قائم مقام وزیر میراث فرهنگی می‌گوید ایالات متحده آمریکا بر سر راه بازگرداندن ۱۷هزار لوح باستانی متعلق به دوره هخامنشیان مانع تراشیده و آن را با مسائل سیاسی «گره زده است». بازگشت الواح هخامنشی منوط به تأیید دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا است و وزارت میراث فرهنگی جمهوری اسلامی می‌گوید، «تحولات جهانی در اختیار» آنها نیست.
علی دارابی قائم مقام وزارت میراث فرهنگی جمهوری اسلامی درباره وضعیت بازگرداندن الواح متعلق به دوره هخامنشیان گفته است که «استرداد آثار تاریخی فرایند خیلی پیچیده‌ای دارد.»
به گفته‌ی او، «برای تعدادی از آنها اقامه دعوا شده است و سال گذشته ۲۷ قلم به کشور برگردانده شد و درحال حاضر پرونده مهم، بازگشت الواح هخامنشی است که حدود ۱۷هزار لوح در اختیار موسسه شیکاگو قرار دارد.»
دارابی با بیان اینکه طرف بازگرداندن الواح، کشوری است «که با اندک بهانه‌هایی موضوع را گره می‌زند و مشکلاتی را ایجاد می‌کند» اضافه کرد که «بنا بوده این الواح چندماه قبل به ایران تحویل داده شود.»
این مقام مسئول، توضیحی درباره دلایل مخالفت به بازگشت الواح از سوی ایالات متحده نداده است.
معاون وزارت عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی در این رابطه که ایالات متحده موضوع بازگرداندن الواح هخامنشی را به مسائل سیاسی گره زده پاسخ داد: «این اراده سران آمریکا است که (بازگشت الواح هخامنشی را) با موضوعاتی گره زده است، آنهم وقتی دادگاهی برگزار شده و حکمی صادر شده است.»
بازگشت الواح هخامنشی منوط به تأیید دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا (اوفک) است که بنا به گفته‌ی دارابی، هنوز اجازه بازگشت الواح به ایران را نداده و «برای این موضوع محدودیت و ممنوعیت‌هایی ایجاد می‌کنند.»
دارابی درباره زمان احتمالی حل پرونده بازگشت آثار هخامنشیان به ایران با تأکید بر تلاش وزارتخانه‌های خارجه و میراث فرهنگی و محمد مخبر دزفولی معاون اول نهاد ریاست جمهوری اسلامی گفت «سیزده پرونده است، بعضی از آنها پیش رفته و برخی به زمان بیشتری نیاز دارد. ما دنبال این هستیم استرداد اتفاق افتد ولی تحولات جهانی در اختیار ما نیست.»
مهرماه سال ۱۳۹۷ مجموعه‌ای از آثار متعلق به دوره هخامنشی از جمله سردیس سرباز هخامنشی بازگردانده شده از ایالات متحده به ایران رونمایی شد که در اختیار موسسه شرق‌شناسی شیکاگو بوده است.
در طول این سال‌ها، باقی الواح هخامنشی که حتی گفته شد، «۲ تا ۳ هزار لوح» از آنان بسته‌بندی شده بلاتکلیف مانده‌اند که ابتدا موضوع به عدم موافقت شرکت‌های بیمه‌گذار برای بیمه آثار در پرواز به سمت ایران باتوجه به تحریم جمهوری اسلامی از سوی ایالات متحده بود ولی اکنون آنگونه که از ظواهر امر پیداست، موضوع تنها محدود به بیمه نمی‌شود.
محمدحسن طالبیان معاون وقت میراث فرهنگی گفته بود، حاضرند تا شماری از کارشناسان را از ایران برای بسته‌بندی و تحویل الواح برای کمک بفرستند.
۳۰۰ قلم گل‌نبشته باروی تخت‌جمشید متعلق به تمدن هخامنشیان از موسسه شرق‌شناسی شیکاگو با حکم دیوان عالی آمریکا در دوم اسفندماه سال ۱۳۸۶، بازپس‌گرفته شد. ولی پس از گذشت بیش از ۷ ماه به دلیل عدم همکاری شرکت‌های بیمه آمریکا در پی خروج آمریکا از برجام، زمان استرداد آنها تا اطلاع ثانوی نامعلوم است.
الواح هخامنشی سال ۱۳۱۳ خورشیدی در تخت جمشید توسط باستان‌شناسان کشف شدند. این الواح با موافقت دولت وقتِ ایران برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت داده شد. گفته می‌شود الواح در ۵۰ صندوق چوبی که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافینِ مذاب آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. در قرارداد و موافقت‌نامه طرفین آمده است که «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می‌سپارد».
آنگونه که رسانه‌های داخلی نوشته‌اند، مطالعات گل‌نوشته‌ها از سال ۱۹۳۷ میلادی شروع شده ولی با شروع جنگ جهانی متوقف و پس از جنگ در سال ۱۹۴۵ از سر گرفته شده است.
این الواح تا کنون در چهار مرحله به ایران برگردانده شده است؛ سال ۱۳۲۷ خورشیدی (۱۷۹ قطعه)، سال ۱۳۲۹ خورشیدی (۳۷هزار قطعه)، سال ۱۳۸۳ خورشیدی (۳۰۰ قطعه) و سال ۱۳۹۸ خورشیدی (۱۷۸۳ قطعه). همچنان حدود ۱۷ هزار گل‌نبشته سالم و قطعات شکسته از الواح هخامنشی در اختیار موسسه شرق‌شناسی شیکاگو قرار دارد.
توقف در بازگرداندن الواح به پرونده‌ای معروف به «جنی روبین» (شاکی پرونده الواح هخامنشی) باز می‌گردد که تقاضای مصادره آنان و پرداخت «غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت‌المقدس، از فروش این کتیبه‌ها و اشیاء تاریخی» را داشت. این حمله انتحاری سال ۱۹۹۷ میلادی رخ داد و طی آن، سه نیروی نظامی به پیاده‌رویِ شلوغ یک مرکز خرید حمله کرده و خود را منفجر کردند. این حمله انتحاری منجر به کشته شدن پنج تن و زخمی شدن ۲۰۰ نفر دیگر شد.
دادگاه آمریکا، رژیم ایران را به همکاری با نیروهای حماس متهم کرد و خواستار پرداخت غرامتی ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری به خانواده‌های قربانیان شد. وقتی حکومت ایران از پرداخت این مبلغ خودداری کرد، دادگاه آمریکایی حکم مصادره اشیاء تاریخی ایران را که در موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو امانت بود، صادر کرد و دستور داد برای تامین مبلغ غرامت این الواح به فروش برسند.
دیوان عالی آمریکا دوم اسفند ۱۳۹۶ حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی ایرانی را لغو کرد و دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا مجوز استرداد ۱۷۸۳ عدد لوح هخامنشی را به ایران صادر کرد.
در جریان شیوع کرونا، دولت حسن روحانی موضوع کُند شدن استرداد محموله‌ها را به دلیل محدودیت‌های کرونایی و تحریم‌ها و مشکل بسته‌بندی‌ها عنوان کرد و احتمال داد تا پایان سال ۱۴۰۰ این کار انجام شود.
مدیر وقت موسسه شرق‌شناسی شیکاگو زمانی که همراه چهارمین محموله از الواح هخامنشی به تهران سفر کرد، گفته بود، کنترلی روی مجوز خزانه‌داری ندارند و باید مسیر درست قانونی در استرداد پی گرفته شود.
شاهرخ رزمجو باستان‌شناس و پژوهشگری که روی نمونه‌هایی از الواح مستردشده مطالعه کرده، گفته است: «اطلاعاتی که این الواح می‌دهند، معمولا از کتیبه‌های سلطنتی نمی‌توان دریافت کرد. این اطلاعات به نوعی پشت صحنه سیستم اداری است که حکومت هخامنشی را می‌گردانده است. این مجموعه درواقع غنی‌ترین مجموعه هنر تصویری هخامنشی محسوب می‌شود که از نظر هنری و باستان‌شناسی نیز اهمیت بسیار دارد.»
