جشنواره بین‌المللی فیلم «قصه» قرار است از چهارشنبه ۹ نوامبر کار خود را در لندن آغاز کند و تا ۱۲ نوامبر ادامه خواهد داشت. در این جشنواره دو فیلم ایرانی نمایش داده می‌شود. گشایش جشنواره با فیلم «برادران لیلا» از سعید روستایی است که در ایران در توقیف است. درباره این جشنواره با دکتر ایرج امامی که مسئولیت بخش فارسی آنرا بر عهده دارد، گفتگو کرده‌ایم.
-لطفا اطلاعاتی در مورد این جشنواره‌ی جدی در اختیار خوانندگان بگذارید…
-این اولین سال برگزاری جشنواره «قصه» است که اختصاص به نمایش فیلم‌هایی از کشورهای مسلمان‌نشین دارد. البته نه لزوماً به معنای فیلم‌هایی که بر مبنای نگرش اسلامی ساخته شده و یا به مسائل اسلامی بپردازند. برنامه‌ریزی این جشنواره بر می‌گردد به دوره قبل از کرونا که طبیعتاً با شروع آن معوق ماند تا اینکه امسال شرایط برگزاری آن فراهم شد. این جشنواره با هدف جلب توجه تماشاگران بریتانیایی به سوی فیلم‌های خوب از کشورهایی که اصطلاحاً «جهان سوم» نامیده می‌شوند تاسیس شده ولی در تبلیغات و روابط عمومی جشنواره این واژه به کار نرفته است. نکته محوری برگزارکنندگان این جشنواره آن است که فیلم‌های خوبی را که در این کشورها تهیه می‌شود ولی امکان دیدنشان در بریتانیا کم است از طریق این جشنواره در معرض توجه تماشاگران قرار دهند. مدیر جشنواره یک فیلمساز پاکستانی‌تبار به نام احمد جمال است. از من خواسته بودند که فیلم‌های فیلمسازانی مانند احمد پناهی و رسول‌اف را به جشنواره بیاورم که به دلیل زندانی بودن هر دو کارگردان، به فیلم‌های آنان دسترسی پیدا نکردیم.
در مورد فیلم «برادران لیلا» شانس آوردیم که این فیلم پخش کننده اروپایی داشت که نمایش آنرا در جشنواره میسر کرد. این فیلم که برنده جایزه در فستیوال کن شده، توسط داوران به عنوان داستانی «درگیر کننده و مملو از نگرش‌های ژرف فرهنگی که گوشه‌ای کوچک از جامعه نا کارآمد مردسالار را ترسیم می‌کند» معرفی شده. فکر می‌کنم که این فیلم نمونه بارزی از رئالیسم اجتماعی است و با تشابه به آثار آرتور میلر و‌هارولد پینتر، حال و هوای تئاتری نیز دارد. روزنامه گاردین ترانه علیدوستی را نبض تپنده این حماسه خانوداگی می‌داند و بازی فوق‌العاده‌‌اش را می‌ستاید. «برادران لیلا» به نظر من فیلم شاخصی است و به همین جهت برای افتتاح این جشنواره برگزیده شد. شاید این مهم‌ترین فیلمی باشد که در جشنواره “قصه” نمایش داده می‌شود.
فیلم دیگر ایرانی شرکت کننده در این جشنواره مستندی است طولانی ساخته فیروزه خسروانی با عنوان «رادیوگراف یک خانواده». این مستند که برنده چند جایزه شده فیلمی است دیدنی. خسروانی با ارائه تاریخ خانواده خود در پی کشف آنست که چگونه انقلاب ۱۹۷۹ دنیای او را تحت تاثیر قرار داده و متحول ساخته است. بعُد سیاسی و مذهبی انقلاب نه فقط فاصله بین پدر تحصیلکرده در خارج، مدرن و روشنفکر او و مادر بیشتر سنتی و پرهیزگارش را افزایش داد، بلکه نقش‌های جنسیتی و روابط خانوادگی را نیز تغییر داد. کم نیستند خانواده‌های ایرانی که چنین هستند. این زوج‌ها معمولاً تا آخر عمر با یکدیگر زندگی می‌کنند هرچند که توافق فکری نداشته باشند. قرار شده است که با کارگردان «رادیوگراف یک خانواده» جلسه اسکایپی پرسش و پاسخ داشته باشیم البته اگر اینترنت در ایران اجازه این کار را بدهد. با توجه به اینکه دولت اینترنت را قطع و وصل می‌کند نمی‌توان به این امکان اتکا داشت، به همین جهت برنامه زنده ریسک زیادی دارد. من پیشنهاد کرده‌ام که خانم خسروانی در ایران قطعه ویدئویی ضبط کند و برای ما بفرستد که در صورت قطع اینترنت در ایران این ویدئو را پخش کنیم.
-چه سازمان‌هایی از این جشنواره حمایت مالی کرده‌اند و یا در این پروژه شرکت می‌کنند؟
-انستیتوی فیلم بریتانیا، لاتاری ملی بریتانیا، سینمای کیلن، تئاتر لیریک، و سینمای ریو پشتیبانان مالی و شرکای آن هستند. شاید بشود به این ترتیب این جشنواره را ادامه داد و از جمله فیلم‌های ایرانی‌ای که امکان نمایش آنها در بریتانیا نیست در این جشنواره نمایش داد. یادآوری کنم که این جشنواره بیشتر برای تماشاگرانی است که به سینمای مستقل و جدی علاقه دارند. حال باید دید که در سال‌های آینده چه فیلم‌هایی از ایران بیرون خواهد آمد. به نظر من دلیل اینکه فیلم‌های ایرانی جذابیت خاصی برای غیرایرانیان دارند اوریژینال بودن داستان آنهاست که بر اساس تجارب شخصی فیلمسازان ساخته شده‌اند و از داستان فیلم‌های دیگر کپی‌برداری نشده است. مثلا در یکی از صحنه‌های «برادران لیلا» کارگردان به خوبی مردسالاری حاکم بر بخش‌های سنتی جامعه ما را به تصویر می‌کشد. در این صحنه پدربزرگ اصرار دارد که با چشم‌های خود نوزاد خانواده را ببیند تا از پسر بودن او اطمینان یابد زیرا شک دارد که نکند به او دروغ گفته باشند. متاسفانه برای اقشار سنتی جامعه ما فرزند دختر یک معضل است. فیلم اینگونه ریزه‌کاری‌ها زیاد دارد. خود کارگردان هم گفته است که بیشتر صحنه‌های فیلم را براساس تجارب شخصی و یا تجربیات شخصی که دیگران برایش بازگو کرده‌اند ساخته. به همین دلیل توانسته این فیلم درام را خوب بسازد. من خودم هم به عنوان کارگردان تئاتر و سینما از خاطرات و تجارب زندگی خودم در آثارم زیاد استفاده می‌کنم. ولی چنین چیزهایی کمتر در سینمای تجاری غرب دیده می‌شود. در بیشتر فیلم‌هایی که امروزه در غرب ساخته می‌شوند جذابیت آنها در تکنیکال بودن و مهیج بودن آنهاست. مستند خانم خسروانی نیز کاملاً بر مبنای تجارب شخصی ساخته شده است.
-شما نمایش این فیلم مستند را پیشنهاد کردید یا اینکه خود برگزارکنندگان آن را پیدا کرده بودند؟
-این فیلم مستند را مسئولین جشنواره پیدا کردند. من دنبال سعید روستایی کارگردان فیلم «برادران لیلا» بودم که می‌دانید در شرایطی کنونی بیشتر فیلمسازان مستقل زیاد علنی نمی‌شوند. به‌خصوص در مورد سازنده این فیلم که علاوه بر درونمایه آن که جامعه مردسالار را به نقد جدی می‌کشد، بوسه عاشقانه نوید محمدزاده و همسرش در فستیوال کن نیز مشکل این فیلم را دو چندان کرد. الان شروطی که وزارت ارشاد گذاشته، آنستکه فیلم‌هایی که قرار است به جشنواره‌های خارجی برود باید مجوز خروج بگیرد. به گمانم دلیل این محدودیت جدید این است که نمی‌خواهند از دستشان در برود. قبلاً کارگردان‌هایی مانند پناهی، رسول‌اف و کیارستمی بدون مجوز آثارشان را به خارج می‌آوردند و در فستیوال‌ها نمایش می‌دادند. در بازگشت هم در ایران پروانه نمایش می‌گرفتند. ولی دلیل اصلی توقیف این فیلم آن است که واکنش‌ها نسبت به این فیلم و محتوای آن در خارج از کشور به هیچ وجه باب طبع آقایان در وزارت ارشاد نبوده است. در حال حاضر سعید روستایی و نوید محمدزاده هر دو ممنوع‌الکار شده‌اند. مضافاً اینکه مسائلی هم حول و حوش اتهام تعرض جنسی علیه پرویز پورصمیمی (که نقش پدر را بازی می‌کند) توسط یک خانم بازیگر زده شده که وضعیت فیلم را دشوارتر ساخته است.
ولی مسئله اصلی در حال حاضر سیاست وزارت ارشاد در قبال فیلمسازان مستقل این است که بطور کلی در پی ایجاد شرایط نامناسب است که آنها عملاً نتوانند کار کنند. عده‌ای از این فیلمسازان اکنون یا در زندان هستند یا ممنوع الکار شده‌اند و یا فیلم‌هایشان زیر سانسور شدید قرار دارد. به عبارت دیگر، وزارت ارشاد می‌خواهد جلوی فیلم‌هایی را که مسائل جدی مطرح می‌کنند و در آنها فکر هست از طرق مختلف بگیرد. این طُرق از جمله با دشوارکردن دادن مجوز ساخت به این فیلمسازان، یا دادن مجوز و سپس پس گرفتن آن، یا مجوز ساخت دادن ولی جلوی پخش را گرفتن است که به این ترتیب، ضرر هنگفتی را به تهیه کنندگان و دست اندرکاران وارد می‌کنند تا دیگر دست به تهیه این نوع فیلم‌ها نزنند. در مجموع سیاست کلی وزارت ارشاد به وجود آوردن وضعیت برزخی برای فیلمسازان مستقل ایران است. اضافه کنم که از شگردهای دیگر وزارت ارشاد اجازه نمایش دادن به این فیلم‌ها تنها در سینماهای درجه چندم است تا در مرکز توجه زیاد تماشاگران قرار نگیرند. توجه کنید که اینها فیلمسازانی هستند که با شرکت در جشنواره‌ها و گرفتن جوایز متعدد برای سینمای ایران حیثیت و آبرو آورده‌اند.
-آیا جشنواره «قصه» رقابتی است و یا فقط نمایش و معرفی فیلم است؟ از کدام کشورها در این جشنواره شرکت می‌کنند؟
-این جشنواره رقابتی و مسابقه نیست. در مجموع ۱۴ فیلم از کشورهای ایران، اقلیم کردستان عراق، ترکیه، الجزایر/فرانسه، مراکش، تانزانیا، سومالی، قزاقستان، اندونزی، کوزوو، لبنان، عربستان سعودی و سوریه در آن شرکت دارند. فیلم سوری «نزوه» هم فیلم زیبایی است.
