روزنامه سوئدی «اخبار امروز» (Dagens Nyheters) یکی از روزنامه‌های معتبر سوئد، مطلب اصلی روز یکشنبه ۸ ژانویه خود را به مناسبت در پیش بودن دادگاه تجدید نظر حمید نوری، به این موضوع اختصاص داه است. این دادگاه قرار است روز چهارشنبه ۱۱ ژانویه آغاز می‌شود.
«چگونه یک جنایتکار جنگی به سوئد کشانده شد؛ دامی‌که ایرج مصداقی پهن کرد» تیتر بزرگ صفحه اول این روزنامه است که به همراه چندین عکس و در چند صفحه، گزارش مفصلی از دو خبرنگار خود به چاپ رسانده و تلاش کرده تا به شکلی فشرده اطلاعات زمینه‌ای لازم در مورد انقلاب سال ۱۳۵۷ و به حاکمیت رسیدن جمهوری اسلامی را توضیح داده و پس از آن به تحولات بعد از انقلاب، مخالفت با رژیم حاکم و شروع دستگیری‌ها و اعدام زندانیان سیاسی در دهه ۶۰ به ویژه کشتار زندانیان سیاسی در تابستان سال ۶۷ بپردازد.
این روزنامه در مورد اهمیت دادگاه می‌نویسد: «محاکمه حمید نوری تاریخی است و مستقیماً به مراکز قدرت ایران منتهی می‌شود. رئیس جمهور فعلی، ابراهیم رئیسی، به عنوان یکی از رهبران کمیته موسوم به هیئت مرگ نام برده می‌شود، نهادی که تصمیم نهایی را در مورد زنده ماندن و مرگ زندانیان اتخاذ می‌کرد.»
در کنار گفتگو با ایرج مصداقی که روزنامه از او با عنوان «شاکی و شاهد اصلی» نام می‌برد، خبرنگاران به دیدار حمید نوری به بازداشتگاهی که نگهداری می‌شود رفته و با او نیز گفتگو کرده‌اند.
اهمیت گزارش «اخبار امروز» در این است که فراتر از جنبه خبری، پیش‌زمینه‌های سیاسی- اجتماعی وضعیت ایران بعد از انقلاب و چگونگی دستگیری حمید نوری را با ورود به برخی جزئیات توضیح داده است. این می‌تواند چه در رابطه با برگزاری این دادگاه که هزینه سنگینی برای مالیات‌دهندگان سوئدی داشته است (تا کنون دست‌کم ۲۲ میلیون کرون سوئد) و چه در رابطه با تحولات سیاسی بین جمهوری اسلامی و دولت سوئد (دستگیری دوتابعیتی‌ها و شهروندان سوئدی در ایران) و نیز چه به لحاظ تحولات اخیر در ایران، حمایت بیشتری از جامعه سوئد را نسبت به مردم ایران برانگیزد.
گفتگو با ایرج مصداقی
روزنامه گزارش خود را با معرفی ایرج مصداقی و گفتگو با او که گزارشگران در منزلش با او دیدار کرده‌اند شروع می‌کند. خبرنگار می‌نویسد: «وی در دادگاه منطقه استکهلم یکی از شهود اصلی علیه حمید نوری بوده است. بیش از ۳۰ سال قبل، در تهران در تابستان ۱۳۶۷، نقش‌ها برعکس شده، آنموقع ایرج مصداقی روی نیمکت متهم نشسته و حمید نوری دادیار زندان بود حالا حمید نوری در جای متهم نشسته است.»
«اخبار امروز» در بخشی از این گزارش مفصل به گذشته ایرج مصداقی پرداخته و به نمونه‌هایی از روحیه عدالت‌جویانه او از قبل از انقلاب تا امروز اشاره کرده و تلاش می‌کند از این طریق انگیزه او برای به دام کشاندن حمید نوری، ۳۳ سال پس از کشتار زندانیان سیاسی را به خوانندگان توضیح داده و می‌نویسد وقتی ایرج مصداقی متوجه ارتباطات حمید نوری با خانواده‌ای در سوئد می‌شود، طرحی را برنامه‌ریزی می‌کند: اینکه چگونه می‌توان او را به سوئد کشاند و به دادگاه سپرد: «تنها چیزی که در ذهنم بود این بود که عدالت را برای دوستانم، کسانی که در زندان گوهردشت اعدام شده بودند، تحقق ببخشم.»
به دام انداختن حمید نوری
خبرنگار سپس به جزئیات طرحی که حمید نوری با آن «اغوا» شد تا به سوئد سفر کند می‌پردازد: وعده «سفر به کلانشهرهای اروپایی با وسوسه همراهی دختران زیبا… یک سفر دو هفته‌ای همراه با تور کشتی تفریحی به فنلاند و دیدار از بارسلونا و میلان…» هوس این سفر تفریحی با جزئیاتش آنقدر قند در دل حمید نوری آب می‌کند که حتی سفارش کت و شلوار و کراوات هم می‌دهد. «اخبار امروز» گفته‌هایی از مصداقی را نقل می‌کند و اینکه چگونه از طریق فرد رابط به نام فرهید [اسم مستعار همسرِ سابق دخترخوانده حمید نوری] که با نوری در ارتباط بود، موفق شدند اعتماد حمید نوری را جلب کنند: «حمید نوری بیشتر و بیشتر خوشحال می‌شد و فکر نمی‌کنم به چیزی مشکوک شده بود. درست قبل از پرواز از تهران، از فرهید خواست تا برایش کراوات و کت و شلوار در استکهلم بخرد.»
کشتار زندانیان سیاسی در ایران چه ربطی به سوئد دارد؟
خبرنگار در میانه گزارش این پرسش را مطرح می‌کند که اصلا چرا پلیس سوئد باید به جرائمی که ۳۳ سال پیش و ۴۵۰ مایل دورتر، در ایران به وقوع پیوسته رسیدگی کند؟
گزارش بطور مختصر اصل صلاحیت جهانی و دادگاه کیفری بین‌المللی را توضیح می‌دهد. اما برای آنکه زمینه موضوع و ارتباط آن به دادگاه حمید نوری و کشتار زندانیان سیاسی را مشخص کند، به جنگ ایران و عراق، نقش سازمان مجاهدین خلق در کنار ارتش عراق و هویت سیاسی- تشکیلاتی زندانیان سیاسی که بخش بزرگی از آنها هواداران این سازمان بودند اشاره کرده و می‌نویسد: «در تابستان ۱۳۶۷ که ایرج مصداقی نزدیک به هفت سال در زندان سپری کرده بود، اتفاقی افتاد که اساساً همه زندانیان سیاسی در زندان‌های ایران را بدون توجه به حکمی که علیه آنان صادر شده بود به چوبه دار کشاند.
ایران و عراق دو کشور همسایه از سپتامبر ۱۹۸۰ درگیر جنگ آشتی‌ناپذیری بودند. این صدام حسین دیکتاتور عراق بود که به ایران حمله کرد… صدام حسین و مجاهدین خلق ایران در مبارزه با رژیم تهران منافع مشترک داشتند. بنابراین عراق از مجاهدینی که در مرز عراق با ایران اردوگاه‌هائی ایجاد کرده بودند، حمایت کرد.
پس از تقریباً هشت سال میانجیگری سازمان ملل، که در میان سایرین، اولاف پالمه در آن شرکت داشت، ایران توافقنامه آتش‌بس را امضا کرد. ۲۹ تیر ۱۳۶۷ بود. اما تنها چند روز بعد، مجاهدین حمله نظامی را آغاز کردند. حدود ۷۰۰۰ جنگجو از قرارگاهی در عراق به سمت تهران حرکت کردند.
فکر آنها این بود که مردم ایران در مبارزه با رژیم آخوندی به آنها می‌پیوندند. اما حمله چریکی آنها شکست خورد. هزاران مجاهد به دست نیروهای حکومت ایران کشته شدند. هواداران مجاهدین که در زندان‌های ایران بودند مورد غضب آیت‌الله قرار گرفتند. خمینی فتوا داد که همه طرفداران مجاهدین محارب و دشمن خدا محسوب می‌شوند. آیت‌الله خمینی اعلام کرد: «دشمنان اسلام باید فوراً نابود شوند».»
گزارشگر روزنامه سوئدی نتیجه می‌گیرند: «این پرونده حاوی موضوعات حقوق بین‌الملل است که قبلاً مورد رسیدگی قرار نگرفته است. برای محکومیت حمید نوری به دلیل نقض جدی قوانین بین‌الملل، دادگاه باید متقاعد می‌شد که زندانیان زندان گوهردشت در جنگ بین ایران و عراق، نیروئی در کنار ارتش عراق تلقی می‌شوند. موضوعی که برای بسیاری از شاکیان [اعضا و هوادارن سازمان مجاهدین] موضوعی حساس است، چرا که نمی‌خواهند در پیشگاه تاریخ به همسوئی با صدام حسین، دیکتاتور بدنامِ عراق محکوم شوند.»
گزارشگر «اخبار امروز» سعی می‌کند با وجود پیچیدگی موضوع برای خوانندگان سوئدی این موضوع را توضیح دهد که به دلیل شرایط جنگی در آنزمان و درگیری نظامی‌سازمان مجاهدین با حکومتِ ایران و به دلیل آنکه بخش بزرگی از زندانیان سیاسی در آن زمان هوادار سازمان مجاهدین بودند، خمینی در انتقام از عملیات نظامی «فروغ جاویدانِ» مجاهدین، با صدور فتوا دستور کشتار آنان را صادر کرد. و به همین خاطر است که با دستگیری حمید نوری در سوئد، محاکمه او در چهارچوب قوانین بین‌الملل مرتبط با جنایت جنگی و تحت اصل صلاحیت جهانی، در یک دادگاه در سوئد بررسی می‌شود.
گزارش در ادامه توضیح می‌دهد که چطور بعد از فتوای خمینی، یک هئیت برای رسیدگی به وضعیت زندانیان سیاسی تشکیل شد، هیئتی که بعدا به «هئیت مرگ» معروف شد و ابراهیم رئیسی رئیس جمهور کنونی نظام نیز عضو آن بود: «رئیس جمهور فعلی ایران، ابراهیم رئیسی، به عنوان یکی از اعضای «هئیت مرگ» توسط آیت‌الله خمینی منصوب شد… خود ابراهیم رئیسی هرگز اعتراف نکرده که در اعدام‌ها نقش داشته است. اما گفته که احکام اعدام بر اساس فتوای خمینی موجه بوده است.»
هیچکس دقیقاً نمی‌داند چند نفر اعدام شدند
«اخبار امروز» سپس تصویر هولناک اعدام‌های آنزمان را اینگونه تشریح می‌کند: «هیچکس دقیقاً نمی‌داند چند نفر بطور سیستماتیک در طی آن روزها اعدام شدند، اما این تعداد چندین هزار نفر تخمین زده می‌شود. زندانیان را به چوبه‌های دار می‌سپردند. برخی دیگر را تا سر حد مرگ کتک می‌زدند یا در مقابل جوخه‌های اعدام قرار می‌دادند. هنگامی که هیئت مرگ عدالتِ ادعایی خود را در مورد پیروان مجاهدین اجرا کرد، اعضای گروه‌های مختلف چپ را هدف قرار داد.»
ملاقات با حمید نوری در زندان
این روزنامه سوئدی در ادامه گزارشِ مفصل خود به دیدار با حمید نوری در بازداشتگاه می‌پردازد: «در خاکستری‌ترین و بارانی‌ترین روز دسامبر، حمید نوری را در اتاق ملاقات ۵:۳:۱ در بازداشتگاه سولنتونا در شمال استکهلم ملاقات می‌کنیم. در آن زمان او سه سال و دو ماه در بازداشت بسر می‌برد. یک جلسه دادگاه تجدید نظر در حال حاضر در انتظار است که در اواخر تابستان ۲۰۲۳ پایان می‌یابد.
با وجود شرایط به نظر می‌رسد حمید نوری در وضعیت خوبی قرار دارد. او لاغر مانده، پیراهن یقه‌دار سفید به تن دارد که روی آن یک تی‌شرت مارک‌دار نازک با نخل‌های کوچک گلدوزی شده پوشیده. شلوار خاکی بژ و کفش‌های کتانی سفید را هم اضافه کنید که آنقدر نو هستند که انگار همین الان از جعبه کفش بیرون آورده شده‌اند.
بطور خلاصه، حمید نوری مثل آن آقای متشخص و میانسالی به نظر می‌رسد که برای رفتن به زمین گلف آماده شده باشد.»
ولی تصویر این مرد آرام و «خوش تیپ» با جملات بعدی یکباره در هم می‌‌ریزد. خبرنگار می‌نویسد «وقتی نوری شروع به صحبت می‌کند خودش را مثل یک لاشه‌ی سنگین روی من می‌اندازد؛ کلماتش به صورت آبشار بر من باریدن می‌گیرند، جملاتش پرخاشگرانه می‌شوند و تا مرز خشم و عصبانیت پیش می‌روند… حمید نوری انگشتانش را باز می‌کند و کف دستش را نزدیک صورتم تکان می‌دهد و می‌گوید: «پنج! در طول ۳۸ ماهی که در زندان بودم، پنج بار اجازه ملاقات با بستگانم را پیدا کردم. این شکنجه است!»…»
رفتاری که در بالا از سوی گزارشگر «اخبار امروز» تصویر شده بسیار با رفتاری که شرکت کنندگان در دادگاه حمید نوری از او تصویر می‌کنند همخوانی دارد: ظاهرفریب، پرمدعا، پرخاشگر، هوچی، طلبکار، دروغگو، وقیح و… کسی که تلاش دارد تا چهره جنایتکار خود را پشت هاله‌ای از لبخند و فریب و مظلوم‌نمائی پنهان کند.
روزنامه در ادامه گزارش، به لیستی از ادعاهای حمید نوری اشاره می‌کند: «من فقط می‌توانم تلویزیون سوئد را تماشا کنم و این زبان را نمی‌فهمم… به من نگو زندانی سیاسی! من توسط دولت سوئد ربوده شده‌ام. کشور شما سوئد، حقوق بشر را نقض می‌کند!»
«اخبار امروز» سپس به نقل از حمید نوری می‌نویسد: «نوری همچنین ادعا می‌کند که توسط نگهبانان زندان کرونوبرگ، جایی که قبلاً در آن قرار داشت، مورد آزار و اذیت قرار گرفته و محدودیت‌های او برای پذیرش ملاقاتی بطور غیرمنطقی سخت است… به گفته حمید نوری، انگیزه دستگیری و حبس ابد او این است که سوئد می‌خواهد از او در تبادل زندانی با احمدرضا جلالی استفاده کند.
پیش از برگزاری جلسات دادگاه تجدید نظر، چندین رسانه وفادار به رژیم در ایران، مطالبی را در مورد بدرفتاری با نوری در بازداشت منتشر کردند. گفته می‌شود که او از خوردن چای محروم شده و غذاهایی را که «حلال» نیست سرو می‌کنند.»
گزارشگران در این گفتگوی یک ساعته در مورد چند موضوع، نوری را مورد پرسش قرار می‌دهند از جمله در مورد «تور با کشتی تفریحی به فنلاند با همراهی دختران زیبارو». «اخبار امروز» از قول حمید نوری می‌نویسد: «او تایید می‌کند که برنامه‌هایی برای سفر هوایی در اروپا و سفر دریایی فنلاند وجود داشته است، اما حضور زنان در این سفر را رد می‌کند: «نه من اینطوری نیستم. اما می‌دانم که شایعات ناخوشایندی توسط افرادی منتشر می‌شود که می‌خواهند مرا رسوا کنند. توسط رسانه‌های همگانی!»
حمید نوری در ادامه به یکی از تاکتیک‌های شناخته شده‌اش متوسل شده و برای در رفتن از پاسخ، موضوع را عوض کرده و با طرح یک موضوع بی‌ربط، مظلوم‌نمائی پیشه می‌کند: «در نظر بگیرید که من بیش از سه سال است که اینجا محبوس شده‌ام و هیچ روزنامه‌نگاری و هیچ گروه حقوق بشری زحمت دیدن مرا به خود نداده. شما درواقع اولین نفر هستید.»
پرسش از رئیس بازداشتگاه در مورد ادعاهای حمید نوری
روزنامه «اخبار امروز» برای اطلاع خوانندگانش توضیح می‌دهد در ارتباط با ادعاهای حمید نوری رئیس بازداشتگاه را بطور کتبی مورد پرسش قرار داده و «انتقاد حمید نوری را به شارلوت مگنوسون که رئیس بازداشتگاه سولنتونا است، ارسال کرده است. مگنوسون بطور کتبی پاسخ می‌دهد که به دلیل محرمانه بودن اطلاعات مربوط به فرد زندانی، اجازه ندارد در مورد افراد بازداشت شده صحبت کند، اما فقط می‌تواند بطور کلی پاسخ دهد.
افرادِ «بدون محدودیت» معمولا هفته‌ای یکبار می‌توانند با خانواده ملاقات کنند. مگنوسون می‌نویسد: «در مورد بازداشت شدگانی که مشمول «محدودیت» هستند (…) دادستان باید اجازه ملاقات بدهد.»
علاوه بر این، وی اعلام می‌کند که هر روز چای و قهوه سرو می‌شود و برنامه غذایی متناسب با دین و مذهب زندانیان تهیه می‌شود. در مورد انتخاب تلویزیون، پانزده کانال برای انتخاب وجود دارد، از جمله الجزیره و دیسکاوری.»
نظر دادستان در مورد دادگاه تجدید نظر
روزنامه «اخبار امروز» در پایان گزارش خود به تغییراتی که در تیم وکلای حمید نوری ایجاد شده اشاره کرده و می‌نویسد: «در دادگاه تجدید نظر نوری توسط وزیر سابق دادگستری (۲۰۰۶-۲۰۰۰) توماس بودستروم و همکار وکیل‌اش هانا لارسون رامپ دفاع خواهد شد. حمید نوری وکلای سابق را به دلیل نارضایتی از عملکرد آنها اخراج کرد.»
این گزارش به نقل از دادستان پرونده و چشم‌اندازی که او برای دادگاه تجدید نظر می‌بیند، می‌نویسد: «مارتینا وینسلو دادستان این پرونده است. او نمی‌خواهد در مورد نتیجه دادگاه تجدید نظر گمانه‌زنی کند، اما به این روزنامه می‌گوید که «شواهد (علیه نوری) قوی است… ما احساس اطمینان داریم چرا که شواهد ما مبتنی بر یک تحقیق قوی است. تحقیقات اولیه بسیار گسترده بوده است.»
مارتینا وینسلو به خبرنگار «اخبار امروز» خاطرنشان می‌کند که ایرج مصداقی یکی از شاکیان اصلی دادسرا بوده است: «او یکی از بازماندگانی است که در نوشتن کتاب و مقاله بسیار فعال بوده است.»
پیامدهای حقوقی- دیپلماتیک دادگاه تجدید نظر حمید نوری
روزنامه سوئدی «اخبار امروز» در پایان گزارش خود به اهمیت بین‌المللی دادگاه حمید نوری اشاره کرده و نظر به آنکه ابراهیم رئیسی که عضو «هیئت مرگ» بوده اینک رئیس جمهور نظام است، می‌نویسد: «اگر حمید نوری در دادگاه تجدید نظر نیز محکوم شود، بسیاری از ناظران بر این باورند که این امر می‌تواند در سایر کشورهای اروپایی کمک کند تا علیه نمایندگان رژیم ایران، در مواردی که مظنون به جنایات جنگی یا حقوق بشری هستند، پرونده‌های قضایی باز کنند.
به عبارت دیگر: در حالی که اعتراضات و تظاهرات خیابانی علیه رژیم در داخل ایران ادامه دارد، با وجود تلاش‌های وحشیانه رژیم برای متوقف کردن آن، این خطر افزایش می‌یابد که ابراهیم رئیسی رئیس جمهور این کشور در اروپا به خاطر جنایات ارتکابی چند دهه پیش پاسخگو شود.
اگر چنین اتفاقی بیافتد، این موضوع تا حد زیادی به خاطر تلاش‌های ایرج مصداقی خواهد بود.»
گزارش «اخبار امروز» اینگونه پایان می‌یابد: «مصداقی معتقد است که گام منطقی بعدی تلاش برای محاکمه ابراهیم رئیسی خواهد بود. چطور ممکن است حمید نوری به حبس ابد محکوم شود، اما فردی که در آن زمان یکی از رؤسای او بود، یعنی ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران بتواند برای سفرهای دولتی و کنفرانس‌ها بدون خطرِ مجازات به اروپا سفر کند؟ چنین چیزی مثل این می‌ماند که در اردوگاه کار اجباری یک نگهبان را محکوم کنید، اما فرمانده را آزاد بگذارید!»
*منبع: روزنامه سوئدی اخبار امروز
*ترجمه و تنظیم: حنیف حیدرنژاد
