نادر زاهدی – در جهان معاصر هر مبارزه سیاسی منوط به تشکیلات و سازماندهی است؛ احزاب و گروه‌های سیاسی متصدی این ساماندهی هستند؛ احزاب با اعلام دیدگاه‌های فکری و سیاسی خود، ریشه‌های تغییر در جامعه- سیاست اجرایی و قوانین حکومتی را بیان می‌کنند؛ ساماندهی احزاب خود نشانگر ایده‌هایی است که آنان را برای دستیابی به قدرت، رهبری می‌کند. اندیشه‌های دمکراتیک و حقوق‌مدار، ماهیت حزب و سازمانی را معرفی می‌کند که سودای ایجاد دمکراسی در جامعه و تأمین رفاه- آزادی و خوشبختی شهروندان را در دستور کار قرار داده است؛ همچنین به کار گرفتن افکار جمع‌گرایی یا توده‌وار و کمونیستی و استفاده از روش‌های متمرکز و غیردمکراتیک، حکایت از اهداف ضددمکراتیک و بنیان دولتی غیرحقوقی دارند.
در فرهنگ ایرانی و گفتمان سیاسی ایرانیان، احزاب و تشکل‌های سیاسی و مبارزاتی محصول انقلاب مشروطیت و مدرن‌سازی سیاست و فرهنگ اجتماعی است؛ احزابی که در صحنه‌های سیاسی ایران حاضر بوده‌اند، کمتر از اصول دمکراتیک و حقوقی برخوردار بودند و بیشتر متاثر از جهان کمونیستی، از مرکزیت‌گرایی غیردمکراتیک که آن را اتفاقا «سانترالیزم دمکراتیک» می‌نامیدند بودند!
با تحولاتی که در مسائل و مطالبات سیاسی و اجتماعی در سال‌های اخیر به وقوع پیوسته، احزاب دمکراتیک و آزادیخواه با پیروی از بنیان‌های حقوقی به وجود آمده‌اند. ساختارهای شفاف و مسئولیت‌پذیر- بیان واضح و خردمندانه مبانی فکری و اهداف مباراتی و ارتباط ارگانیک و مستمر و دوطرفه میان رهبری- شورای مرکزی و اعضا و هموندان حزبی، نمادهایی از دموکراتیک بودن احزاب به شمار می‌روند. همچنین باید به وجود منشور- اساسنامه و وظایف تشکیلاتی و رواداری درون حزبی میان اعضا و رهبری در راستای فرایند دمکراتیک حزبی اشاره کرد.
بر پایه آنچه به کوتاهی در تبیین احزاب دمکراتیک گفته شد، ارتباط برون‌حزبی و ساماندهی به اعتراضات- آکسیون‌ها- تجمعات اصناف و اقشار ملت و هدایت و رهبری آنها به اهداف ملی و مدنی، از جمله مواردی هستند که ماهیت دمکراتیک احزاب و گروه‌های سیاسی را به نمایش می‌گذارند. درواقع وجود گفتگوی دو طرفه میان رهبری و شورای مرکزی با هموندان (اداره مشارکتی) و گفتگوی دو طرفه حزب و مردم (ایده‌ها و اهداف مشارکتی)، از لوازم و الزامات پروسه دمکراسی حزبی است؛ به واسطه این فرایند است که مطالبات ملی و خواسته‌های مدنی و حقوقی شهروندان به شکل منشور و مرامنامه و اطلاعیه‌ها و رفتارهای حزبی ظاهر می‌شوند و مردم خواسته‌ها و نیازهای خود را در بیانیه‌ها و کنش‌های اجتماعی- فرهنگی و سیاسی حزب می‌بینند.
با اصولی که در ماهیت و رفتار دمکراتیک حزب گفته شد، معلوم می‌شود که احزاب دمکراتیک و سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی دمکراتیک‌مدار و حقوق‌گرا، مبتنی بر برنامه و منشور بوده و به تعبیری «برنامه محور» است؛ در مقابل احزابی که «شخصیت‌محور» هستند، هدفی جز دستیابی به اقتدار و اعمال جبر انقلابی یا اداره یکطرفه جامعه و حکومت ندارند.
در شرایط فعلی که شهروندان ایرانی در بطن جنبش‌های آزادیخواهانه و برابری‌طلب ضداستبدادی بوده و دولتی سکولار- دمکراتیک و حقوقی در چشم‌انداز مبارزات ملی و مدنی ایرانیان قرار دارد، رفتارها و فرهنگ سیاسی احزاب فعال در مبارزه علیه فاشیسم مذهبی، بیانگر ماهیت و مبانی فکری آنان بوده و هر کدام از برخوردهای درون حزبی و شکل برخورد با مسائل و مقتضیات واقعی شهروندان ایرانی، تعیین کننده حد و نصاب دمکراتیک و غیردمکراتیک بودن ساختارهای آنان هستند.
