دوشنبه ۲۴ امرداد ۱۴۰۱ مهلتی که اتحادیه اروپا برای احیای برجام تعیین کرده است به پایان می‌رسد. در بروکسل همه در انتظار پاسخ علی خامنه‌ای به پیشنویس ۲۵ صفحه‌ای جوزپ بورل، مقام ارشد سیاست خارجی و امنیت اتحادیه اروپا، هستند.
یکی از دستیاران انریکه مورا هماهنگ کننده مذاکرات هسته‌ای در وین و معاون جوزپ بورل، به کیهان لندن می‌گوید «اخباری که ار تهران می‌رسند حکایت از این دارند که رهبر جمهوری اسلامی هنوز تصمیم نهائی را اتخاذ نکرده، اگرچه به احتمال زیاد در ساعات آینده پاسخ او می‌تواند مثبت باشد.» همین دیپلمات اروپائی می‌افزاید «امیدواریم که جمهوری اسلامی این آخرین قطار برای احیای برجام را از دست ندهد، وگرنه ما راهی غیر از ارجاع مجدد پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت در پیش نخواهیم داشت.»
در بروکسل، فعال کردن مکانیسم ماشه و بازگشت کلیه تحریم‌هایی را که در سال ۲۰۱۵ در پیامد توافق هسته‌ای موسوم به برجام برداشته شدند، تنها راه در شرایط کنونی برای جلوگیری از اقدام نظامی علیه تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی می‌دانند. البته بازگرداندن تحریم‌ها تنها می‌تواند برای مدتی اقدام نظامی علیه رژیم ایران را به تعویق بیاندارد، زیرا بعید به نظر می‌آید که بازگشت تحریم‌ها در شرایط کنونی بتواند جمهوری اسلامی را متقاعد به متوقف ساختن فعالیت‌های هسته‌ای و برداشتن آخرین گام‌ها در جهت دستیابی به سلاح اتمی کند و در آنصورت غرب و اتحادیه اروپا نخواهند توانست اسرائیل را قانع به چشم‌پوشی از اقدام نظامی کنند.
آنچه به نگرانی‌های کشورهای اروپایی و متحدین‌شان در منطقه دامن زده است، احتمال حمله نظامی اسرائیل، با حمایت آمریکا و شاید هم برخی از کشورهای عرب منطقه، به تاسیسات هسته‌ای و نظامی جمهوری اسلامی است. جمهوری اسلامی بدون شک توان مقابله با حملات احتمالی اسرائیل به تاسیسات نظامی و هسته‌ای خود را ندارد، ولی از ابزار دیگری برای واکنش برخوردار است که خطرات آن می‌تواند بیش از رودررویی نظامی باشد. از هفته‌ها پیش نهادهای امنیتی بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکا، و همچنین آسیائی در رابطه با گسترش حضور تروریست‌های جمهوری اسلامی و یا مزدوران خارجی در خدمت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و وزارت اطلاعات، هشدار داده‌اند.
نگرانی از اقدامات تروریستی جمهوری اسلامی
تروریسم در چهار دهه گذشته یکی ازابزار مهم سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده است. سال‌ها پیش حسین نصر اسلام‌شناس ایرانی در گفتگویی که با وی در شهر رم در حاشیه کنفرانس داشتم گفت «غرب موشک دارد، اسلام هم تروریسم انتحاری دارد! اگر یکی مجاز است دیگری هم باید مجاز باشد!»
در همه این سال‌ها جمهوری اسلامی از تروریسم به عنوان سلاح تاکتیکی در جنگ خود نه تنها علیه آمریکا، غرب و اسرائیل، بلکه کشورهای منطقه و حتا مخالفان خود استفاده کرده است. دامن زدن به بحرانهای منطقه‌ای و فعال کردن گروه‌های نیابتی در منطقه نیز خواب بسیاری از کشورهای عرب و غربی را با کابوس همراه کرده است. قاسم سلیمانی فرمانده سابق نیروی قدس که توسط آمریکا ترور شد، گفته بود «ما ۶ ارتش در خاورمیانه به وجود آوردیم» و این واقعیتی است که نمی‌توان آنرا انکار کرد. نگاهی به سوریه، عراق، لبنان و یا یمن تائیدی بر این واقعیت خطرناک است.
تزریق خوشبینی برای بستن «پرانتزهای باز»
البته در این ساعات کم نیستند افرادی که با اظهارات خود تلاش دارند با تزریق خوشبینی به احیای توافق هسته‌ای، شبح مرگ برجام را از اذهان دور کنند. این اظهارات خوشبینانه چه از درون جمهوری اسلامی و چه در خارج از آن به گوش می‌رسد. وال استریت ژورنال می‌نویسد آنچه در پیشنویس ارائه شده از سوی اتحادیه اروپا آمده و خواست‌های جمهوری اسلامی را برآورده می‌کند. اشاره این روزنامه آمریکایی به دو مشکلی است که در اخرین نشست وین هنوز برطرف نشده بودند و از آنها به عنوان «پرانتزهای باز» نام برده می‌شود.
یکی از این دو «پرانتز باز» خواست جمهوری اسلامی برای بسته شدن پرونده سه سایت مشکوک ورامین، تورقوزآباد و مریوان است. جمهوری اسلامی تا کنون به پرسش‌های آژانس بین‌المللی انرژی در رابطه با ذرات اورانیوم غلیظ شده در این تاسیسات پاسخ نداده و بازگشت به برجام را مشروط به بسته شدن این پرونده کرده است. آخرین پبشنها غرب به ایران این است که در صورت همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، حتا اگر جمهوری اسلامی «مجرم» شناخته شود، این پرونده به شورای امنیت فرستاده نخواهد شد.
«پرانتز باز» دیگر دریافت ضمانت‌هائی در رابطه با کاهش فشار اقتصادی بر جمهوری اسلامی، ازجمله خارج ساختن برخی نهادهای اقتصادی وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست تحریم‌ها است. گفته می‌شود که آمریکا مخالفتی با بسته شده این «پرانتز» ندارد. منابع رسانه‌ای خارجی تاکید دارند که اگرچه دولت جو بایدن هنوز رسما پیشنویس جوزپ بورل را نپذیرفته، ولی مخالفتی با آن ندارد و در انتظار پاسخ جمهوری اسلامی است.
صبح روز جمعه، ۲۱ امرداد، ایرنا خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی به نقل از یک مقام وزارت خارجه این پیشنویس را در صورتی که به دو خواست بالا به نوعی پاسخ دهد که «برای ایران اطمینان ایجاد کند» قابل قبول خواند. میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات وین نیز در یک نشست مطبوعاتی در پایتخت اتریش گفت «متن ارائه شده بد نیست» و «تقریبا بطور کامل بر سر آن توافق صورت گرفته» و «ایران تنها در مورد چند کلمه در متن سوالاتی را مطرح کرده است.» حمید حسینی رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرأورده‌های نفتی اعتقاد دارد «کار به مرحله‌ای رسیده که چاره‌ای جز توافق نداریم. ضمن اینکه ایران امتیازاتی گرفته که به نظر غرب به خاطر این امتیازات، بهانه‌ای برای عدم امضای برجام ندارد و پیشنهادهای اتحادیه اروپا هم امتیازاتی برای ایران در بر داشته است.»
برجام یزیدی و عاشورای اتمی
البته در تهران برخی بر طبل مخالفت با این پیشنویس می‌کوبند که حسین شریعتمداری نماینده علی خامنه‌ای در مؤسسه غصب‌شده‌ی کیهان، یکی از آنهاست. حسین شریعتمداری روز چهارشنبه ۱۹ امرداد در یادداشتی نوشت، «برخلاف اظهارات مقامات و رسانه‌های غربی و برخی از مدعیان اصلاحات و مسئولان دولت پیشین، مذاکرات وین تا کنون به هیچ نتیجه‌ای که منافع ملی ایران به ویژه نفع اقتصادی را تضمین کند نرسیده است.» رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی هم مذاکرات برجام را به «عاشورا» گره می‌زند: «انقلاب اسلامی ایران برگرفته از عاشوراست و شیعه حسینی نه دل به امان‌نامه یزید خوش می‌کند و نه با برجام یزیدیانِ زمان تکلیف‌اش را از یاد می‌برد!»
نورنیوز ارگان شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی نقش اتحادیه اروپا را در ارائه این پیشنویس زیر سوال می‌برد: «اتحادیه اروپایی در پایان این دور از مذاکرات وین با هماهنگی آمریکا تلاش کرد متن مورد توافق مورا- مالی را به عنوان متن نهایی جا بزند تا ایران را زیر فشار، مجبور به پذیرش آن کند، حال آنکه آنها فقط هماهنگ‌کننده‌اند نه طرف مذاکرات، لذا صلاحیت تعیین تکلیف در این خصوص را ندارند.»
برخی نیز چون روزنامه ایران، ارگان رسمی دولت، معتقدند که در شرایط کنونی جمهوری اسلامی در موقعیت برتری قرار دارد و نباید در مقابل فشارهای غرب سر خم کند.» رسما در جمهوری اسلامی مسئولیت مذاکرات هسته‌ای بر عهده شورای عالی امنیت ملی است، اگرچه شکی نیست که حرف آخر را علی خامنه‌ای می‌زند.
توهمات دولت ابراهیم رئیسی
روزنامه ایران، منعکس کننده نظرات دولت، معتقد است نباید در احیای برجام شتاب به خرج داد زیرا گذر زمان به نفع جمهوری اسلامی است. روزنامه ایران با اشاره به مذاکرات وین می‌نویسد: «با توجه به جمیع جهات، تحولات بین‌المللی در صحنه جنگ اوکراین و تایوان، کمبود انرژی و افزایش تقاضا در ماه‌های آینده، افزایش قیمت‌ها و تبعات سیاسی، اقتصادی و امنیتی آن، توان داخلی در خنثی‌سازی تحریم‌ها، گشایش روابط با کشورهای خارج از بلوک غرب و همچنین افزایش توان هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و تحقق بیشتر اهداف دفاعی و منطقه‌ای حکایت از این دارد که زمان به نفع ایران در حال سپری شدن است.» ارگان رسمی دولت سپس نتیجه می‌گیرد «طی روزها و هفته‌های آتی شاهد خواهیم بود که اهرم‌های طرف غربی تأثیرگذاری خود را بیشتر از دست خواهند داد و فشار ایران بر طرف غربی سنگین‌تر خواهد شد!»
مهلت اتحادیه اروپا برای گرفتن پاسخ آری یا نه به پیشنویس ارائه شده، از سویی نشان از بی‌حوصلگی کشورهای اروپایی برای ادامه مذاکراتی دارد که تا کنون بی‌حاصل بوده، و از سوی دیگر با هدف خنثی ساختن سیاست وقت‌کشی جمهوری اسلامی است تا با انداختن توپ احیای برجام زیر پای علی خامنه‌ای، کار را یکسره کند.
احمد رأفت
