گسترش فقر در ایران در یکسو سبب گسترش پدیده‌هایی چون گورخوابی، زباله‌گردی و فروش اعضای بدن شده و در سوی دیگر برخی شهروندان برای داشتن درآمدی بیشتر حتا ناچیز، دست به اقداماتی چون طلاق صوری و خودزنی می‌زنند.
آمارهای حکومتی و گزارش‌های نهادهای بین‌المللی نشان می‌دهد دست‌کم یک سوم از جمعیت ایران با فقر شدید دست و پنجه نرم می‌کنند. جمهوری اسلامی هم هیچ برنامه‌ای برای فقرزدایی ندارد و حتی با وجود هشدارهای کارشناسان، «فقر» جایی در سیاست‌های برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه که به تازگی از سوی علی خامنه‌ای ابلاغ شد نداشته است.
اظهارات مقامات حکومتی و ارزیابی تحلیلگران نشان می‌دهد ۷۵ درصد از جمعیت کشور زیر خط فقر قرار گرفته‌اند و ۳۰ درصد از جمعیت زیر خط فقر مطلق یا در مرز ورود به آن قرار دارند.
در سال‌های گذشته با تشدید فقر در کشور، پدیده‌های جدیدی در ایران ظهور پیدا کرده است؛ از گورخوابی، پشت‌بام خوابی و فاضلاب‌خوابی در میان بی‌سرپناهان و بی‌خانمان‌ها گرفته تا افزایش زباله‌گردی.
وبسایت «همشهری آنلاین» در گزارشی از افزایش آمار زباله‌گردی خبر داده و داستان مردی به نام مهرداد را روایت کرده که تا چند وقت پیش مغازه لوازم خانگی داشته و حالا با پرایدش از عصر تا بامداد زباله‌گردی می‌کند که شکم خانواده‌اش را سیر کند. او پس از چهار ماه دیگر از شکافتن کیسه زباله و دیدن پوشک کثیف و آشغال سبزی و بوی تعفن بالا نمی‌آورد و با وجود ساعت‌ها زباله‌گردی باز هم درآمدی ناچیز دارد.
این روایت تکاندهنده نشان می‌دهد خانواده‌ای که تا سال گذشته دو فرزندش را کلاس زبان انگلیسی می‌گذاشت، چنان به زیر خط فقر رانده شده که کلاس زبان فرزندان را تعطیل کرده؛ سفره رنگین صبحانه‌ای که تا چند ماه پیش چند نوع مربا و نان و پنیر و کره و نیمرو داشته حالا محتوایش به نان لواش و پنیر خلاصه شده است. این خانواده که پیشتر هفته‌ای سه مرغ کامل خریداری می‌کرد حالا سه هفته یکبار یک عدد مرغ می‌تواند بخرد و ماه‌هاست برنج و گوشت نخورده است. این گزارش سرعت باورنکردنی به زیر خط فقر رانده شدن خانوارهای قشر متوسط در ایران را نشان می‌دهد.
در آنسو اما برخی نیز راهکارهایی برای داشتن درآمدی بیشتر و بخورونمیر پیدا کرده‌اند؛ راهکارهایی که آمار طلاق صوری، صیغه ۹۹ ساله و خودزنی در ایران را جابجا کرده است.
روزنامه «شهروند» در گزارشی با عنوان «طلاق صوری با اعمال شاقه!» به طلاق‌های صوری برای دریافت حقوق پدر یا مادر فوت‌شده توسط زنانی که ادعا می‌کنند سرپرست خانواده هستند، پرداخته است.
بر اساس قوانین جمهوری اسلامی حقوق بازنشستگی یا مستمری پدر و مادر فوت شده، به دختری که مجرد باشد تعلق می‌گیرد. این قانون حالا به شگردی برای دریافت مستمری پدر و مادر فوت شده تبدیل شده است. به این ترتیب که زوج طلاق گرفته و بعد زن که حالا دیگر مجرد است برای دریافت حقوق بازنشستگی یا مستمری والدین فوت شده خود اقدام می‌کند. برای حفظ رابطه و زندگی مشترک هم زوج اقدام به ثبت صیغه ۹۹ ساله کرده یا در حالی که طلاق آنها ثبت شده، زندگی خانوادگی خود را ادامه می‌دهند.
دکتر فهیمه سعید مشاور و روانشناس در گفتگو با «شهروند»ریشه افزایش طلاق صوری را دور زدن قانون و مشکلات اقتصادی عنوان کرده است: «یکی از دلایل طلاق‌های صوری به دلیل افزایش حمایت صورت می‌گیرد. در واقع برخی از این راه استفاده می‌کنند تا بتوانند از سیستم‌های حمایتی مانند حقوق پدر یا مادر استفاده کنند. موردی که در این سال‌ها خیلی زیاد باب شده، سوء استفاده از طلاق صوری برای جلوگیری از سربازی رفتن پسران است، زیرا وقتی پسری سرپرست خانواده باشد، از رفتن به سربازی معاف می‌شود.»
او افزوده که «مورد دیگری از این طلاق‌ها این‌گونه است که زن و شوهر به‌طور رسمی از هم جدا شده‌اند، اما به هر دلیلی که مهم‌ترین آنها این است که شرایط اقتصادی سخت شده و امکان کرایه یا خرید خانه برای خیلی‌ها دشوار شده، زن و شوهر با هم قرار می‌گذارند که در یک خانه زندگی کنند. این زوج‌ها که چند مورد آنها نیز برای گرفتن مشاوره به خودم مراجعه کرده بودند، تعریف کردند که هر کدام از آنها در یک اتاق جداگانه زندگی کنند و هیچ کدام کاری به ارتباطات یا ترددهای طرف مقابل ندارند.»
یکی دیگر از پدیده‌هایی که این روزها گسترش یافته خودزنی برای دریافت «دیه» است. منصور فیروزبخت مدیر کل پزشکی قانونی استان اصفهان گفته که ۵۷۳ نفر از ابتدای امسال با خودزنی و با هدف دریافت دیه به پزشکی قانونی اصفهان مراجعه کردند که از این تعداد شش هزار و ۳۱۴ نفر زن و ۱۲ هزار و ۸۰ نفر مرد بودند.
مدیرکل پزشکی قانونی استان اصفهان گفته که این افراد با ادعای نزاع و با هدف دریافت دیه و خسارت به مراکز پزشکی قانونی مراجعه کردند.
تصادف ساختگی برای دریافت دیه از شرکت بیمه نیز یکی دیگر از پدیده‌های ناشی از فقر است. منصور فیروزبخت درباره آمار جراحات ناشی از تصادفات ساختگی در استان اصفهان گفته که «در سال جاری تا کنون ۴۰ فقره جراحت ناشی از تصادف ساختگی شناسایی شده که ۶ زن و ۳۴ مرد بوده است و این افراد نیز به مراجع قضایی ارجاع داده شدند.»
این آمار مربوط به تصادفات ساختگی «شناسایی» شده است و بدون شک شمار زیادی از تصادفات ساختگی هم «شناسایی» نشده و افراد توانسته‌اند از شرکت بیمه خسارت دریافت کنند.
