امانی طهرانی کنکور را انتهای خط در تحقق عدالت آموزشی دانست و اظهار کرد: «باید برگردیم و آنچه را که در فرمایشات ۱۱ شهریور سال ۱۳۹۹ مقام معظم رهبری تحت عنوان «نصیب آموزشی برابر» مطرح شد را مبنا قرار دهیم و تلاش کل کشور، یعنی نظام بودجه‌ریزی، اولویت‌گذاری، رسیدگی به وضعیت معلمان و مدارس و خانواده‌ها باید به گونه‌ای شود که فاصله بین کف و سقف را کاهش دهیم. یعنی مدارس ما مدارسی شوند که پایین‌ترین مدرسه ما خیلی با بالاترین مدارس ما فاصله نداشته باشد.»
محمدحسین ساعی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی جمهوری اسلامی با تأیید اینکه دهک‌های ثروتمندتر شانس قبولی بیشتری نسبت به سایر بخش‌های جامعه برای ورود به دانشگاه‌ها دولتی دارند، گفته بود، عدالت آموزشی با «مصوبه» اجرا نمی‌شود و پیچیده‌تر اینهاست.
ساعی کنکور سراسری در ایران را تأمین‌کننده کمتر از «۱۰ درصد»، «عدالت آموزشی» دانسته که وضعیت اصلا مناسبی نیز ندارد.
به گفته‌ی این عضو شورای عالی آموزش و پرورش، حتی در نظر گرفتن معدل برای راهیابی به دانشگاه، وضعیت ورود به دانشگاه‌ها برای مناطق محروم‌تر بدتر می‌کند و شانس ورود بیشتری به دهک‌های ثروتمند می‌دهد.
درحالی‌که قانون اساسی جمهوری اسلامی بر برخورداری همه افراد جامعه از آموزش رایگان و با یک کیفیت یکسان استوار بود، اکنون اختلاف طبقاتی نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در بهره‌مندی از امکان ورود به دانشگاه‌ها را دارد و معیارهای اصلی ورود به دانشگاه‌ها و سهم‌بردن از صندلی دانشگاه، منوط به جایگاه اجتماعی خانواده از نظر اقتصادی دارد.
در این ساختار ناعادلانه کیفیت و برخورداری از آموزش برای ورود به دانشگاه‌ها، سهمی است که مافیاهای اقتصادی که عمدتا نزدیک به حکومت هستند می‌برند و دیگر اقشار جامعه از آن محروم می‌شوند.
جلال موسوی معاون دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه گفته است: «۸۱ درصد رتبه‌های زیر ۳هزار، دهک هشت تا ۱۰ جامعه هستند. حدود ۱۹ درصد رتبه‌های زیر ۳ هزار هم برای هفت دهک بعدی است ضمن آنکه ۴۸ درصد از رتبه‌های زیر ۳ هزار انحصارا متعلق به دهک ۱۰ یعنی ثروتمندان جامعه هستند.»
او افزود: «بر اساس آمار میانگین سال‌های گذشته، ورودی گروه فنی و مهندسی دانشگاه صنعتی‌شریف بیش از ۵۵ درصد پذیرفته‌شدگان فقط از دهک دهم هستند و از دهک یک، صفر درصد و دهک دوم فقط سه نفر وارد این دانشگاه شده‌اند.»
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش گفت: «ممکن است بین پایین‌ترین سفره‌های غذای مردم با بالاترین سفره‌های غذا، خیلی تفاوت داشته باشد، اما باید به صورت قصد شده کاری کنیم که در آموزش این اتفاق نیفتد. اگر توانستیم در آموزش به عدالت و نصیب آموزشی برابر برسیم، در کنکور و امتحانات نهایی هم این عدالت و نصیب آموزشی برابر خودش را نشان می‌دهد.»
