این روزها در خیابان‌های شهرهای بزرگ و کوچک ایران، بسیاری از تظاهرکنندگان بی‌باک و جسور بر اثر ضربات بی‌رحمانه نیروهای سرگوبگر در معرض آسیب‌های جسمی از جمله شکستگی استخوان و اصابت گلوله‌های ساچمه‌ای و جنگی قرار می‌گیرند. اما امکان و احتمال رسیدن آمبولانس و انتقال مجروحان به بیمارستان بسیار کم است و در بسیاری موارد امن نیست زیرا مأموران امنیتی مجروحان را دستگیر کرده و به زندان انتقال می‌دهند. از همین رو لازم است شهروندان با کمک‌های اولیه آشنا باشند تا بتوانند به مجروحان یاری رسانند. در همین ارتباط با نوید محمدزاده متخصص فیزیوتراپیست گفتگو کرده‌ایم.
-آقای محمدزاده، لطفاً مختصری درباره تجارب حرفه‌ای خودتان بگویید.
-فارغ التحصیل رشتە فیزیوتراپی از دانشگاە آمستردام و کارشناسی ارشد فیزیوتراپی از دانشگاه شرق لندن هستم. درسال ۲۰۰۷ مطب فیزیوتراپی «رز کلینیک» را در منطقە کنزینگتون لندن تاسیس کردم که می‌توانم بگویم یکی از از مراکز آموزشی و ارائه خدمات فیزیوتراپی مدرن در لندن است. تخصص من درمان بیماری‌های مختلف دستگاە اسکلت، نورولوژی، آسیب‌های ورزشی و مشکلات ناشی از مشاغل است. دەها مقالە در مجلات انتشار داده‌ام و یا در کنفرانس‌های مختلف جهانی ارائه داده‌ام. افزون بر این طی هفت سال گذشتە صدها برنامه و ویدئوی آموزشی در زمینه فیزیوتراپی برای شبکە «منوتو» و «ایران فردا» در لندن تهیه کرده‌ام.
پیشاپیش باید بگویم که متاسفانه طی سه ماه گذشته جوانان بسیاری را به خاطر حمله‌های وحشیانه مزدوران رژیم از دست داده‌ایم و عزیزان زیادی مجروح شده‌اند. نکاتی را که در اینجا به عنوان کمک‌های اولیه مطرح می‌کنم هرچند در وهله اول برای کسانی است که در تظاهرات و زد و خوردهای خیابانی مجروح می‌شوند و خونریزی داخلی پیدا می‌کنند ولی در خارج از این شرایط ویژه هم می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال، کسی از ارتفاعی افتاده و یا از طبقات بالای یک ساختمان سقوط کرده و یا در تصادف ماشین مجروح شده و یا در خیابان به دلیل لغزنده بودن سطح پیاده‌رو افتاده و شکستگی پیدا کرده. ولی صحبت من بیشتر با توجهِ ویژه به شرایط غیرعادی رویدادهای ایران است که امکان آمدن آمبولانس و دریافت خدمات درمانی و یا بردن مجروح به بیمارستان در شرایط موجود چندان راحت و امن نیست.
به راستی که جای تأسف بسیار دارد که برخلاف تمام قوانین بین‌المللی و کنوانسیون‌های مربوط به کادر درمان که به آنان برای نجات جان مجروحین اجازه رفتن و دسترسی به همه جا می‌دهد تا وظیفه ارائه خدمات درمانی خود را که با دیدی یکسان و بدون تبعیض است عملی کنند، در ایرانِ امروز شاهد این امر نیستیم. بسیار دیده شده که نیروهای سرکوب و انتظامی نگذاشته‌اند آمبولانس‌ها به مجروحان نزدیک شوند. یا بسیار بدتر از آن، از آمبولانس برای جابجایی مزدوران سرکوبگر استفاده کرده‌اند و حتی ازداخل آمبولانس‌ها به مردم معترض شلیک کرده‌اند. امیدواریم که این روزهای سیاه به پایان برسد و مردم ایران با جانفشانی خود طعم شیرین آزادی را بچشند و به حکومت دموکراتیک و مبتنی بر حقوق بشر دست یابند.
-اولین کاری که باید با دیدن یک زخمی که خونریزی دارد انجام داد چیست؟
-طبیعی است که برای جلوگیری از خونریزی باید تلاش کنیم ولی باید بدانیم که خونریزی آیا فورانی است و یا فورانی نیست. اگر خونریزی معمولی است باید با گذاشتن یک دستمال روی محل خونریزی و فشار دادن آن به مدت چند دقیقه جلوی خونریزی را بگیریم و سپس با یک دستمال دیگر زخم را ببندیم. اگر احیاناً باند پانسمان داشته باشیم (که من توصیه می‌کنم معترضان در تظاهرات حتماً همراه داشته باشند) از آن باید استفاده کرد. ولی از هر چیزی که دم دستمان باشد، از جمله روسری و هر قطعه پارچه دیگر، برای این منظور می‌توان استفاده کرد. در چنین موقعیتی نباید به فکر عفونت و چرک کردن و تمیز بودن این وسایل بود. باید خونریزی را به هر ترتیبی که شده قطع کنیم. حتی می‌توان با گذاشتن انگشتان خود روی محل خونریزی جلوی آنرا گرفت.
ولی اگر خونریزی فورانی باشد حاکی از آسیب شدید رگ‌هاست. در این حالت باید با یک دستمال و یا با یک کِش بالای محل خونریزی را محکم ببندیم تا شدت جریان خون را کم کنیم و سپس همانطور که گفتم با هر چیزی که دم دست هست روی محل خونریزی فشار دهیم تا خونریزی بند بیاید. در چنین شرایطی اگر امکان آوردن آمبولانسِ امن باشد اقدام کنیم و اگر نباشد با یک وسیله نقلیه مجروح را به محل امن و یا بیمارستان مورد اعتماد منتقل کنیم. در عین حال در صورت خونریزی فورانی باید ببینیم که شخص مجروح آیا هوشش سر جایش است و یا از حال رفته. اگر از حال رفته باشد یعنی خون بسیار از او رفته و تنها راه چاره در این شرایط انتقال سریع مجروح به بیمارستان است که جانش نجات یاید. برای اطلاعات بیشتر و روش‌های عملی در این موارد می‌توانید به وبسایت «رز کلینیک» و به برنامه «زنگ سلامت» (شماره ۳۲۶) رجوع کنید که در کانال تلگرام این کلینیک در دسترس همگان است.
-اگر ضربات باتوم به سر زخمی‌وارد شده باشد، چقدر امکان جلوگیری از خونریزی مغزی وجود دارد و آیا امکان تشخیص بیرونی خونریزی مغزی وجود دارد؟
-در این وضعیت باید ببینیم که هوش مجروح سر جایش است و شخص هوشیار هست یا نه. معمولاً اگر خونریزی داخلی است بدون «ام آر آی» و اسکن نمی‌توان آنرا تشخیص داد. اما یکسری علائم مانند عدم توانایی حرکت دادن دست و پا، سرگیجه، تهوع، استفراغ و یا از حال رفتن مجروح می‌تواند نشان دهد که دچار خونریزی مغزی شده. متاسفانه در این موارد کار دیگری از دست کسی بر نمی‌آید جز رساندن سریع مجروح به بیمارستان.
ولی اگر متوجه شویم که تپش قلب و یا ضربان نبض مجروح بسیار پایین آمده و یا عادی نیست و بیمار کلاً از حال رفته باشد در آنصورت باید کسی که آموزش دیده او را احیای قلبی ریوی کند که شامل ماساژ قلب و یا تنفس مصنوعی است. یکی از برنامه‌های تلویزیونی «زنگ سلامت» در همین مورد است که در آن اقدامات احیای قلبی ریوی را نشان داده‌ایم.
-اگر دست یا پا شکسته شده باشد چه کمکی از دست اطرافیان بر می‌آید؟
-اگر شکستگی بسیار شدید و استخوان از هم جدا شده باشد مجروح درد بسیار شدیدی خواهد داشت و به هیچ وجه نخواهد توانست دست و یا پا و یا حتی قسمت بالا و پایین شکستگی را حرکت دهد. اولویت در این موارد به بیمارستان امن رساندن مجروح است ولی تا قبل از آمدن آمبولانس می‌توان اقداماتی کرد که موقع انتقال مجروح درد و ریسک آسیب‌های بیشتر را کمتر کنیم که عبارت است از قرار دادن دو چوب و یا هر جسم سفت در دو طرف قسمت شکسته پا و یا دست. برای مثال اگر وسط بازوی یک نفر شکسته باشد یک چوب را از مچ دست تا شانه در طرف داخل و دیگری را هم در طرف بیرون قرار می‌دهیم و بالا و پایین این چوب را با دستمال و یا با نخ کلفت محکم می‌بندیم. این باعث می‌شود که استخوان شکسته مجروح موقع انتقال وی به بیمارستان زیاد حرکت نکند تا مجبور به تحمل درد شدید نباشد و سبب آسیب بیشتر در محل شکستگی نشود. استخوانی که شکسته سرش تیز است و حرکت آن باعث آسیب زدن به بافت‌ها، رگ‌ها و ماهیچه‌ها و در نتیجه موجب پارگی آنها و خونریزی بیشتر می‌شود. اگر هم خونریزی داشته باشد به همان شیوه‌ای که در پاسخ قبلی گفتم باید جلوی خونریزی را گرفت. ولی باید توجه داشت که محل شکستگی را اکیداً نباید با دستمال بست!
-اگر فرد بر اثر اصابت گلوله‌های ساچمه‌ای قرار گرفته باشد چه می‌توان کرد؟
-گلوله‌های ساچمه‌ای در اکثر موارد خطر مرگ ندارند و بیشتر به بافت‌های مختلف مثل ماهیچه‌ها آسیب وارد می‌کنند. ولی اگر به سر و صورت بخورند و یا جاهایی مانند دستگاه تناسلی، می‌توانند آسیب‌های بسیار شدید وارد کنند به ویژه در قسمت صورت و چشم‌ها که متاسفانه در برخی موارد باعث از دست دادن بینایی می‌شود. مردم عادی برای این نوع زخمی‌ها کار زیادی از دستشان بر نمی‌آید و مجروح باید هرچه زودتر به یک پزشک قابل اعتماد رسانده شود. توجه داشته باشیم که در موارد نه چندان کم بیمارستان‌ها تحت کنترل هستند و به همین دلیل بهتر است مبارزان چند پزشک و پرستار قابل اعتماد را بشناسند که بتوانند در چنین مواردی به آنها مراجعه کنند. متاسفانه می‌دانیم که پزشکان دارای وجدان حرفه‌ای و و فادار به سوگند پزشکی از آسیب‌های این جنایتکاران در امان نمانده‌اند که نمونه آخری دکتر آیدا رستمی است که به طرز فجیعی توسط سرکوبگران کشته شد.
-در صورت گلوله خوردن به بدن آیا کاری از اطرافیان بر می‌آید؟
-اول باید دید گلوله به کدام قسمت بدن خورده است. اگر دست و پا باشد باید همان اقداماتی که در مورد خونریزی گفتیم انجام شود. خونریزی مخصوصاً از جایی که گلوله خارج شده بسیار زیاد است. حال اگر گلوله خارج شده و یا نشده باشد در هر دو صورت باید با کند کردن جریان خون و با بستن قسمت بالای جراحت و قرار دادن و فشردن تکه‌ای پارچه روی آن جریان خونریزی را کُند و یا قطع کرد.
ولی اگر گلوله به حوالی ستوت فقرات که از نقاط بسیار حساس بدن است، خورده باشد باید نهایت دقت را به کار ببریم که مشکلی علاوه بر مشکل گلوله برای فرد زخمی ایجاد نکنیم. اگرستون فقرات آسیب دیده باشد و یا شکستگی در آن ایجاد شده باشد، مجروح نمی‌تواند تکان بخورد زیرا ستون فقرات مرکز نگهداری بدن است و آسیب دیدن آن حتی حرکت دست و پا را نیز دچار مشکل می‌کند. در این موارد مجروح را باید سه چهار نفری روی پتویی گذاشته و بعد بلندش کرد. معمولاً در این موارد پتو را کنار مجروح روی زمین می‌گذارند؛ مجروح را بلند نمی‌کنیم بلکه از یک طرف او را کمی بلند کرده و پتو را هُل می‌دهیم زیر وی. سپس از طرف دیگر، همین کار را تکرار می‌کنیم و سعی می‌کنیم با حداقل حرکت پتو را با ظرافت زیر مجروح قرار دهیم. حال وقتی پتو و یا برانکارد زیر مجروح قرار دارد از چهار طرف آنرا با دقت بلند می‌کنیم. این دقت برای آنست که که پارگی در اعصاب داخل ستون فقرات ایجاد نشود و موجب فلج شدن مجروح نشود.
ولی اگر گلوله به سر و نزدیک قلب خورده باشد باید جلوی خونریزی را با قرار دادن پارچه روی زخم و فشار آن بگیریم. در این مواقع مهم است که کسی با صحبت کردن با مجروح او را بیدار نگه دارد و نگذارند که بیهوش شود تا او را به بیمارستان برسانند.
امیدوارم که این توصیه‌ها مفید واقع شده باشد. به یاد داشته باشیم که که اگر خونریزی فورانی است، بسیار مهم است که از ادامه خونریزی تا قبل از رساندن کادر درمانی حرفه‌ای قابل اعتماد حتما جلوگیری کنیم.
