نادر صدیقی – در ایران به دنبال کشته شدن دختر جوان ۲۲ ساله، مهسا «ژِینا» امینی، در بازداشت گشت ارشاد اسلامی، اعتراضات بزرگی از سوی ایرانیان شروع شد که به سرعت ماهیت ضدحکومتی گرفت و تا کنون نیز ادامه دارد. این اعتراضات مهمترین و منسجم‌ترین خیزش اعتراضی طی ۴۴ سال گذشته محسوب می‌شود.
به سخن دیگر، خشم از رژیم جمهوری اسلامی سراسر ایران را فراگرفته و زن و مرد و شهری و روستائی را در برابر حکومت متحد ساخته است. جوانان ایران موتور محرکه اعتراض‌ها هستند و حاضرند برای ارزش‌های والایی مانند میهن و آزادی، جان فدا کنند. در برابر، رژیم مذهبی به سرکوب وحشیانه معترضان دست زده و به صدور احکام اعدام، بازداشت‌های غیرقانونی، شکنجه و حبس‌های طولانی‌مدت پرداخته است.
«انستیتو پژوهش و پیش‌بینی تجربی» (Empirical Research and Forecasting / ERF.I) یک سازمان تخصصی استفاده از روش‌های آماری در مطالعه افکار و عقاید عمومی در آمریکاست که در یک نظرسنجی به بررسی کمّی، علل و ویژگی‌های اعتراضات اخیر در ایران پرداخته و پرسش اصلی از ایرانیان را بر این محور قرار داده است که: انگیزه شما از تظاهرات اعتراض‌آمیز، با وجود خطراتی که زندگی شما را تهدید می‌کند، چیست؟
نتایج حاصله، فرضیه اصلی این پژوهش را قاطعانه تائید می‌کند که اکثر تظاهرکنندگان برای به دست آوردن ارزش‌هایی چون آزادی، عدالت، آینده‌ای بهتر و ابراز احساسات میهن‌پرستانه به خیابان‌ها آمده‌اند. میهنی که در چارچوب باورهای ایدئولوژی دینی حاکمان کنونی ایران مفهومی انتزاعی و نه التزامی دارد. جان باختن مهسا امینی زنجیره مخالفت‌های اجتماعی را برانگیخت و البته تنها یک تکانه بود، چرا که حدود ۱۰% از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی، شرکت خود در اعتراضات را با جان باختن مهسا امینی توجیه کرده‌اند.
یافته‌های نظرسنجی نشان میدهد که تظاهرکنندگان ایرانی به دنبال اصلاح نظام سیاسی کنونی نیستند و می‌خواهند به رژیم مذهبی ۴۴ ساله پایان دهند.
حدود ۷۰ درصد از پاسخ‌دهندگان به رضاشاه بنیانگذار سلسله پهلوی احترام می‌گذارند و نوستالژی پهلوی‌خواهی در میان جوانان ایران جریانی مداوم است. این یکی از عوامل نگرانی عمیق جمهوری اسلامی شده و علی خامنه‌ای رهبر این جمهوری و پایوران کوچک و بزرگ آن علیه این پدیده بارها موضع‌گیری کرده و اتهامات ۴۴ سال گذشته علیه رضاشاه بزرگ را تکرار کرده‌اند.
شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی همچنین تاکید کرده‌اند که:
– از یک رفراندوم آزاد حتی بدون رضایت و مشارکت حکومت فعلی استقبال می‌کنند.
– خواستار پایان گفتگوهای اتمی در چارچوب توافق ملغی شده برجام و اجرای کامل تحریم‌های موجود آمریکا علیه صادرات نفت خام ایران به چین هستند.
– خواهان اجرای عدالت در پاسخ به وحشیگری‌ها و بی‌عدالتی رژیم و فساد توأمان آن هستند.
– و بخشی نزدیک به نیمی از پاسخ‌دهندگان [متاسفانه] از حمله نظامی‌خارجی علیه جمهوری اسلامی حمایت کرده‌اند.
معترضان به دنبال سرنگونی جمهوری اسلامی‌اند. اصلاحات به هیچ وجه، چاره‌ساز رژیم نیست. مجموعه این داده‌های آماری از میزان استیصال ایرانیان از وجود حکومت مذهبی حکایت می‌کند.
آنچه در پژوهش نظرخواهی، «تاثیر پروانه‌ای» نامیده می‌شود، در جمهوری اسلامی وجود دارد:
– تمام رویدادها غیرقابل پیش‌بینی بوده‌اند؛ به بیان ساده، آنها توسط هیچ گروه مخالف خاصی، برنامه‌ریزی و رهبری نشده‌اند، هماهنگی اپوزیسیون هم بر اساس درک عمیق از باور عمومی بر ارزش‌های مشترک در میان معترضان شکل گرفته است.
– تمامی اعتراض‌ها علیه رژیم و زبان معترضان علیه علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی بوده و مفاهیم آنها خصمانه‌تر شده است.
– خامنه‌ای به دلیل کشتار ده‌ها تن از کودکان، نوجوانان و جوانان دختر و پسر، با عنوان «ضحاک»، اسطوره خونخوار در افسانه‌های شاهنامه فردوسی معرفی می‌شود.
– جوانان فریاد می‌زنند «مرگ بر خامنه‌ای» و از او به عنوان منفورترین سیاستمدار تاریخ ایران یاد می‌کنند.
– علی خامنه‌ای همچنین عامل اصلی بحران‌های اقتصادی معرفی شده و تفکر انقلابی کلاسیک و تمایل بی‌وقفه او به رویاروئی با غرب، ایران را منزوی کرده است.
حتی اگر رژیم بر فرض محال، به سرکوب اعتراض‌های سراسری موفق بشود، دشمنی حاکم بر فضای ایران با رژیم مذهبی همچنان باقی خواهد ماند و بحران‌های جاری زیست محیطی و اجتماعی و اقتصادی که از فساد و دزدسالاری حکومتگران و عوامل آنها ناشی می‌شود، تاثیرات «پروانه‌ای» بر امور خواهند داشت و خواه ناخواه به حوادث غیرقابل پیش‌بینی در ایران خواهد انجامید و احتمال قوی وجود دارد که جمهوری اسلامی از هجوم حوادث آینده جان سالم به در نبرد؛ حتا واگذاری امور حکومتی به شایسته‌سالاران و تکنوکرات‌ها نیز تنها می‌تواند بطور موقت به نظام، فرصت بقا بدهد ولی با توجه به تحولات اخیر، در افق سیاسی ایران بطور کلی آینده‌ای برای حکومتگران اسلامی دیده نمی‌شود.
جزئیاتی از داده‌های کلیدی نظرسنجی
نکته قابل توجه در این نظرسنجی اینست که اکثریت بزرگ شرکت کنندگان از جوانان و میانسالان بوده‌اند که گروه‌های سنی ۱۷ تا زیر ۵۰ سال را تشکیل می‌دهند. نتایج به دست آمده خواسته‌های این قشر پرتوان و تاثیرگذار جامعه امروز ایران را به شرح زیر تصویر می‌کند:
۱- امید برای آینده‌ای بهتر (۷۱%) و آرزوی قوی برای آزادی (۴۹%) از جمله هدف‌های شرکت کنندگان در نظرسنجی است.
۲- %۴ شرکت کنندگان به اصلاح جمهوری اسلامی ابراز تمایل کرده‌اند که در مقایسه با سایر شرکت‌کنندگان، گروهی حاشیه‌ای به شمار می‌روند. حدود ۳۹% به مبارزه با فساد دولتی ابراز تمایل کرده‌اند و به باور %۱۷ از پاسخ‌دهندگان «مهسا امینی» دلیل اصلی اعتراضات معرفی شده است.
۳- در مجموع ۴۱/۵% از پاسخ‌دهندگان از حمله نظامی [خارجی] علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پشتیبانی می‌کنند.
۴- حدود ۷۱% از پاسخ‌دهندگان خود را «انقلابی» می‌دانند. این افراد یک گذار اساسی در ایران را دنبال می‌کنند که شامل عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و حقوقی می‌شود.
۵- ۸۶ % از این انقلابیون هیچ ترسی از سرکوب جمهوری اسلامی ندارند. از طرفی ۴۶% از پاسخ‌دهندگانی که نتوانستند خود را در هیچ اردوگاه سیاسی قرار بدهند، به دلیل عواقب احتمالی مشارکت در نافرمانی مدنی اخیر و جنبش ضد رژیم، ترس قابل توجهی از سیستم قضایی رژیم داشتند.
۶- ۳۶/۸ % از پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که مایل به استفاده از اسلحه گرم علیه جمهوری اسلامی هستند، در حالی که ۴۴/۹% فعالیت‌های خود را به نافرمانی مدنی مسالمت‌آمیز محدود کرده‌اند. تفاوتی حدود ۸% با کسانی که برخورد مسلحانه را ترجیح می‌دهند ولی این نظرسنجی به وضوح نشان میدهد که اکثریت جامعه، موافق برخورد مسلحانه با ماموران رژیم نیستند و نافرمانی مدنی و راه‌های دور از خشونت را در ارتباط با حکومت ترجیح می‌دهند.
از جمله این نافرمانی‌ها، در نگاه دقیق به داده‌های اطلاعاتی همین نظرسنجی به دست می‌آید:
۷- بیش از ۹۶% درصد معترضان در ایران خواستار اعتصابات گسترده در بخش‌های خصوصی و دولتی از جمله بازار هستند. این نکته نشانه هوشمندی جوانان ایران در سنجش کاربرد اقداماتی از قبیل اعتصاب است. اعتصاب‌ها اگرچه بر جوامع مصرف کننده، عرضه کننده، تولید کننده، وارد کننده و سایر عوامل اقتصادی از تولید تا توزیع و نهایتا مصرف کننده کالا تاثیر می‌گذارد، ولی برای رسیدن به یک هدف مهمتر، هزینه کمتری دارد و جالب است که در میان پاسخ دهندگان به این پرسش، طیف متنوعی از افرادی دیده می‌شوند که اگرچه به طبقات گوناگون جامعه تعلق دارند ولی پاسخ‌شان به مسئله برخورد مسلحانه در مقابل نافرمانی دور از خشونت، یکی است.
۸- ۹۴ % خواهان دسترسی به اینترنت رایگان شده‌اند تا مبارزه و مقابله با خشونت نیروهای انتظامی‌و سپاه را بازتاب دهند. منظور از اینترنت رایگان لزوما به مفهوم داشتن یک سرویس مجانی نیست بلکه اشتیاق به امکان بهره‌مندی از اینترنت ماهواره‌ای است. این اشتیاق پس از ابتکار ایلان ماسک میلیاردر مبتکر و کارآفرین معروف آمریکایی، در بسیاری از جوامع از جمله در ایران یکباره به گرایش اجتماعی گسترده‌ای تبدیل شد. آنچه در ایران دلیل چنین استقبالی تلقی می‌شود، محدودیت‌های بی ثمری است که حکومت اسلامی علیه جوانان ایران اعمال می‌کند که البته تبعات منفی آن بسیاری از کسانی را هم که فعالیت‌های بازرگانی آنلاین دارند، شامل می‌شود و به همه آسیب می‌زند. چندی پیش مجتبی توانگر رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای خطاب به ابراهیم رئیسی رئیس دولت سیزدهم جمهوری اسلامی اعلام کرد که: «قطع اینترنت در ایران، طی یک سال ۷۷۳ میلیون دلار خسارت اقتصادی برای شهروندان به بار آورده و ده‌ها میلیون شهروند از دسترسی به بسیاری از خدمات و ارتباطات مورد نیازشان محروم گشته و ده‌ها هزار کسب و کار کوچک و بزرگ آسیب‌های جبران ناپذیری متحمل شده اند و بنا بر آمار و مستندات گوناگون، کمر اقتصاد دیجیتال کشور شکسته است». او در این نامه هشدار داده که: «ادامه چنین وضعیتی، خود می‌تواند عاملی برای تولد درگیری‌های تازه، ایجاد ناامنی، اعتراض‌های بیشتر و احتمالا “آشوب‌آفرینی” شود.» با تمام محدودیت‌ها می‌بینیم که تکنولوژی به پیشرفت خود ادامه میدهد و حکومت وابسته به ایدئولوژی درمانده می‌ماند.
۹- بیش از ۶۵% از شرکت کنندگان در نظرسنجی، رضا پهلوی را به عنوان محبوب‌ترین رهبر اپوزیسیون و نماینده خود می‌دانند. پس از وی، با فاصله‌ی بسیار، نسرین ستوده، فعال زندانی حقوق بشر با ۶/۲% و علی کریمی از نامداران فوتبال در ایران با ۵/۵% درصد در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند. البته اینها تنها نام‌هایی نیستند که در نظرسنجی از شرکت کنندگان در باره آنها پرسش شده بود؛ کسانی مانند مریم رجوی هم بودند و همچنین دیگران که هیچیک کمتری رائی نیاوردند.
۱۰- %۹۸ معترضان، خواهان برگزاری یک رفراندوم آزاد هستند تا از این طریق به جمهوری اسلامی و دکترین انقلابی آن که آیت‌الله خمینی در سال ۱۳۵۷ خورشیدی (۱۹۷۹ میلادی) معرفی و به ایرانیان تحمیل کرد، پایان دهند. نمونه وزنی نظرسنجی نشان میدهد که ۹۹/۱% درصد معترضان مخالف جمهوری اسلامی هستند. حتی پاسخ دهندگان وفادار به علی خامنه‌ای نیز از تغییر در جمهوری اسلامی استقبال می‌کنند. در این مورد، نتیجه نهائی حاکی از آن است که محبوبیت علی خامنه‌ای حتی در میان هوادارانش نیز کاهش یافته است.
نکته قابل تعمق در رقم ۹۹% این است که درست چنین رقمی به ادعای خمینی و طرفدارانش، در رفراندوم کذایی انقلاب اسلامی (۱۲ فروردین ۱۳۵۸) و برای استقرار نظام جمهوری اسلامی ثبت شد. منتها تفاوت عمده این دو رقم مشابه، در کمیت و ماهیت آنهاست. تفاوت اول در میزان آنها و به عبارتی مورد کمی رقم‌هاست. در آغاز سال ۱۳۵۸ تعداد رای دهندگان موافق جمهوری اسلامی با آن شیوه غیردمکراتیک در رای‌گیری، بسیار کمتر از جمعیت امروزی بود. به عبارتی میزان مخالفت تمام‌عیار با حکومتی به نام جمهوری اسلامی، بیش از دو برابر، افزایش پیدا کرده است.
۱۱- ارزیابی آماری داده‌ها نشان میدهد که پاسخ‌دهندگان در این نظرسنجی برای اجرای عدالت در برابر فساد رژیم، سیاست سرکوب رژیم و نیز جان باختن مهسا امینی ۲۲ ساله در ایران انگیزه داشته‌اند. انگیزه تردیدناپذیر انقلابیون امروز، عدالت، آزادی، عشق به میهن و حقوق بشر است.
یک نکته مهم دیگر داده‌های اطلاعاتی در نظرسنجی این است که برای بسیاری از مردم ایران، امروزه، دین و برادری با فلسطین، هیچ نقشی در نظام ارزشی معترضان ندارد. البته این یک دگرگونی تازه نیست. از سال‌ها پیش مردم فریاد می‌زنند «نه غزه، نه لبنان– جانم فدای ایران». امروزه این شعار در یک همبستگی ملی در چارچوب شعاری مانند: «از زاهدان تا تهران– جانم فدای ایران» متبلور شده و بر مردود شمردن تلاش و شایعات جدایی‌طلبان و بر همبستگی ساکنان چهارگوشه ایران تاکید می‌کند.
نحوه جمع‌آوری داده‌ها
در این نظرسنجی ۲۲۶۲ شهروند ایرانی مورد پرسش قرار گرفتند و نمونه‌ای از حدود ۶۰۰ تن برگزیده شد که مستقیم در اعتراضات اخیر در داخل ایران نقش داشتند.
اکثر شرکت کنندگان در نظرسنجی، یعنی %۶۴/۷، نوجوانان و جوانان و میانسالان زیر ۵۰ سال بودند و حدود ۲۱% شرکت کنندگان را افراد مسن تر تشکیل می‌دادند.
حدود %۷۸ درصد از پاسخ دهندگان دارای مدرک دانشگاهی هستند که بطور قابل توجهی بالاتر از میانگین توزیع فعلی در جمعیت ایران (%۴۶/۲) است.
%۵۱ شرکت کنندگان مرد و ۴۹% زن هستند.
۹۶/۷ % از پاسخ دهندگان در کلانشهرها ساکنند.
از شهروندانی که در ایران فعالانه در اعتراضات اخیر شرکت داشتند، به وضوح خواسته شده بود تا ۳۱ سؤال را که شامل ۵۷ متغیر بودند، پاسخ دهند. ولی تاکید نظرسنجی بر مبنای دو متغییر اساسی تنظیم شد: یکی جنسیت و دیگری سن افراد. اگر متغییرهای اساسی بیشتری استفاده می‌شد، از کیفیت داده‌ها می‌کاست و از نظرات شرکت کنندگان دور می‌شد. تمام سازمان‌های معتبر نظرسنجی می‌کوشند از پرداختن به متغییرهای انبوه بپرهیزند. به نظر می‌رسد که برخی سازمان‌های نظرسنجی، به ویژه آنهائی که در ایران و یا برای ایران فعال بوده و هستند، این شیوه استفاده از متغیرها را با هدف خاصی انجام می‌دهند، مثلا می‌بینید که ابراهیم رئیسی که از منفورترین و کم‌سوادترین افراد در کادر رهبری جمهوری اسلامی است، با ۱۷% یکباره در ردیف رهبران مورد اقبال در ایران قرار داده می‌شود! و یا در موردی دیگر، ۳۰% مردم پرچم جمهوری اسلامی را قبول دارند و آن را به پرچم ملی و تاریخی ایران ترجیح می‌دهند! استفاده از بعضی متغیرها و تعمیم دادن پرسش‌ها به یک نظرسنجی سیاسی، بزرگترین خطائی است که در چنین پروژه‌ای ممکن است رخ دهد و «پژوهشگر» می‌تواند با اعمال چنین روشی، یک باور سیاسی را به مخاطبان القاء کند!
«انستیتو پژوهش و پیش‌بینی تجربی» (Empirical Research and Forecasting ERF.I) نظرسنجی خود را روز ۲۸ مهر ۱۴۰۱ خورشیدی (۲۰ اکتبر ۲۰۲۲) ساعت ۱۴ به وقت اروپای مرکزی آغاز کرد و روز ۴ آذر ۱۴۰۱ خورشیدی (۲۵ نوامبر۲۰۲۲) در ساعت ۲۲ به وقت اروپای مرکزی به پایان برد.
