گنجینه ارزشمند و گرانبهایی که شهبانو فرح پهلوی در دهه هفتاد میلادی با تأسیس موزه هنرهای معاصر در تهران گرد آورد، هم‌اکنون دچار آفت و هجوم حشرات شده و آثار مهمترین هنرمندان مدرن جهان از پیکاسو گرفته تا اندی وارهول در خطر نابودی هستند.
در روزهای گذشته یک ویدئو در شبکه‌های اجتماعی انتشار یافته که نشان می‌دهد تعدادی حشره روی عکس‌های نمایشگاه «مینیمالیسم و کانسپچوآل‌آرت» در موزه هنرهای معاصر تهران رژه می‌روند!
شیرجه در یک اثر هنری منحصر به فرد؛ وقتی موزه هنرهای معاصر ایران به سیرک تبدیل می‌شود!
پیشتر نیز شیرجه زدن داخل اثر منحصر به فردهاراگوچی هنرمند ژاپنی در موزه هنرهای معاصر موج گسترده‌ای از اعتراض و خشم عمومی نسبت به تخریب علنی آثار هنری و تبدیل کردن این موزه‌ی دوران پهلوی و یادگار خدمات فرهنگی شهبانو فرح به سیرکی جهت آکروبات‌بازی برانگیخت.
مدتیه #وضعیت نگهداری آثار تاریخی و هنری در ایران مورد بحث قرار گرفته.
هیلا و برند بخر، زوج عکاس آلمانی، شیفته‌ی یافتن زیبایی در سازه‌های صنعتی و عکاسی ازشون بودن و آثاری در نمایشگاه فعلی موزه هنرهای معاصر وجود داره.به نظر میاد این آثار مهم در حال حاضر وضعیت خوبی ندارن. pic.twitter.com/CW6ts33o5p
— Zamineh (@zamineh_net) August 14, 2022
این حشرات روی اثری از «برنارد برند» و «هیلا بشر» هنرمندان مفهومی آلمان مشاهده شده‌اند که در سال ۲۰۱۹ در حراج کریستیز به مبلغ ۳۳۵ هزار پوند فروخته شد!
موضوع وجود حشرات در موزه هنرهای معاصر و رو و درون آثار هنری واکنش‌های بسیار و نگرانی جدی در مورد سلامت آثار و گنجینه‌ی ارزشمند موزه به دنبال داشته است. کارشناسان وجود حشرات در این موزه را نوک کوه یخی بحران در یکی از ۱۰۰ موزه مهم دنیا می‌دانند.
در دهه هفتاد میلادی، شهبانو فرح پهلوی ابتکار تأسیس موزه هنرهای معاصر تهران را بر عهده گرفت و مجموعه‌ای گرانبها و بی‌نظیر از آثار هنرمندان مدرن جهان از جمله پابلو پیکاسو، فرانسیس بیکن و اندی وارهول را در این موزه گرد آورد. آن آثار اکنون یکی از مهمترین مجموعه‌های جهان در عرصه‌ی هنر مدرن غرب محسوب می‌شوند و قیمت‌گذاری بر برخی از آثار این موزه امکان‌پذیر نیست.
شهبانو فرح در گفتگو با اشپیگل: برای گشودن درهای ایران به سوی غرب بیش از فقط یک پیکاسو نیاز هست
شهبانو فرح پهلوی نقش بسیار موثری در توسعه هنر ایران داشت تا کشور به واسطه ایجاد موزه‌ها و نمایشگاه‌های مختلف به پناهگاه امنی برای هنر و فرهنگ جهان تبدیل شود. وی همچنین مجموعه ارزشمند و منحصر به فردی از آثار ون گوگ، پیکاسو و روتکو را خریداری و برای هنردوستان ایران گرد آورد که با روی کار آمدن جمهوری اسلامی این روند نه تنها متوقف شد بلکه با تخریب نیز روبرو گشت.
فعالان هنرهای تجسمی حشرات موزه را «بید کاغذ یا ماهی نقره‌ای» تشخیص داده‌اند که به عنوان آفت موزه‌ها هم شناخته می‌شوند و از کاغذ، پارچه، فرش تغذیه می‌کنند. با این توصیف آثار کاغذی، چاپ‌های دستی، عکس‌های چاپ شده روی کاغذ عکاسی و رنگ‌های طبیعی در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران خوراک خوبی برای این حشرات محسوب می‌شود.
بر اساس توضیح کارشناسان، محل زیست بید کاغذی محیط‌های تاریک، مرطوب و گرم است و به همین دلیل یکی از آفات و تهدید‌های جدی برای گنجینه موزه‌ها و کتابخانه‌ها به شمار می‌رود. این حشرات معمولا در روشنایی دیده نمی‌شوند و اگر به صورت اتفاقی تعدادی از آنها در روز مشاهده شود به معنی وجود تعداد زیادی از آنها در ساختمان است.
عمدتا موزه‌های جهان با شروع فصل بهار وجود این آفت و دیگر آفت‌ها را در فضای موزه کنترل می‌کنند، امری که به نظر می‌رسد در مورد موزه هنرهای معاصر نه تنها رعایت نشده، بلکه اجازه تخم‌گذاری و زاد و ولد نیز به این حشرات داده شده است.
واکنش مقامات مدیر موزه و همچنین معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به «بیدزدگی» آثار موزه، اطمینان و وعده دادن به رفع مشکل و تأکید بر این بوده که اثر مشاهده شده در ویدئوی مربوطه، «عکس بوده و هیچ آسیبی ندیده است!»
عبادرضا اسلامی کولایی رئیس موزه هنرهای معاصر تهران با اشاره به اینکه هنوز نوع این حشره شناسایی نشده، احتمال داد، علت حشره‌زدگی‌ها «جابجایی آثار برای نمایشگاه اخیر باشد و اینکه برخی آثار پس از سال‌ها از گنجینه موزه بیرون آمده‌اند و این تغییر فضا در بروز چنین عواملی تاثیرگذار بوده است.»
رئیس موزه هنرهای معاصر به عنوان مسئول منحصر به فردترین آثار هنری خارجی و داخلی در سطح بین‌المللی درباره وضعیت گنجینه موزه توضیح داد: «هم گنجینه آثار و هم فضاهای عمومی موزه همه نیاز به سمپاشی و مراقب دائمی دارند و این کار باید با یک استاندارد زمانی مشخص انجام شود. گنجینه موزه به طور مدام با سیستم گرمایش و سرمایش تحت مراقبت است اما وقتی که آثار از آن خارج می‌شوند، ممکن است دچار مشکل شوند.»
حالا امروز محمود سالاری، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از محل موزه هنرهای معاصر پس از ورود جنجال‌برانگیز حشره‌ها بازدید کرده و گفته است: «پس از بررسی‌های کارشناسان مرتبط، از این اثر و سایر آثار موجود در نمایشگاه داشتم، خوشبختانه این اثر هیچگونه آسیبی ندیده و حشره مزبور ضمن پاکسازی اصولی توسط متخصصان، در هیچیک از آثار نمایشگاه دیده نشده است.»
او افزود: «حساسیت جامعه هنری نسبت به گنجینه ارزشمند موزه بزرگترین سرمایه برای میراث‌داری از این ثروت ملی است و ما در معاونت امور هنری تمام تلاشمان را برای حفظ، نگهداری و رفع برخی مشکلات باقی مانده از مرمت موزه انجام خواهیم داد.»
دکتر سعید فلاح‌فر کارشناس آثار هنری ولی این احتمال را می‌دهد که حضور این حشرات به «دوره سکوت» و بازسازی موزه که ۲ سال به طول انجامید، مربوط باشد، «دورانی که گنجینه نیاز به جابجایی داشت و در این جابجایی موضوع قرنطینه خیلی جدی مورد توجه قرار نگرفت. قرنطینه شامل جابجایی آثار و حتی ورود آثار و ابزار جدید می‌شود. از ورود تاسیسات تا بیل و‌کلنگ تا مصالحی که وارد موزه می‌شود و‌حتی آثاری که به امانت وارد موزه می‌شود. همه اینها می‌توانند حامل تخم حشرات و لاروها و… باشند.»
فلاح‌فر خواستار بررسی‌های جدی در زمینه اثرگذاری سمپاشی‌ها و میزان آنها و اینکه «این حشرات چه مقدار زمان برای تخم‌گذاری، رشد و بلوغ نیاز دارند» شده است.
او ضمن تاکید بر اینکه «تکذیب و یک بررسی گذرا» دورانش به پایان رسیده و دیدن یک حشره می‌تواند آغاز یک فاجعه پنهان باشد، هشدار داد: «حشرات و لاروها ممکن است در لایه‌های مختلف ساختمان و اثار هنری وجود داشته باشد و از چشم پنهان باشند.»
کارشناس آثار هنری در مورد تکثیر حشرات هشدار داد: «نکته مهم آن است که این حشرات در طول دوران چند ماهه تکثیر می‌شوند و این نشان می‌دهد این اتفاق خلق‌الساعه‌ای نیست و باید به پیشینه درازتری مراجعه کرد برای آسیب‌شناسی.»
مشاهده حشرات در داخل موزه هنرهای معاصر حتی باعث شده تا انجام مرمت و بازسازی موزه اساسا با تردید روبرو شود. کارشناسان می‌گویند، امکان دارد تا مسئولان وزارتخانه ارشاد اسلامی و موزه، ۱۶ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان هزینه مرمت را صرف حفاظت از موزه و آثارش نکرده باشند و در بهترین حالت، فقط رطوبت سازه را رفع کرده باشند. این امر به ویژه می‌تواند منطقی نیز باشد، چرا که در طول دو سال بسته بودن موزه به بهانه بازسازی، سخنان مسئولان در پاسخ به چگونگی بازسازی‌ها و حفاظت‌ها، مبهم و پرسش‌برانگیز بوده است. در این بین، انجمن‌های هنری از جمله انجمن نقاشان و مجسمه‌سازان نیز در برابر بحرانی که می‌تواند مهمترین آثار هنری جهان را نیست و نابود کنند، سکوت کرده‌اند.
